Wb/ace/Iseulam/Seujarah

From Wikimedia Incubator
< Wb‎ | ace

Manusia modern phôn that teuka u Jazirah Arab nibak Afrika, geulangkah bak panté la'ôt ngon peurahô ubit, kira-kira bak thôn 60000 SM, bak Jaman Bireuen. Awaknyan na kheueh ureuëng-ureuëng nyang jak mita uempeuen dan beulatang nyang laén. Bak thon 2000 SM, ureuëng-ureuëng nyang meututo bahsa Semit geupeutamong u Jazirah Arab, nibak masa nyan rot utara. Awaknyan na kheueh ureuëng-ureuëng meurabe nyang tinggai teutab di ateueh tanoh. Bak saát nyoe, na meupadub droe nibak awaknyan nyang mantong udeb nibak teumpat nyang teuböih.

Di seulatan pulo nyoe, ureuëng-ureuëng jimeu-éue leubeh galak nibak ureuëng meulampôh. Hana meuteupeu ngon pasti asai awak nyan, tapi Ratu Bilqis nyang geupeunan lam Al-Qur'an mungken nakeuh salah sidroe nyang mat kuasa di teumpat nyoe.

Bak masa Aleksander Agung, bacut that nyang na teupu keuhai ureuëng Arab, sabab awaknyan na hubongan dagang ngon ureuëng-ureuëng Yunani. Ureuëng-ureuëng Arab jipeubloe cit barang-barang jih nyan ubak ureuëng-ureuëng India, dan ngon péng méuh ubak ureuëng-ureuëng Roma.

Lam prang nyang panyang antara Sassania ngon Roma, na meupadub boh keulompok ureuëng Arab nyang jimeujuang keu bandua pihak. Bak akhe jameun kuno, Keurajaan Saba (Sheba) di Arab ka reuloh.

Nabi Muhammad lahé bak saboh banda dagang di Arab utara nyang nan jih Mekkah bak thon 570 Masehi. Watée Nabi Ibrahim ka meu-umu peuet ploh thon, malaikat Jibrail geujak ubak gobnyan sira geupeugah bahwa gobnyan teuma jeuet keu nabi nyang teuma geu-utus lé Po teu Allah. Agama nyang geuba lé Muhammad geupeunan Islam. Bahpih nibak awai jih gobnyan meucen, teuma gobnyan meuhase meuteumé ureuëng nyang seutôt gobnyan.


Óh ka lheueh awaknyan meunang lam mideuen prang, jai that-that nibak ureuëng-ureuëng Arab nyang laén jiseutôt awaknyan. Óh ka lheueh jipeusaboh nanggroe Arab, raja-raja nyang geudek lé Nabi Muhammad nyan laju jiseurang ureuëng-ureuëng Roma, óh lheueh nyan ureuëng-ureuëng Sasani. Bak thon 640 M, ureuëng Arab ka jipeutaklok bagian rayeuk Asia Barat, dan hana treb óh lheueh nyan, dimiyueb pimpénan khalifah Umayyah, awaknyan laju jipeutaklok nanggroe Meusé. Bak thon 711 M, cit teuma sabab ureuëng-ureuëng Umayyah ka jikuasa bansigom Asia Barat (keucuali Turki, nyang mantong jikuasa lé Kekaisaran Romawi) bansigom Mediterania seulatan; Mesir, Libya, Tunisia, Aljazair, Maroko dan seubagian rayeuk Spanyol.


Bak 800 M, nibak masa Khalifah Abbasiyah, keukuasaan Islam mulai meucre lam padum-padum boh keurajeuën atawa khalifah nyang leubèh ubit. Nang nanggroejih nakeuh Baghdad bak masa jinoe. Bak thon 900-an M, Baghdad ka jikuasa lé ureuëng Turki atawa Seljuk, seudangkan dinasti Fatimiyah jimat kuasa ateueh nanggroe Meusé, Israel, dan Suriah. Di timu, Ghaznawiyah geudrob Afganistan dan lheuh nyan India barôh kira-kira thôn 1000 M.


Bak thon 1096 M, ureueng-ureueng Eropa jipeudong saboh prang saleb dan jireubot le wilayah di Israel dan Libanon nibak keukuasaan Fatimiyah. Teuma nibak thon 1200 M, seubagian rayek wilayah nyan geudrob lom lé ureuëng Mamluk ngon dinasti Ayyubiyah (di miyueb pimpénan Salahuddin). Bak masa nyang saban, dinasti Muwahidun meuhase jipeudong keududuekan jih di Afrika Utara ngon Spanyol.

Lam watèe nyan, dinasti Muwahidun mulai meucre. Di Spanyol utara, Keurajeuën Aragon, Castilia, ngon Portugal jipeutaloë Muwahidun bak thon 1212 M, ngon jikuasa seubagian rayek Spanyol bak thon 1248 M. Di Afrika utara, dinasti Muwahidun teuplah jeuet keu lhee boh keurajeuën ubit, Hafsiyun di timu, Al Wad di teungoh, ngon Mariniyun di barat. Bak thon 1260 M, Mongol jipeutaklok Asia Barat, ngon jikuasa wilayah timu Islam, seulaén India utara ngon Afghanistan.

Seulama thon 1300-an ngon 1400-an Masehi, pasukan nibak Keurajeuën Aragon ngon Castile ka meucureh-cureh jipeucrok ureuëng Arab u luwa Seupanyoë, proses nyan geupeunan Reconquista ngon seuleusoe bak thon 1400-an Masehi. Bak thon 1517 Masehi, Keusultanan Utsmaniyah (peulandok Seljuk) ka jipeuphon jeumeulah jih di Suriah ngon Meusé, bak thon 1453 awaknyan ka jipeutaloe Konstantinopel (Istanbul moderen) ngon jipeuhanco Keurajeuen Romawi Timu, dan bak thon 1639 Masehi awaknyan ka jipeutaklok Irak. Keurajeuën Utsmaniyah meuteun sampoe akhé Prang Donya I bak thon 1918.