Wn/shn/ၵၢပ်ႈပၢၼ် လီ သုတ်းသဵင်ႈၵႂႃႇ ယွၼ်ႉ ၸွမ်ၽွင်းလူင်သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လီသႅၼ်းလွင်း လိုဝ်ႈတႃၶုၼ်

ဝၼ်းပုတ်ႉ၊ မေႇ 15၊ 2024 

ၸွမ်ၽွင်းလူင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လီသႅၼ်းလွင်း (ၶႅပ်းႁၢင်ႈၵဝ်ႇ)

လီသႅၼ်းလွင်း ဢၼ်လႆႈႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း ၸွမ်ၽွင်းလူင် မႃးပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင် တီႈ မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမၼ်း တေထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇတီႈ တႃၶုၼ်ယဝ်ႉလႄႈ တွၼ်ႈတႃႇ မိူင်းၵုၼ် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၼႆႉ လႆႈပဵၼ် ပၢၼ်ပၢႆးမိူင်းသုတ်းသဵင်ႈ ပၢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

မိတ်ႇသတႃႇလီ ဢၼ်ဢဝ်တႃၶုၼ်မႃး ၶၢဝ်းတၢင်း 20 ပီ ၼႆႉ တေဢဝ် တႃၶုၼ်မၼ်း ပိၼ်ႇလၢႆႈပၼ်ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ၸူး လေႃးရႅၼ်ႉဝၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၵႅမ်ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၵေႃႈၸႂ်ႈ ဢၼ်ပဵဵၼ်ၽွင်းလူင် ၵၢၼ်ငိုၼ်းတွင်းၵေႃႈၸႂ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တႄႇဢဝ် ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပီ 1995 လႆႈပဵၼ်မႃး မိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉသေ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼႆႉ ၸွမ်ၽွင်းလူင် သၢမ်ၵေႃႉ လႆႈဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးသေ ၶဝ်တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တီႈ People’s Action Part (PAP) ဢၼ်ယိပ်းဢၢမ်းၼၢတ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸွမ်ၽွင်းလူင် ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် လီၵႂၼ်းယု ဢၼ်ပဵၼ် ပေႃႈ လီသႅၼ်းလွင်းၼႆႉသေ လႆႈမၢႆထိုင်ပဵၼ် ၽူႈတႄႇတင်ႈ မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူႇ ပၢၼ်မႂ်ႇၼႆသေ လႆႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမႃး ႁိုင် 25 ပီယဝ်ႉ။

ၽူႈထတ်းသၢင်ၶဝ် ဝႃႈတႄႉ မိတ်ႇသတႃႇလီႇၼႆႉ တေသိုပ်ႇၶဝ်ႈပႃး ၼင်ႇ ၽွင်းလူင်ထၢၼ်ႈယႂ်ႇ တီႈၼႂ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသေတႃႉ လွင်ႈပိၼ်ႇလၢႆႈတႃၶုၼ်ႈၼင်ႇၼႆၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢွၵ်ႇမႃးတႂ်ႈႁူမ်ႇငမ်း မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းလီလႄႈ လွင်ႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵၢၼ်မိူင်း တွၼ်ႈတႃႇ မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇတႄႉ မၼ်းၼႄဝႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

တီႈ ၵၢၼ်တွင်ႈထၢမ် သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းတင်း ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၵေႃႉၼိုင်ႈ မိူဝ်ႈၼႂ်းဝူင်ႈပူၼ်ႉ မိတ်ႇသတႃႇလီ လၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းလႆႈယိၼ်းၸူမ်းၶွပ်ႈၸႂ်ၼိူဝ် လွင်ႈၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လႆႈၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်ႁႅင်းမၼ်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

"ၶႃႈႁဝ်း ဢမ်ႇလႆႈလႅၼ်ႈမႃး ႁႂ်ႈႁွတ်ႈၽၢႆႇၼႃႈ ၵူၼ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း။ ၶႃႈႁဝ်းၶတ်းၸႂ်မႃး ႁႂ်ႈၵူၼ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း လႅၼ်ႈလႆႈ ပဵင်းၶႃႈ" ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ "ႁဵတ်းၼႆသေ ႁဝ်းၶႃႈႁဵတ်းလႆႈမႃး ႁႂ်ႈႁဝ်းၶႃႈ လႆႈလွင်ႈဢွင်ႇမၢၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ" ဝႃႈၼႆ။

မၼ်းလၢတ်ႈဝႃး မၼ်းလႆႈ ၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းမႃး "လွၵ်းလၢႆးၵဝ်ၶႃႈ ပိူင်ၵဝ်ၶႃႈ" ဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်တင်း ပိူင်ႁဵတ်းသၢင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ပေႃႈမၼ်း ၸွမ်ၽွင်းလူင် လီၵႂၼ်းယု လႄႈ ၵူဝ်ၶျွၵ်ႉထွင် ဢၼ်ဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်းၸွမ်ၽွင်းလူင် ဢွၼ်တၢင်းမၼ်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

မိတ်ႇသတႃႇလီၼႆႉ မၼ်းၶဝ်ႈမႃးၼႂ်း တူင်ႇဝူင်းပၢႆးမိူင်း မိူဝ်ႈပီ 1982 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပေႃႈမၼ်း တိုၵ်ႉႁၢပ်ႇၼႃႈၵၢၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 2024 ႁၢၼ်ႉတေႃႇမိူဝ်ႈမၼ်း ပႆႇဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈဢွင်ႈတီႈ ၵႅမ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မိူဝ်ႈပၢၼ် မိတ်ႇသတႃႇၵူဝ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပီဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၶၢဝ်းတၢင်းၵၢၼ်မိူင်းမၼ်းၼၼ်ႉ ႁူၺ်ႇတႃတင်းၼမ် လႆႈဢွၼ်ၵၼ် ပၵ်းတူၺ်းမၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၽူႈထတ်းသၢင်ၶဝ်ႈ မၢပ်ႇလၢတ်ႈမၼ်းဝႃႈ ပဵၼ်လၢႆးၵၢၼ်မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းၸိူဝ်းၶိူဝ်းလႆႈလီလႆႈပဵၼ် ၼႆသေ လႆႈထုၵ်ႇထတ်းသၢင်ႈဝႃႈ ၵေႃႇသၢင်ႈ ၵၢၼ်မိူင်း လုၵ်ႈသိုပ်ႇလၢၼ် ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မိတ်ႇသတႃႇလီတႄႉ မၼ်းတိုၼ်းထဵင်မႃးၼိူဝ် လွင်ႈမၢပ်ႇလၢတ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ တႃႇသေႇယဝ်ႉ။

ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း ပီႁူဝ်သိပ်းသွင်ဢၼ်ၼႆႉ မိတ်ႇသတႃႇလီၵေႃႉၼိုင်ႈ လႆႈၼႄၼမ်ႉၵတ်ႉမၼ်းမႃး ၼင်ႇ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇယဝ်ႉ။

တီႈတႂ်ႈမၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်သေ မိူင်းၵုၼ် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼႆႉ လႆႈပဵၼ်သုၼ်ၵၢင် ၵၢၼ်ငိုၼ်းတွင်း ၵူႈမိူင်းမိူင်းသေ လႆႈပဵၼ်မႃး ဢွင်ႈတီႈၸိၵ်းၸွမ် တွၼ်ႈတႃႇ ဢႅဝ်ႇလႄႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ GDP မိူင်းၵေႃႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း သၢဝ်းပီၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈသုင်မႃး သွင်ပုၼ်ႈပၢႆယဝ်ႉ။ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိတ်ႇသတႃႇလီၼႆႉ လႆႈထုၵ်ႇႁပ်ႉႁၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ဢွၼ်ႁူဝ်လႆႈ မိူင်း မိူင်ႈၽွင်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးလုလႅဝ်၊ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ငိုၼ်းတွင်းၵမ်ႇၽႃႇၵပ်ႉၵိၼ်း လႄႈ ၽွင်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်းဝိတ်ႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႈၼႃႈလိၼ်ၵၢၼ်မိူင်းၵူႈမိူင်းမိူင်းၵေႃႈ မိတ်ႇသတႃႇလီၼႆႉ မၼ်းလႆႈ ၶတ်းၸႂ်ႁဵဝ်ႈၸင်ႈလွင်ႈသိူၵ်ႈသမ်ႇ ပိုၼ်ႉတီႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တီႈၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႈတိုတ်ႉၸၼ် ဢမႄႇရိၵၢၼ်ႇ လႄႈ ၶႄႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃး တိုၵ်ႉမီး လွင်ႈမၵ်းၶၼ်ႈၼိူဝ် သုၼ်ႇလၢတ်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈၼၼ်ႉသေတႃႉ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၸုမ်း LGBTQ ၶဝ် လႆႈတိုၵ်းသူၼ်းမႃး ဢၢၼ်ႁူဝ်ပီမၼ်းလႄႈ ၸင်ႇပေႃး လႆႈႁုပ်ႈသိမ်းပၼ် ၵူတ်းမၢႆပၵ်းပိူင် ဢၼ်သၢၼ်ၶတ်း လွင်ႈႁွမ်းသွင်ဢၼ်မဵဝ်းလိင်ႇမိူၼ်ၵၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ မိတ်ႇသတႃႇလီၼႆႉ မၼ်းလုၵ်ႉတီႈ ၶိူဝ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ပၢႆးမိူၼ်းမႃးလႄႈသင်၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ လုင်းၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈသင် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးႁၢင်ႈငဝ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၼင်ႇ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇလႄႈသင် ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၵမ်ႉၼမ် ဢွၼ်ၵၼ် လႆႈၸႂ်မၼ်းယူႇ။ ၼႂ်းၵႃႈသဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်ၵဵပ်းတူၺ်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းၵႃႈ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်း တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်းလႆႈၸႂ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈမီးတီႈၼိူဝ်ပိူၼ်ႈသုတ်းသေ တီႈပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၵေႃႈ ၶိတ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈမၼ်း လႆႈ ၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ် မႃးၼမ်ယူႇ တႃႇသေႇယဝ်ႉ။

ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇလွတ်ႈၼိူဝ် လွင်ႈထတ်းသၢင် လွင်ႈထဵင်မေႃးမႃးၼင်ႇၵဝ်ႇ။

တွၼ်ႈတႃႇ ၵႄႈၶႆ လွင်ႈဢမ်ႇမီးႁႅင်းၵၢၼ်ၼႆသေ ဝၢႆးလင် ပီ 2000 ၼၼ်ႉ လႆႈပၼ် ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်တၢင်ႇမိူင်း ၶဝ်ႈမႃးတင်ၼမ်လႄႈ ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းၶဝ် ပဵၼ်ဢၼ် ဢမ်ႇလႆႈၸႂ်မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မၢၵ်ႈမီးမႃးလႄႈ လွင်ႈၵူၼ်းဢၼ်ဢမ်ႇၽဵင်ႇပဵင်းၵေႃႈ သုင်ၶိုၼ်ႈမႃးသေ လွင်ႈငိုၼ်းတွင်းဢႃႈယၢၼ်ၵၼ်ၵေႃႈ ၵႂၢင်ႈမႃးယဝ်ႉ။ ပႃႇတီႇ PAP ဢၼ်ယူႇတီႈ မိတ်ႇသတႃႇလီ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ပီ 2011 ၼၼ်ႉ လွင်ႈလႆႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ် ပဵၼ်ဢၼ်တႅမ်ႇသုတ်းမႃးသေ မိူဝ်ႈပီ 2020 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းပဵၼ်ၼၼ်မႃး ထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

တေႃႇၼႄႇလ်လူဝ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၽူႈလူင်ႉလႅင်ႉ ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၵေႃႈၸႂ်၊ ဢၼ်ပဵၼ် ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ တီႈ ၸၼ်ႉၸွမ် ပၢႆးသၢႆႈ လႄႈ ပၢႆးၸၢင်ႈ ႁွင်းၵွင်းၵေႃႈၸႂ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈလၢတ်ႈမႃးဝႃႈ ဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈတၢင်းပိူင်လူင် ဢၼ်လီသႅၼ်းလွင်း ဝႆႉမႃးပၼ်လႆႈၼႆႉ တေပဵၼ်လွင်ႈ ဢၼ်မၼ်းသႂ်ႇမႃႇသႂ်ႇႁႅင်းသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈမႃး တွၼ်ႈတႃႇ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ" ဝႃႈၼႆ။

"ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၼႂ်းၵႃႈ ၶိုင်ႈဢႃႇယု ၸွမ်ၽွင်းလူင်မၼ်း တွၼ်ႈဢွၼ်တၢင်းမၼ်းၼၼ်ႉ လွင်ႈၽဵဵင်ႇပဵင်းၵၼ်ဢႃႈယၢၼ်ၶိုၼ်ႈသုင်မႃး၊ လွင်ႈၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း ၶဝ်ႈမႃးၼမ်၊ လွင်ႈလႆႈၶႄႉၶဵင်ႇ တႃႇလႆႈၵၢၼ်ၼႆႉ သုင်ၶိုၼ်ႈမႃး၊ ၽၢင်ႁၢင်ႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၼႆႉ ယွၼ်ႇယွမ်းမႃးလွႆးလွႆးလႄႈ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ လႆႈမီးဢၼ်ဢမ်ႇလႆႈၸႂ်မၼ်းမႃးယဝ်ႉ"

ၽူႈထတ်းသၢင် ၵၢၼ်မိူင်း ꧡူႇႁႃႇဝႃႇၻႃႇၵိ လၢတ်ႈဝႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸွမ်ၽွင်းလူင်လီၼႆႉ "ဢမ်ႇလႆႈမီးမႃး လွင်ႈလူင်ႈၼႃႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း တွၼ်ႈတႃႇ တမ်းဝၢင်း ႁႅင်းၵၢၼ်ၼွၵ်ႈမိူင်း ဢၼ်ၶဝ်ႈမႃးတင်းၼမ် ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉသႂ်ႇဢဵၼ်သႂ်ႇႁႅင်း တႃႇသၢင်ႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး ဝဵင်းလူင်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵမ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ"။

မိတ်ႇသတႃႇ ဝႃႇၻႃႇၵိ ၵေႃႉဢၼ် ၸတ်းၵၢၼ် လိၵ်ႈၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇ မႅၵ်ႉၵၸိၼ်း Jom ၼၼ်ႉ လႆႈလၢတ်ႈဝႃႈ ဢၼ်ဢမ်ႇႁဵတ်းမႃးလႆႈ တႃႇလႆႈ လွင်ႈၵမ်ႉထႅမ် တီႈ ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼႆႉ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး လွင်ႈၸႅၵ်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူၼ်း၊ လွင်ႈပႄႉပႃႉၽၢႆႇလဵဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆ။ တီႈၼႂ်း သဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်ၵဵပ်းတူၺ်းၼၼ်ႉဝႃႈတႄႉ ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ်ယိၼ်းပဵၼ်ဝႃး လွင်ႈၸႅၵ်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် ပၼ်ႁႃဢၼ်ၼိုင်ႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တိူဝ်းၼမ်မႃးသေ လွင်ႈၸိူင်ႉၼၼ်ၼႆႉ ၽွင်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ၶူဝ်းဝိတ်ႉၼၼ်ႉ ၶႅၼ်းၶိုၼ်ႈသုင်မႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၽူႈထတ်းသိၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ လၢတ်ႈဝႃႈ တီးၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ ႁိူၼ်းယေးဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်ပိူင်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၵမ်ႉၼမ် ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ဢိၵ်ႇတင်း ပၼ်ႁႃၶၢဝ်းယၢဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိတ်ႇသတႃႇလီႇၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈ ၵႄႈၶႆမႃး တဵမ်တဵမ်ထူၼ်ႈထူၼ်ႈ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵမ်ႉပႃႈၼမ်ၼႆႉ ၼင်ႇႁိုဝ် တေၶၢတ်ႈတိူၵ်ႈ ၵႃႈတီႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တႃႇၶၢဝ်းတၢင်း 90 ပီၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ႁွမ်ငိုၼ်းသေတႃႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းႁိုင်မႃးၵေႃႈ တိူၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵႃႈၶၼ်မၼ်း လႆႈ ယွၼ်ႇယွမ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႄႉ လႆႈယိုၼ်ႁပ်ႉ ပၼ်ႁႃၸိူဝ်းၼႆႉသေ တႃႇၵႄႈၶႆ လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ တိုၵ်ႉႁဵတ်း လွင်ႈႁုတ်ႉႁုပ်ႈ ၵၢၼ်ၵူၼ်းၶဝ်ႈၵူၼ်းဢွၵ်ႇမိူင်း၊ ႁဵတ်းလၢႆးငၢၼ်း တိူၵ်ႈႁိူဝ်းယေးဢၼ်မႂ်ႇ လႄႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းတႃႇမၵ်းမၼ်ႈ ၵူတ်းမၢႆပၵ်းပိူင် ဢၼ်သၢၼ်ၶတ်း လွင်ႈၸႅၵ်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။

ပေႃးတူၺ်း ၽၢႆႇသုၼ်ႇတူဝ်ၵေႃႈ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ လိူင်ႈထဵင်မေႃး ဢၼ်ၵၵပ်းၵၢႆႇ ႁိူၼ်းဢၼ်ပေႃႈ မိတ်ႇသတႃႇလီ ပိူင်ႇမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈဢွၵ်ႇမႃးၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ၵူၼ်းတင်းၼမ် မိူဝ်ႈပီ 2016 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်လႆႈပဵၼ်မႃးတႄႉ ဝၢႆးသေ လီၵႂၼ်းယု သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ ထႅင်ႈပီၼိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၼႆႉ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လိူင်ႈၼႆႉသေ မၼ်းလႆႈ ၵႄႈၶႆႈမႃးတင်း ပီႈဢွၵ်ႇၼင်ႉပဵၼ်မၼ်းမႃး တႃႇၶၢဝ်းတိုင်ႈ ပီၼိုင်ႈတဵမ်တဵမ်သေ ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈၸႂ်ၼိူဝ် လွင်ႈၶတ်းဝႃႈ ၶွင်ၵဝ် ၶွင်မၼ်း ဢၼ်ပဵၼ် ၼႂ်း မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းလူင် ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈသဵင်မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တႃႇပွၵ်ႈၼိုင်ႈတႄႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ပီႈဢွၵ်ႇၼွင်ႉပဵၼ် မိတ်ႇသတႃႇလီ လႆႈႁွင်ႉမၼ်းဝႃႈ လုၵ်ႈၸၢႆး ဢမ်ႇမီးသိၵ်ႈၶႃႇ ဝႃႈၼႆသေ လႆႈမၢပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ မိတ်ႇသတႃႇလီၼႆႉ ယူႇတႂ်ႈဢူမုၼ်ႁူမ်ႈငဝ်းပေႃႈသေ ၵေႃႇသၢင်ႈႁႂ်ႈလႆႈဢုပ်ႉပိူင် ၵၢၼ်မိူင်းၵႂႃႇ သိုပ်ႇလုၵ်ႈပၢၼ်လၢၼ် ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ၶဝ်လႆႈမၢပ်ႇလၢတ်ႈမႃးဝႃႈ မိတ်ႇသတႃႇလီၼႆႉ ၸႂ်ႉဢႃႇၼႃႇၽိတ်းပိူင်ႈ ၼႆသေ ၶဝ်လၢတ်ႈဝႃႈ ၶဝ်လႆႈမႆႈၸႂ် တႃႇၸႂ်ႉ "ၵၢၼ်ငၢၼ်းၸိုင်ႈမိူင်း" သေ တေဢဝ်ပႄႉပုၼ်ႈၼိူဝ်ၶဝ် ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၼွင်ႉ မိတ်ႇသတႃႇလီ လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် မုင်ႉႁိူၼ်း မိတ်ႇသတႃႇလီၼႆႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ၶဝ် လႅပ်ႈၸၢင်ႈၺႃး ထုၵ်ႇဢဝ်လိူင်ႈၼႆလႄႈ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် ယူႇသဝ်းဝႆႉ တီႈၼွၵ်ႈမိူင်းဝႆႉယူႇ။

ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈမၢပ်ႇလၢတ်ႈၼႆႉသေ မိတ်ႇသတႃႇလီတႄႉ လႆႈ ထဵင်ဝႆႉၶိုၼ်းယူႇ။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ် တႃႇၶဝ်ႈပႃးတီႈၼႂ်း ၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢႆးပၢၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် လီ ယဝ်ႉ ၼႃႈတႃ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း မိုတ်ႈၵိုဝ်း

လေႃးရႅၼ်ႉဝွင် ဢၼ်တေပဵၼ်မႃး ၸွမ်ၽွင်းလူင်မႂ်ႇ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ (ၶႅပ်းႁၢင်ႈၵဝ်ႇ)

ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ မိတ်ႇသတႃႇလီႇၼႆႉ တေဢဝ် ဢၢမ်းၼၢတ်ႈပိၼ်ႇလၢႆႈပၼ် မိတ်ႇသတႃႇဝွင်ႇ ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵေႃႈၸႂ်ႈ၊ ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ႁဵတ်းမႃး ၽူႈၼမ်းၼႂ်း တႃႇ မိတ်ႇသတႃႇလီႇၵေႃႈ ၸႂ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်ၼႆႉၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် လၢႆးငၢၼ်းၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း ဢၼ်ဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈၺႃး တွၼ်ႈတႃႇ မိတ်ႇသတႃႇလီၵေႃႈဝႃႈ တွၼ်ႈတႃႇ မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ် တႄႇတင်ႈမႃး ၶၢဝ်းတၢင်း 59 ပီ၊ လႄႈ ဢၼ် လီ သွင်ၵေႃႉ လႆႈဢွၼ်ႁူဝ်မႃးတႃႇ ၶၢဝ်းတၢင်း 45 ပီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိတ်ႇသတႃႇလူဝ်ႇ လၢတ်ႈဝႃႈ "မၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၸွမ်ၽွင်းလူင် ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ဢၼ်တေလႆႈႁဵတ်း တီႈဢမ်ႇမီး လီ ဢၼ်တေပႂ်ႉပုတ်ႈၽၢႆႇလင်ထႅင်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ"၊ ၼႆႉၵေႃႈ မၼ်းတေႁဵတ်းႁႂ်ႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼႆႉ တိူဝ်းမီးၽၢင်ႁၢင်ႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇမႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

"လီၶဝ်ၼႆႉ တိုၼ်ႈမီး လွင်ႈႁူမ်ႇငမ်းလိူဝ် ၼိူဝ် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇမႃးယူႇ"။ လႆႈပဵၼ် လွင်ႈပိၼ်ႇလၢႆႈၸိူင်ႉၼႆမႃးၼႆႉ မၼ်းတေႁဵတ်းႁႂ်ႈ လွင်ႈတၢင်းလီ ဢၼ်တိူဝ်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် တႃႇ လႅၵ်ႈလၢႆႈၵၢၼ်မိူင်း တွၼ်ႈတႃႇႁဝ်းၶႃႈၼၼ်ႉ တေၽႅဝ်မႃးယဝ်ႉ ၼႆ မိတ်ႇသတႃႇ ဝႃႇၻႃႇၵိ လႆႈမွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈၼၼ်ယဝ်ႉ။

တွၼ်ႈတႃႇ ပႃႇတီႇ PAP ၵေႃႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ မိတ်ႇသတႃႇဝွင်ႇ လႆႈႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၵႅမ်ၸွမ်ၽွင်းလူင်မႃး မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး သွင်ပီၼၼ်ႉယဝ်ႉသေ ၶဝ်လႆႈ ဝႆႉပဵၼ် ၵေႃႉတေသိုပ်ႇပုတ်ႈဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်း မိတ်ႇသတႃႇလီ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ မိတ်ႇသတႃႇဝွင်ႇ ဢၼ်ဢႃႇယု မီး 51 ပီၼႆႉ တိုၼ်းထုၵ်ႇလိူၵ်ႈမႃး ၸဵမ်ပိုင်းတႄႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး သိပ်းပီ မိူဝ်ႈပႃႇတီႇမၼ်း ဢွၵ်ႇႁၢင်ႈၼႄ သၢႆသိုပ်ႇထူၼ်ႈသီႇဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ 4G ၼၼ်ႉ မၼ်းၵူၺ်းထုၵ်ႇႁၼ်မႃးဝႃႈ ပဵၼ် မႃႉၵဝ်း ၵူၺ်း။

ဢၼ်ပဵဵၼ်ၽွင်းလူင် ထႅင်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ႁၢၼ်ႇသုၺ်းၵတ်ႉ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်လွင်ႈတၢင်း ပၢႆးယူႇလီ လႄႈ ဢႃႇယုသေ လႆႈလိုဝ်ႈၵၢၼ်ၵႂႃႇလႄႈ မၼ်းၸင်ႇ လႆႈထုၵ်ႇငႃပဵၼ် ၸွမ်ၽွင်းလူင်ဝႆႉယဝ်ႉ။

ၽွင်းၶၢဝ်းပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်ၽေးၵႃႇလ ၶူဝ်းဝိတ်ႉၼၼ်ႉ တိူဝ်းလႆႈႁၼ်ၸႅင်ႈမႃးလီဝႃႈ မိတ်ႇသတႃႇဝွင်ႇၼႆႉ တေပဵၼ်မႃး ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႃႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပဵဵၼ် ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈတီႈ ၸုမ်းၵၢၼ်ငၢၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈလႄႈ တီႈ ပၢင်ၸႅင်ႈၶၢဝ်ႇၵူႈဝူင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁၼ်မၼ်း သၢင်းလၢင်းလၢႆးငၢၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ ၶူဝ်းဝိတ်ႉၼၼ်ႉ ၼိမ်ၼိမ်မၼ်ႈမၼ်ႈမႃးလႄႈ ပဵၼ်ၼႃႈတႃႈ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လႆႈမိုတ်ႈၵိုဝ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ၸိူဝ်းပဵၼ် သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇပိုၼ်ႉတီႈ လႄႈ တူဝ်မၼ်းၵေႃႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈႁၢင်ႈငဝ်းမၼ်း ပဵၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႉၼိုင်ႈၵူၺ်း။ မၼ်းၵေႃႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇတၢင်ႇၸိူဝ်း၊ ယႂ်ႇမႃးတီႈ ႁိူၼ်းယေး တီႈဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်ပိူင်ႇသေ လႆႈႁဵၼ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းမႃးတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ သေ မၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်မႃး ၸွမ်ၽွင်းလူင်ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ဢၼ်ႁဵၼ်းလိၵ်ႈတီႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မၼ်းၽၢၵ်ႇၵႂၢမ်းဝႃႈ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်၊ မၼ်းပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈဝႃႈ တေၵေႃႇသၢင်ႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ႁႂ်ႈတိူဝ်းၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်လႆႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းထဝ်ႈၵူၼ်းၵႄႇ လႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်တိုၵ်ႉမီး လွင်ႈတၢင်းလူဝ်ႇၼမ်ဝႆႉၼၼ်ႉဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းလၢတ်ႈၵႂႃႇတီႈ ၵၼ်တွင်ႈထၢမ် ဢၼ်ႁဵတ်းတင်း မႅၵ်ႉၵၸိၼ်း The Economist ၼၼ်ႉဝႃႈ မၼ်းတေ ၸတ်းၵၢၼ် လွင်ႈၵၢၼ်ၵူၼ်းၶဝ်ႈမိူင်းဢွၵ်ႇမိူင်းလီလီသေ တေႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇဝႃႈ ယႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လႆႈယိၼ်းပဵၼ်ဝႃႈ ၵူၼ်းႁူဝ်ၼပ်ႉဢႄႇ ၵူၼ်းၵမ်ႉဢႄႇ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ လၵ်းၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းယႂ်ႇသုတ်း တွၼ်ႈတႃႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် လွင်ႈသိုၵ်ႈသမ်ႇၵၼ်တင်း ဢမႄႇရိၵၢၼ်ႇ-ၶႄႇၼၼ်ႉၵေႃႈ လွၵ်းလၢႆးလႅပ်ႈၸမ်မၼ်း တေဢမ်ႇမီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈသင်ၵႂႃႇ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းလၢတ်ႈမႃးဝႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼႆႉ တေဢမ်ႇယုၵ်ႉယူႇၽၢႆႇၸွမ်း မိူင်းဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇ ဢၼ်လႂ်သေ တေပဵၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ၸုၵ်း "ၽၢႆႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ" ၵူၺ်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

မိတ်ႇသတႃႇလူဝ်ႇ လၢတ်ႈဝႃႈတႄႉ မၼ်းၼႆႉ ဢွၵ်ႇႁၢင်ႈ "ၵူၼ်းယိပ်းၽိင်ႈၵဝ်ႇ ဢၼ်ထၢတ်ႈၸႂ်တႅၵ်ႇလႅင်း" ဢၼ်တေႁဵတ်းလွင်ႈပိၼ်ႇလၢႆႈ ၼႆသေတႃႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ တေႁဵတ်းလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၼႆႉၵႂႃႇ ၵမ်းလဵဝ်သေ တေပဵၼ် ၵူၼ်းဢၼ် သိုပ်ႇမိုတ်ႈၵႂႃႇ ဢိတ်းဢွတ်းၵူၺ်း ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၽူႈထတ်းသၢင်ၶဝ် ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ တွၼ်ႈတႃႇ ပႃႇတီႇ PAP တႄႉၵေႃႈ ၸွမ်ၽွင်းလူင်မႂ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈလိူၵ်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၽေး ဢၼ်ၼိုင်ႈဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼႆႉလႄႈ မိတ်ႇသတႃႇဝွင်ႇ ၸင်ႇၶႂ်ႈၽၢၵ်ႇၵႂၢမ်းၼႄ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႈၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ မိတ်ႇသတႃႇဝွင်ႇ ဢၼ်လႆႈလၢတ်ႈ ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၼ်း မိူဝ်ႈဝၼ်းၸၼ် ၼၼ်ႉဝႃႈ "တွၼ်ႈတႃႇယႃႇႁႂ်ႈမီး လွင်ႈၶၢတ်ႇဝၢႆး လႄႈ ႁႂ်ႈမၼ်းလွင်ႈၼိမ်မၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် တၢင်းဝူၼ်ႉ ပိူင်လူင်ယဝ်ႉ။ ပိူင်လူင်မၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢႃႇယု ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တေသုတ်းမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ" ဝႃႈၼႆ။

ၼႆႉ မၼ်းမၢႆထိုင်ဝႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼႆႉ တေႁဵတ်း ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ၼႂ်း ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ ပီ တေမႃး ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈဢၼ်ၼႆႉၼႆႉ တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇတႄႉ မၼ်းပဵၼ် ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ဢၼ်တေတႅပ်းတတ်းပၼ် ၸၢတ်ႈပၢၼ်မိူဝ်းၼႃႈၶဝ် ဝၢႆးသေ ပၢၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် လီ သုတ်းသဵင်ႈယဝ်ႉသေ တွၼ်ႈတႃႇ မိတ်ႇသတႃႇ ဝွင်ၵေႃႈ ပဵၼ် လွင်ႈၵူတ်ႇထတ်းၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း တေပၼ်ၵၢင်ၸႂ် တွၼ်ႈတႃႇ တႃၶုၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ငိူၼ်ႈငဝ်ႈတိုၼ်း

• Tessa Wong. "End of Lee era for Singapore as PM steps down" — BBC News, May 15, 2024