Wp/yua/Xook k'iin

Xook k'iin jach k'ajòolta'an tumen maaya wìinik uti'al u nu'ukbesik u meyajtik u kool (paak'al yèetel jooch), le ùuchben maaya'obo' u jèets'maj u tuukulo'ob yòok'ol bix ken xi'ik u tsoolil u paak'alo'ob je'e bix xaman ka'an, yáax k'iin, ja'ja'al yèetel top'k'u'uk' che' beey xan le k'iino' yèetel le ujo' yaan ba'al u yilej.

Beey xan u ba'alche'ob k'áax ku táakpajal ichil le xokk'iino'

Xaman ka'an ti' u k'iinilo'ob ke'el ku jochiko'ob tikin nal uti'al oxo'ombil (ixi'im) wa ma'e' ku wats'iko'ob le nalo' uti'al ma' u ko'obol, ku pàamiko'ob iis, makal, cáacahuate, chi'ikam ku pa'iko'ob tok sóol k'úum uti'al u jo'osiko'ob sikil (mejen neek'o'ob), xtóop' (nukuch neek'o'ob) iib, xpéelon, xtsama' ku ts'o'okole' ku jáayk'intiko'ob uti'al ma' u ko'obol le neek'o'obo' yéetel uláak' ba'alob.ku káajaj u tijil kool yéetel le lu'umo' beey xan ku júutul u le' le che'obo' chéen ba'ale' ma' tuláakal che'o'obi' ichil u wináalil (octubre, noviembre, diciembre, enero yéetel febrero)

Yáax k'iin (sak ik'): ti' le k'iino'ob je'ela' ku joocho'ob, ku líiksiko'ob u ch'iilo'ob wa i'inaj beey xan uláak' neek'o'ob u ti'al u pak'iko'ob le ken káajak ja'ajalil ti' u k'iinilo'ob cháak beey xan ku p'áatok'iko'ob u k'u'uk' che'. ku beetiko'ob waajil kool (primicia) (febrero,marzo, abril, mayo)

Ku koliko'ob sak'ab yéetel ch'akbe'en kool uti'al u tóoko'ob tumen ku káajal u lík'sikuba'ob le ken káajak ja'ja'alile' nuka'ajo'ob paak'al.

Lak'iin iik' (Sak iik'): beey xan ku meyajtio'ob uti'al u tóokiko'ob u koolo'ob beey yéetel uláak' ba'al le mejen paalalo'obo' ku na'aksiko'ob báaxal páapagayo.

Ja'ja'al: le kolnáalo'obo' ku jo'op'ol u paak'alo'ob ichil u koolo'ob. ku beetik ch'úuy sakab uti'al u k'áatiko'ob ka tsa'ayak ma'alo'ob. U wináalio'ob (mayo, junio, julio, agosto, septiembre) chéenb ba'ale ku k'áaxal chak ik'al sáajbe'entsil u u beetik loob ichul u kuxtal maaya kaaj.

Le xook k'iina' ku ketik yéetel u ka'an ti'its ka'an yóok'ol kab je'el bix;: xaman, chi'k'iin, nojol, yéetel lak'iin