Wp/cnr/Kolašin

Kolašin je grad u visokoplaninskom kraju śeverne Crne Gore. Leži na 975 m nadmorske visine, u proširenju doline rijeke Tare na jugoistočnom podnožju planine Sinjavine.

Istorija

Kolašin, danas nadaleko poznat po svojim prirodnim ljepotama, osnovali su Turci koji su vladali ovim područjem u XVII vijeku. Dio turskog grada očuvan je do danas i svjedoči o njihovom prisustvu u malom gradu kojim je upravljao namjesnik pod nazivom kolazi – što je označavalo titulu nižeg ranga – pedesetara. Tokom svoje tri vijeka duge istorije, Kolašin je, kako kažu, dijelio sudbinu većine crnogorskih gradova, uglavnom prelazeći iz ruku okupatora u ruke oslobodilaca i obratno. Ovaj grad je i pravi mali kuriozitet s obzirom na činjenicu da je 23 puta prelazio iz jedne u drugu ruku, bivao uništen, a i svoje konačno oslobođenje od okupatora dočekao je gotovo u ruševinama. Posebnu ulogu u stvaranju Kolašina, njegovom trajanju i oslobodilačkoj borbi, igrala su plemena Rovčana i Moračana, posebno tokom XVII i XVIII vijeka.

Prvi pravi pomen naseljenog mjesta Kolašina, tadašnjeg sela odigrao se 1565. godine, kada se ovo mjesto pominje u jednom sultanskom beratu (objavi). Zadatak posade karaule, između ostalog je bio i da prikuplja harač i druge poreze od naroda ovog područja. Sama karaula prerasla je u naselje čije se stanovništvo uglavnom bavilo zemljoradnjom i ratovanjem. Tada je ovo mjesto bilo turska karaula sa manjom posadom koja je imala zadatak da štiti frekventan karavanski put između Podgorice i Bijelog Polja, a posebno da se nosi sa sve učestalijim ustaničkim akcijama moračkih, rovčanskih, vasojevičkih, uskočkih i drugih plemena. Stanovništvo Kolašina uslovljeno teškim životom, neprestanim oslobodilačkim borbama u velikoj mjeri se iseljavalo tokom XIX i početkom XX vijeka. Od 1863. godine, Kolašin je bio dio novopazarskog sandžaka. Iako je formalno bio u granicama Otomanskog carstva, njegov status bio je konstantno problematičan kao status pograničnog grada. Pretenzije Crne Gore najčešće su se manifestovale preko napada na kule grada, kojima su upravljali poznate crnogorske vojne vođe Miljan Vukov i Novica Cerović. U mnogim ovim napadima Kolašin je znao da pretrpi gotovo nepopravljivu štetu. Tokom Istočne krize, Kolašin je i formalno pripao Crnoj Gori (1878. godine), ali je predaja grada, kao i u većini slučajeva u Crnoj Gori odugovlačena. Devetog oktobra 1878. godine, grad je i zvanično predat tadašnjem crnogorskom suverenu, knjazu Nikoli Petroviću. Dio naselja, tj. oblasti prema gradu Mojkovcu, ostao je i dalje u Turskoj, te je tako Kolašin na neki način i dalje zadržao nezahvalnu ulogu pograničnog grada što je uticalo na to da se pogranični sukobi i dalje nastave. Crnogorska vlast činila je sve da uključi što veći broj ljudi iz Kolašina u državne poslove ne bi li ojačala svoj uticaj u ovom području, ali je netrpeljivost nastavljala da živi bez obzira na sve. Tada je počeo i talas iseljavanja muslimanskog stanovništva prema śeveru. 1886. godine, crnogorska vojska je napredovala prema śeveru i zauzevši Polja pomjerila je granicu do rijeke Tare.

Prema drugim izvorima, područje na obali rijeke Tare u periodu prije nastanka samog grada Kolašina, nazivalo se Kolašinovicima, te odatle i naziv samog grada.

Položaj samog grada, geografsko-strateški izuzetno povoljan, na ovom prostoru uvijek je određivao istoriju i sudbinu gradova i ljudi koji su živjeli u njemu. Za Osmanlije, Austrougarsku imperiju i Crnu Goru, Kolašin je stoga bio jedna od najdragocjenijih tačaka. Pored Rovčana i Moračana, drobnjačka i uskočka plemena dala su izuzetan doprinos ojačavanju oslobodilačke borbe tokom druge polovine XIX vijeka.

Početak XX vijeka, Kolašin je dočekao nalik većini gradova ovog područja – ne baš razvijen. U takvom stanju ga je i zatekla Austrougarska imperija koja ga je u periodu od 1916. do 1918. godine okupirala. Nakon oslobođenja 1918. godine, nastupaju decenije relativnog mira na ovom području, iako sam grad nije vidio nekog većeg napretka. Jedina razlika u dotadašnjem životu Kolašina je bila ta, što je počela i jedna druga, politička borba. Na prvim izborima za Ustavotvornu skupštinu, u novembru 1920. godine, izborne liste komunističkih partija došle su u sami vrh po broju glasova. Početkom treće decenije XX vijeka počinju i prva organizovana dejstva Komunističke partije Jugoslavije na ovom području. U gradu se pojavljuju leci, osniva se i prva lokalna partijska organizacija, sastavljena mahom od studenata ovog kraja. Sukobi sa državnim režimom počinju već 1935. godine. Godinu dana kasnije najpoznatiji mladi komunisti ovog kraja: Veljko Vlahović i Mijat Mašković odlaze na Iberijsko poluostrvo da bi pomogli svoje drugove u Španskom građanskom ratu. Kada je vijest o smrti Mijata Maškovića i njegovog saborca Mojsija Stefanovića stigla u njihov rodni kraj komemoracije u njihovu čast prerasle su u demonstracije protesta protiv režima i iskrene izraze solidarnosti sa slobodoljubivim španskim narodom. Avgust 1939. godine, Kolašin je zapamtio po jednoj od najvećih omladinskih partijskijih akcija. U pitanju je bio veliki omladinski zbor na Ganovaci kraj Biogradskog jezera, posvećen borbi protiv fašističke najezde koja je te godine počela da hara Evropom. Tog dana okupilo se oko dvije hiljade mladih ljudi iz čitave regije śeverne Crne Gore. Sa tog mjesta, po prvi put u Crnoj Gori, začuo se poziv na narodno jedinsto i borbu protiv fašističke misli i izdajstva.

Ipak, svoje mjesto u istoriji i u stvaranju slobodne Crne Gore, Kolašin je zaslužio tokom narodnooslobodilačke borbe u Drugom svjetskom ratu. Već prvi ustanički dani u Crnoj Gori u Kolašinu su protekli burno. Oružja se prihvatilo na stotine i mladih i starih. U početku gerilci, ovi ustanici su vremenom formirali regularne trupe narodnooslobodilačke vojske koja će u ovom kraju djelovati od prvog do posljednjeg dana oslobodilačke borbe. U borbama oko Kolašina poginuo je veliki broj istaknutih građana a neki, najpoznatiji među njima, kasnije narodni heroji bili su: Bajo Sekulic, Vukman Kruščić i drugi. Iako bombardovan, Kolašin je iz Drugog svjetskog rata izašao uzdignute glave kao jedan od najsvjetlijih primjera antifašističke borbe u ovom dijelu Evrope. Oslobođen je 29. decembra 1944. godine.

Iz godina ratova, Kolašin je izlazio mudriji i bogatiji za poneku živu legendu. Tako, Kolašin kao grad koji je preživio mnoge bitke, čuva i pomen na neke vojničke veličine kakav je bio i italijanski vojnik Mario Riva – komandant 83. puka, divizije Venecija, koja je bila stacionirana u Crnoj Gori tokom godina drugog svjetskog rata. Lik i životna priča kapetana Rive poslužila je i scenaristima filma „Bitka na Neretvi“.

Ovaj hrabri italijanski komandant, 27. septembra 1943. godine, prešao je na stranu narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, dajući svoj doprinos antifašističkoj borbi na ovim područjima. Ovaj artireljac je svojim vojnim znanjima i hrabrošću impresionirao borce kolašinskog i beranskog kraja te su ovog riđobradog kapetana uskoro zavoljeli svi borci iz pokreta. Kako kažu za njega, uvijek je bio u elegantnoj uniformi, profesionalac, ličio je na filmskog glumca, a u ruci je uvijek nosio mali štapić poput dirigenta orkestra. Poginuo je u oktobru na putu Podgorica – Mateševo u kratkoj borbi sa njemačkim motorizovanim jedinicma. Narod ovog kraja i dan danas čuva uspomenu na ovog mladog oficira.

Do Drugog svjetskog rata većina stanovništva ovog područja bavila se poljoprivredom i stočarstvom. Dio stanovništva u gradu bavio se trgovinom i sitnom zanatskom djelatnošću. U ovom kraju bilo je i nekoliko pilana, a od industrijskih objekata bila je prisutna samo jedna termoelektrana. Nakon drugog svjetskog rata, sa brzim razvitkom grada, došlo je do intezivnijeg i bržeg razvitka cijelog kraja i promjena u djelatnosti stanovništva. Elektrifikacija, izrada vodovoda i razvoj obrazovne djelatnosti učinili su Kolašin savremenim evropskim gradom u relativno kratkom vremenskom periodu. Područje bogato prirodnim resursima i sirovinama imalo je dobar preduslov za razvoj u cjelini. U posljednjim decenijama XX vijeka, Kolašin se okrenuo turističkoj djelatnosti svjestan neiscrpnog potencijala u pogledu prirodnih ljepota i netaknute prirode.

Priroda

Područje opštine Kolašin uglavnom se pruža na središnjem dijelu republike Crne Gore u srednjim i gornjim tokovima rijeka Tare i Morače, na ukupnoj površini od oko 900 km2. U ovoj opštini ima oko 12 000 stanovnika, a u samom gradu Kolašinu, središtu opštine, oko 6 000 stanovnika.

Na kolašinskom području susrijeću se različiti oblici reljefa koji ovaj kraj čine jednim od najživopisnijih i naljepših na ovom dijelu Balkanskog poluostrva. Ovim područjem, pružaju se planinski grebeni Sinjajevine, Bjelasice, Ključa, Kape moračke itd. Ovo su planine koje obiluju bogatstvom i diverzitetom površi, iznad kojih se izdižu vrhovi mahom iznad 2 000 metara nadmorske visine. Među napoznatijima su Jablanov vrh na Sinjajevini (2 203 metara nadmorske visine), Troglava na Bjelasici (2 075 metara nadmorske visine), Zekova glava na istoj planini (2 116 metara nadmorske visine) i Kapa moračka (2 227 metara nadmorske visine).

Za posebno bogatstvo ovog kraja u pogledu prirode pobrinule su se rijeke Tara, Morača i njihove pritoke, mahom kanjonskog karaktera. Njihova odlika su duboko uśečena korita i interesantni riječni tokovi, bogati brzacima i vodopadima. Za ljepotu Tare i njenu kanjonsku dolinu zna se u svjetskim razmjerama. Izvorište Morače je pod obroncima Javorja, a dužina kanjona od preko 35 kilometara, čija je dubina na pojedinim mjestima i preko 1 000 metara jedna je od najpoznatijih prirodnih odlika ovog kraja. Strme i visoke litice izdižu se iznad brze i hladne Morače čineći doživljaj putovanja kroz kanjon neopisivo lijepim i jedinstvenim. Od rječnih kanjona izuzetnom ljepotom ističe se i kanjon rijeke Mrtvice koji na dužini od 9 kilometara pruža uživanje malobrojnim ljudima koji ga tokom godine pośete. Obale rijeke su okomito strme i visoke, a na njima se nalaze brojne endemske biljne vrste u vidu rastinja koje karakteriše ovo područje. Gotovo donedavno, ovo područje je bilo nepoznato i nepristupačno, a i danas se do njega stiže malo poznatim i jedva prohodnim stazama.

Na planini Trebješu, na visini od 1 687 metara nadmorske visine, nalaze se Kapetanovo jezero i Brnjičko jezero, nevelike, ali lijepe vodene površine.

Kolašin se s pravom smatra vazudšnom banjom. Svojim velikim dijelom područje opštine se nalazi u graničnoj zoni subtropskog i umjerenog klimatskog pojasa. Ovakav prelazni klimatski tip ogleda se relativno sušnim i nešto kraćim ljetima. U dolini rijeke Morače, ośeća se uticaj Sredozemlja a u velikoj mjeri klimatske osobine ovog kraja uslovljene su nadmorskom visinom zemljišta i prisustvom visokih planina koje izoluju strujanja s juga. Jesen je nešto toplija od proljeća, dok kolašinske zime karakteriše sniježni pokrivač i izuzetno svježa, ali rijetko oštra klima. Na visini od 965 metara nadmorske visine, sve ovo se spaja u vazdušnu banju koju pośećuju i oni koji traže oporavak i osvježenje po preporuci ljekara.

Kultura

• Shodno svojoj bogatoj istoriji Kolašin je sačuvao i niz izuzetno vrijednih spomenika materijalne kulture. Ovi nijemi, živopisni spomenici podśećaju na prošla vremena, ne samo na turbulentne dane borbe za slobodu, već i na jedno fino kulturno trajanje naroda ovog kraja i na tradiciju koja se mjeri vjekovima i vjekovima.

• Pored Manastira Morača, u ovom kraju nalazi se još nekoliko manjih manastira i crkava koje zaokružuju duhovno bogatstvo kolašinskog kraja.

• Od ostalih kulturno istorijskih spomenika ističe se, na rijeci Mrtvici, kod Zelenog vira, Stari kameni most koji je podigao poznati crnogorski vladar knjaz Danilo kao zadužbinu svoje majke. Malo iznad Kolašina nalaze se i ostaci turskog utvrđenja tzv. Barutane koja je zaštićena zakonom. Prema predanju, po nalogu turskih vlasti, nju je sagradio jedan srpski neimar. Zgradu koja je trabala da posluži za smještaj municije i baruta, po čemu je i dobila ime, ovaj graditelj je podigao u obliku krsta. Kada je zgrada bila gotova, Turci su primijetili prevaru, a neimara pogubili. Zgrada je ostala ali nikada nije služila svojoj prvobitnoj namjeni.

• Od posebnog značaja i vrijednosti su i brojni kulturni spomenici kao što su spomen ploče i spomen-obilježja podignuta na mjestima koja svjedoče o bitnim dešavanjima iz narodno-oslobodilačke borbe i drugim značajnim događajima iz bogate kolašinske istorije.

• Partizansko – spomen groblje na Brezi, śeverno od Kolašina svjedočanstvo je o pogibiji i stradanju rodoljuba ovoga kraja. Ono govori o jednom herojskom dobu ovog kraja i učešću njegovih ljudi u borbi za slobodu. Veliki spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora stoji na glavnom trgu, Trgu boraca, u samom centru Kolašina.

• Tu je i spomenik velikom Komskom odredu u manastiru Morača i preko 40 spomen ploča i obilježja širom opštine. U gradu su i spomen-biste narodnih heroja Vukmana Kruščića, Milutina Lakićevića, Jelice Mašković i drugih. U gradu na jednom manjem trgu dominira i grandiozan spomenik Veljku Vlahoviću, borcu iz španskog rata, jugoslovenskog NOB-a i istaknutom poslijeratnom političaru iz Kolasina.

• Veliki Spomen dom u Kolašinu, specifičan po svom arhitektonskom rješenju, spomenik je zasijedanju antifašističkom vijeću Crne Gore i Boke.

• Kolašinski Zavičajni muzej sadrži tri muzejske zbirke. Uz bogatu etnografsku kolekciju tu su još i postavke i istorije NOB-a i istorije samog grada uopšte.

• Danas u Kolašinu djeluje i kulturno-umjetničko društvo Mijat Maškovic, a sam grad je domaćin kulturno umjetničkim manifestacijama poput izložbi, gostovanja pozorišta, pjesničkih večeri itd.

Saobraćaj

Gradom prolazi crnogorski kontinentalni dio Jadranske magistrale i željeznička pruga Beograd-Bar.

Poveznice

• https://me.visit-montenegro.com/main-cities/kolasin/

Izvori

• Nacionalni atlas Crne Gore, autori i urednici: Denis Šehić i Demir Šehić, autor tekstova: Ivan Bertić, Podgorica: Daily Press, 2005, Podgorica: Studio Mouse, 11. str.