Wp/cnr/Krsto Popović
Krsto Popović (Cuce, Cetinje, Knjaževina Crna Gora, 14. septembra 1881. - Bojanje brdo, Katunska nahija, Crna Gora, 14. marta 1947), harizmatična ličnost novije crnogorske nacionalne istorije, general i jedan od organizatora Božićnoga ustanka.
Posljednji komandant Glavnog štaba crnogorske kraljevske vojske u Gaeti 1919-1921, jedno vrijeme šef komitskih grupa u planinama Crne Gore, emigrant, a potom član Crnogorske stranke. U Drugom svjetskom ratu komandant Lovćenske brigade, koja je bila i antičetnički i antipartizanski orijentisana.[1] Slavna je njegova poruka sunarodnicima:
Uvijek imajte na umu da ste Crnogorci i mislite crnogorski![2]
Ubijen je 1947. godine u zaśedi OZNA-e. I danas je u Crnoj Gori živo śećanje na Krsta Popovića kao borca za nacionalna prava Crnogoraca, sinonim oružane borbe Crnogoraca Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore.
Porijeklo[edit | edit source]
Krsto Popović je sin Todora - Zrna i majke Ćetne, rođene Krivokapić. Vjenčao se 1905. godine s Marijom Radojević, i u tome braku imali su đecu: Nikolu i Radovana, Zlatanu, Milosavu, Stanu, Savicu i Bosiljku.[3]
Oficir[edit | edit source]
Nakon osnovne škole završio je Crnogorsku knjaževsku oficirsku školu. Potporučnik je od 1906., a poručnik 1909. godine. Zatim biva postavljen za upravitelja crnogorske policije na Cetinju. Popović je predavač i na podoficirskom učilištu.
Ratna iskustva[edit | edit source]
Kao komandir čete u Katunskoj brigadi u Prvom Balkanskom ratu 1912.-1913. učestvuje u crnogorsko-turskoj borbi za Skadar. U Drugom balkanskom ratu s činom kapetana 1913. učesnik zajedničkih srpsko-crnogorskih borbi sa Bugarima u Makedoniji.
U maju 1914. godine imenovan za zapovjednika štaba 5. divizije Crnogorske vojske u Pljevljima. U Prvom svjetskom ratu komandant je jednog od sektora crnogorske ofanzivne operacije kojom se došlo nadomak Sarajeva. U Mojkovačkoj bici 1916. sa svojim je bataljonom smjelim protivudarima iz pravca Slijepač Mosta zbačio austro-ugarske jedinice s obronaka Bjelasice.
Internacija i povratak u domovinu[edit | edit source]
Po kapitulaciji Vojske Kraljevine Crne Gore, Popovića interniraju u logor Boldogason (Mađarska). Svršetkom rata krajem 1918, Popović sa većom grupom elitnih crnogorskih oficira na povratku iz austro-ugarskih logora hapšem na osnovu naredbe Vrhovne komande Vojske Kraljevine Srbije, radi sprječavanja njihovoga povratka u Crnu Goru, kako se navodi u naredbi, "dok se pitanje ujedinjenja ne reši". Ove su mjere okupacionih srpskih vlasti obuhvatile su one crnogorske oficire, koji su, zaista, kasnije uglavnom učestvovali u organizaciji Crnogoraca za oružani otpor prisajedinjenju Crne Gore Srbiji. Među tada uhapšnim ima i onih s najvišim činovima.
Božićna pobuna[edit | edit source]
Na Badnji dan 1918. godine (po julijanskom kalendaru) Krsto Popović je jedan od vojnih zapovjednika oružane pobune protiv pripojenja Crne Gore Srbiji. Nakon krvavih borbi sa Srpskom vojskom i "bjelašima" oko Cetinja, odlazi za Italiju, đe se u vojnim kampovima okupljaju, kako ustanici iz zemlje, tako i brojni Crnogorci koji i dalje pristižu iz zarobljeničkih logora.
Vezani zakletvom i ośećajem oficirskog ponosa, uprkos apelu da odustanu od nastavka oružanih borbi koje im je u jednom navratu poslao kralj Nikola I Petrović Njegoš iz emigracije kod Pariza - a koji je vjerovao diplomatski vaskrs crnogorske države mirnim putem na Versajskoj konferenciji) - oficiri, podoficiri i vojnici crnogorske kraljevske vojske se uz potporu italijanskih vlasti reorganizuju, naoružavaju i u manjim jedinicama ubačaju u Crnu Goru. Oružana i politička borba protiv ukinuća crnogorske kraljevine vodi se pod parolom: „Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore!“
Popović se u grupi od oko 120 crnogorskih oficira i podoficira u julu 1919. u tajnosti iskrcao na potezu između Ulcinja i Bara.
Emigracija[edit | edit source]
Nakon sloma ustanka odlazi u Kotor, odakle odlazi u Italiji u kojoj se koncentrisala crnogorska vojska. Nalazio se u sastavu crnogorske vojske u Gaeti kao načelnik Operativnoga odjeljenja Glavnog štaba i šef Štaba. U jula 1919. godine na čelu grupe od 120 boraca uputio se iz Italije za Crnu Goru. Iskrcao se 22. jula između Bara i Ulcinja u cilju podizanja novog ustanka. Izvodeći gerilski akcije i organizujući ustanak, ostao je u Crnoj Gori do maja 1920. godine kad je vratio u Gaetu. U junu 1920. godine podnio je detaljan izvještaj crnogorskoj vladi o stanju u Crnoj Gori. Ukazom kralja Nikole odlikovan je Obilića medaljom februara 1920. godine. U čin komandira unaprijeđen je 27. marta 1919. godine na śednici vlade u Parizu pod predśedništvom Milutina Vučinića. U čin brigadira crnogorske vojske proizveden je 27. jula 1921. godine na na śednici vlade. Tokom 1921. godine bio je zastupnik komandanta crnogorskih trupa u Italiji. Na mjesto komandanta crnogorske vojske u Italiji ostao je do njenog konačnog rasformiranja 21. decembra 1921. godine. Imao je namjeru da ide za Sjevernu Ameriku, međutim nije dobio vizu i odlučio se za odlazak za Južnu Ameriku. S grupom oficira 18. januara 1922. godine preko Napulja odlazi u Argentinu parabrodom „Sofija“. U Argentinu je stigao 23. februara 1922. godine, a dočekao ih je crnogorski počasni konzul Žerve Kazo. U Argentini je radio na formiranju organizacije za uspostavljanje Crne Gore, nabavci štamparije, a vodio je i aktivnu prepisku s članovima crnogorske emigracije. Član ogranka „Crnogorske slobodne stranke“ za Južnu Ameriku postao je 1924. godine, a bio je i član uprave toga ogranka. Podržavao je vladu generala Anta Gvozdenovića. Imao je namjeru da ode iz Argentine za Rusiju. Živio je na posjedu od kojeg se i izdržavao, a koji mu je dodijelila argentinska vlada u General Maderiago. Iz Argentine se vratio novembra 1928. godine za Italiju, kad je uz pomoć i garancije brigadira Marka Vučerakovića, preko Francuske došao u Belgiju. Po dolasku u Belgiju, pridružila mu se supruga Marija i đeca Savica, Bosiljka, Nikola i Radovan. U Belgiji je boravio u provinciji Lijež i bio vlasnik kafane „Vučji Do“. S porodicom je živio u Belgiji do 1931. godine, kad se po dobijanju amnestije, vratio u Crnu Goru. Po povratku u Crnu Goru bio je jedan od istaknutih članova Crnogorske stranke, ispred koje se kandidovao za predśednika opštine Cuce 1938. godine. Živio je u Cucama, a povremeno i u svojoj kući u Nikšiću.
Drugi svjetski rat[edit | edit source]
U toku Drugoga svjetskog rata nije učestvovao u Petrovdanskome saboru 12. jula 1941. godine. Pripadao je umjerenome krilu crnogorskih federalista, koje se, između ostaloga, protivilo oduzimanju teritorija Crnoj Gori. U cilju reafirmacije Crne Gore s grupom starih oficira i članova Crnogorske stranke formirao je marta 1942. godine vojnu formaciju pod nazivom „Crnogorska nacionalna komanda“, kasnije preimenovana u Lovćensku brigadu. Sve vrijeme bio je komandant tih snaga sa śedištem na Cetinju u činu brigadira. Odbio je da krajem februara 1942. godine šalje svoje jedinice u borbu protiv partizana u Bosni. Predstavnici NOB-a više puta upućivali su mu poziv da im se priključi. Po kapitulaciji Italije najveći dio sastava Lovćenske brigade priključio se jedinicam NOB-a. Kad je Lovćenska brigada rasformirana u novembru 1943. godine, Njemci su ga razoružali. Dobio je poziv za zasijedanje CASNO-a u Kolašinu 1944. godine kad je uputio svog izaslanika. Sredinom 1944. godine s grupom saboraca napuštio je Cetinje. Nakon oslobođenja Crne Gore proglašen je za odmetnika i za njim je organizovana poćera. U jednoj takvoj akciji ubijen je 13. marta 1947. godine na Bojanjem brdu u Cucama.
Pogibija[edit | edit source]
U narodnoj memoriji[edit | edit source]
Tužbalica[edit | edit source]
Tužbalica majke oficira UDB-e Raka Mugoše jedna je od najčuvenijih u istoriji Crne Gore. U njoj ona odaje priznanje ubici i ideološkome protivniku svoga sina, Krstu Popoviću, kao VITEZU CRNE GORE.
Tužbalicu je zapisao i prvi 1971. objavio u Nikšiću Obrad M. Višnjić (1901-1991) u svojoj knjizi „Anegdote i priče iz Crne Gore”. Komunističke vlasti Crne Gore ocjenjuju štampanje tužbalice „napadom na društveni sistem”. Pisac predgovora za knjigu, dr Novak Kilibarda, izbačen je zbog toga iz članstva u Savezu komunista Jugoslavije.
Najpoznatiji dio tužbalice, zapisao je Višnjić, glasi:
„Sine mio, jadan bio!
Zalud sam ti govorila
Kad si poša u poćeru:
NE PRILAZI GORSKOM ZVJERU,
NIJE KRSTO ZEC IZ GORE
NO JE VITEZ CRNE GORE!
LAKŠE ĆE TE ŽALIT MAJKA
KAD POGIBE OD JUNAKA“.[4]
Literatura[edit | edit source]
- Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori: četnički i federalistički pokret 1941.-1945., Obod, Cetinje, 1977.
- Dimitrije Vujović, Prilozi izučavanju crnogorskog nacionalnog pitanja, Univerzitetska riječ, Nikšić, 1987.
- Veljko Sjekloća, Krsto Popović u istorijskoj građi i literaturi, Podgorica, 1998.
- Šerbo Rastoder, Skrivana strana istorije: Crnogorska buna i odmetnički pokret 1918.-1929., I-IV, Conteco, Bar, 1997.
- Šerbo Rastoder, Crna Gora u egzilu 1918.-1925., I-II, Istorijski institut Crne Gore, Podgorica, 2004.
- Martinović Srđa, Generali Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, FCJK, Cetinje, 2016.
Vanjske poveznice[edit | edit source]
Izvori[edit | edit source]
Martinović Srđa, Generali Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, FCJK, Cetinje, 2016.