Wp/kri/Grinland

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kri
Wp > kri > Grinland

Grinland (Grinland: kala Nunaat, we dɛn kin kɔl [kalaːɬːit nʉnaːt]; Danish: Grønland, we dɛn kin kɔl [ˈkʁɶnˌlænˀ]) na wan ayland kɔntri na Nɔt Amɛrika we de pat pan di Kiŋdɔm na Denmak.[13] I de bitwin di Aktik ɛn Atlantik si, na di ist pat na di Kanada Aktik Akipelago. Grinland na di ayland we big pas ɔl na di wɔl.[d] Na wan pan tri kɔntri dɛn we mek di Kiŋdɔm fɔ Denmak, di ɔda wan dɛn na Denmak ɛn di Faro Ayland dɛn; di sitizin dɛm na ɔl dɛn kɔntri ya na sitizin dɛm na Denmak ɛn na di Yuropian Yuniɔn.[15] Di kapital siti fɔ Grinland na Nuuk.[15]

Pan ɔl we na pat pan di kɔntinɛnt na Nɔt Amɛrika, Grinland dɔn gɛt fɔ du wit Yurop pan pɔlitiks ɛn kɔlchɔ (spɛshal wan Nɔwe ɛn Denmak, di pawa dɛn we dɛn bin de rul) fɔ pas wan tawzin ia, we bigin insay 986.[16] Grinland bin dɔn de insay wan wan tɛm fɔ at le di las 4,500 ia bay Aktik pipul dɛm we dɛn gret gret granpa dɛn bin muf go de frɔm di say we dɛn kɔl naw Kanada.[17][18] Nɔs pipul dɛn bin kam de na di sawt pat na Grinland we nɔbɔdi nɔ bin de de bigin insay di ia 1000, bikɔs dɛn bin dɔn go de na Ayland bifo. Inuit pipul dɛn bin kam insay di ia 1900. Pan ɔl we Nɔwe ɛn Nɔwe pipul dɛn bin de kɔntinyu fɔ gɛt pawa, Grinland nɔ bin fɔmal wan ɔnda di Nɔwe krawn te 1261. Di Nɔs kɔntri dɛn we dɛn bin de rul bin lɔs insay di let 15t sɛntinari, afta we di Blak Day bin ambɔg Nɔwe ɛn i bin go dɔŋ bad bad wan.

Insay di fɔs pat pan di ia 1700, pipul dɛn we kɔmɔt na Dano-Nɔwe bin rich na Grinland bak. We Denmak ɛn Nɔwe bin separet Grinland bin bi Danish insay 1814 ɛn i bin ful-ɔp wit di Danish stet insay 1953 ɔnda di Kɔnstityushɔn fɔ Denmak, we mek di pipul dɛn na Grinland bi sitizin na Denmak. Insay 1979, Denmak bin gi Grinland fɔ rul na dɛn os; insay 2008, di pipul dɛm na Grinland bin vot fɔ di Sɛlf-Gɔvmɛnt Akt, we bin transfa mɔ pawa frɔm di Danish gɔvmɛnt to di lokal Grinland gɔvmɛnt.[19] Ɔnda di nyu strɔkchɔ, Grinland dɔn tek di rispɔnsibiliti smɔl smɔl fɔ bɔku gɔvmɛnt savis ɛn eria dɛn we dɛn sabi. Di Danish gɔvmɛnt stil gɛt kɔntrol pan sitizinship, mɔni polisi, ɛn fɔrin biznɛs, ivin difɛns. Bɔku pan di pipul dɛn we de na Grinland na Inuit.[20] Di pipul dɛn bɔku mɔ na di sawt-wɛst kɔst, ɛn di ɔda pat dɛn na di ayland nɔ gɛt bɔku pipul dɛn. Tri-kwata pat na Grinland na di wangren ays sheet we de sote go we de ausayd Antaktika. Wit 56,081 pipul dɛm (2020),[21] Grinland na di rijyɔn we nɔ gɛt bɔku pipul dɛm na di wɔl.[22] 67% pan in ilɛktrishɔn prodakshɔn de kɔmɔt frɔm rinuɔbal ɛnaji, bɔku pan am frɔm haydro pawa.[23]