Wp/kri/Swiden

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kri
Wp > kri > Swiden

Swidan,[f] fɔmal wan di Kiŋdɔm ɔf Swidan,[18][g] na wan Nɔdik kɔntri we de na di Skandinevian Pɛninsula na Nɔtan Yurop. I de nia Nɔwe na di wɛst ɛn nɔt, Finland na di ist, ɛn i kɔnɛkt to Denmak na di sawtwɛst bay wan brij–tanɛl we de krɔs di Öresund. Swidan gɛt 447,425 skwea kilomita (172,752 skwea mayl), na di kɔntri we big pas ɔl na Nɔdik, di tɔd kɔntri na di Yuropian Yuniɔn, ɛn na di nɔmba fayv kɔntri na Yurop. Di kapital ɛn siti we big pas ɔl na Stɔkhɔlm. Swidan gɛt wan totɛl pipul dɛm we na 10.5 milyɔn,[13] ɛn wan lɔw pipul dɛm we de na 25.5 pipul dɛm fɔ wan skwea kilomita (66/sq mi), wit lɛk 87% pan di pipul dɛm na Swidan we de na di siti dɛm, we de kɔba 1.5% pan di ɔl land eria , we de na di sɛntral ɛn sawt pat na di kɔntri.

Nature na Swidan na fɔrɛst ɛn bɔku lek dɛn de bɔku, ɛn sɔm pan di big wan dɛn na Yurop. Bɔku lɔng riva dɛn kin kɔmɔt na di Skandes rɛnj tru di land, ɛn dɛn kin ɛmti mɔ na di nɔt pat na di Baltik Si. I gɛt bɔku bɔku si ɛn bɔku pan di pipul dɛn de nia wan big wata. Wit di kɔntri we de frɔm 55°N to 69°N, di klaymat na Swidan difrɛn bikɔs ɔf di lɔng we di kɔntri de. Di ɔspitul kɔndishɔn na mild fɔ di latitud dɛm wit wan maritaym sawt, kɔntinɛntal sɛnta ɛn subaktik nɔt. Sno kɔva kin chenj na di sawt usay bɔku pipul dɛn de, bɔt dɛn kin abop pan am na say dɛn we ay. Dɔn bak, di ren shado we de na di Skandes kin mek di winta dray ɛn di sɔmda dɛn we di san kin shayn na bɔku pat dɛn na di kɔntri.

Jamani pipul dɛm dɔn de na Swidan frɔm di tɛm bifo di istri, dɛn kɔmɔt na di istri as di Geats (Swedish: Götar) ɛn di Swidan (Svear) ɛn dɛn mek di si pipul dɛm we dɛn kɔl di Nɔsman dɛm. Wan indipɛndɛnt stet na Swidan bin kam insay di fɔs pat pan di 12t sɛntinari. Afta di Blak Day insay di midul pan di 14t sɛntinari kil lɛk wan pat pan tri pan di pipul dɛm na Skandinevian,[19][20] di dominans fɔ di Hanseatic Lig na Nɔtan Yurop bin trɛtin Skandinevia pan ikɔnomi ɛn pɔlitikal. Dis bin mek dɛn mek di Skandinevian Kalmar Yuniɔn insay 1397,[21] we Swidan bin lɛf insay 1523. We Swidan bin put an pan di Tati Ia Wɔ na di Protɛstant say, dɛn bigin fɔ mek dɛn eria dɛn big, ɛn dɛn mek di Swedish Ɛmpaya, we bin kɔntinyu fɔ bi wan pan di big big pawa dɛn na Yurop te to di fɔs pat pan di ia 1800.

Di Swedish teritɔri dɛn we nɔ bin de na di Skandinevian Pɛninsula bin lɔs smɔl smɔl insay di 18 ɛn 19 sɛntiwɔd, ɛn dis bin dɔn we Rɔshia tek di Finland we de naw insay 1809. Di las wɔ we Swidan bin de insay dairekt wan na insay 1814 we dɛn bin fos Nɔwe fɔ fɛt fɔ insɛf union, we pisful dissolved in 1905. Insay 2014, Swidan bin sɛlibret 200 ia pis, we na lɔng tɛm we pis bin de pas ivin Swizaland.[22] Swidan bin kip wan ɔfishal polisi fɔ neutraliti insay di wɔ tɛm ɛn nɔ fɔ tek pat pan soja alayns insay pis tɛm, pan ɔl we Swidan bin sikrit wan abop pan U.S. nyuklia sabmarin dɛn insay di Kol Wɔ.[23] Swidan dɔn sins 2008 jɔyn di EU batlgrup dɛm, gi intɛlijɛns to NATO[24] ɛn frɔm 2009 opin wan fɔ muv fɔ wok wit NATO. Insay 2022, afta we Rɔshia bin kam fɔ fɛt Yukren, Swidan bin anawns se dɛn want fɔ jɔyn NATO.

Swidan na wan kɔntri we dɔn divɛlɔp bad bad wan we de na di nɔmba sɛvin ples na di Human Divɛlɔpmɛnt Indeks,[25] na kɔnstityushɔnal monaki ɛn palɛmint dimokrasi, wit lijislɛtiv pawa we dɛn gi to di 349 mɛmba yunimɛral Riksdag. Na yunit stet, we dɛn sheb naw to 21 kɔntri ɛn 290 munisipaliti. Swidan de kip wan Nɔdik soshal wɛlbɔdi sistɛm we de gi ɔlman wɛlbɔdi biznɛs ɛn tɛshari ɛdyukeshɔn to in sitizin dɛn. I gɛt di wɔl in 12th ay GDP fɔ ɛni pɔsin ɛn i de rank rili ay pan kwaliti layf, wɛlbɔdi, ɛdyukeshɔn, protɛkshɔn fɔ sivil fridɔm, ikɔnomi kɔmpitishɔn, inkɔm ikwal, jɛnɛral ikwal ɛn prɔsperiti.[26][27] Swidan bin jɔyn di Yuropian Yuniɔn pan 1 Janwari 1995 bɔt i nɔ gri fɔ bi mɛmba na di Yurozone afta wan rifrendum. I de bak na di Yunaytɛd Neshɔn, di Nɔdik Kaɔnsil, di Kaɔnsil fɔ Yurop, di Wɔl Tred Ɔganayzeshɔn ɛn di Ɔganayzeshɔn fɔ Ikɔnomik Kɔ-ɔpreshɔn ɛn Divɛlɔpmɛnt (OECD).