Wp/rki/ဒီအန်အေ
DNA (ဒီအန်အေ) ဆိုရေမှာ deoxyribonucleic acid (အသံထွက် ဒီအောက်စီရိုင်ဗိုနျူကလစ်အက်ဆစ်) ဧ အတိုကောက် စာလုံးဖြစ်ရေ။ ဒီအန်အေရေ သတ္တဝါ၊ အပင်နန့် ဗက်တီးရီးယားအပါအဝင် သက်ဟိအားလုံးဧ မျိုးဗီဇသင်္ကေတ (genetic code) ပါဝင်သည့် မော်လီကျူးဖြစ်ရေ။ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတိရေ ဒီအန်အေကို အသုံးပြု၍ သက်ဟိတိအား ရောဂါကူးစက်စေရေ။ ဒီအန်အေကို သက်ဟိတိဧ ကလာပ်စည်းတိုင်းတွင် တွိ့ဟိရပြီး ယင်းကလာပ်စည်းအား မည်သို့သော ပရိုတိန်းကို ထုတ်လုပ်ရမည်ဟု ညွှန်ကြားရေ။ ကလာပ်စည်းဧ ပရိုတိန်းရေ ယင်းကလာပ်စည်းဧ အစွမ်းသတ္တိကို သတ်မှတ်ပီးရေ။ နောက်မျိုးဆက် ရင်သွေးတိရေ ယင်းရို့ဧ မိဘတိထံမှ ဒီအန်အေကို ဆက်ခံကတ်ရေ။ ထို့ကြောင့် ရင်သွေးတိရေ မိဘတိနန့် အသားအရောင်၊ ဆံပင်အရောင်၊ မျက်လုံးအရောင် စသည့် ရုပ်အင်္ဂါအားဖြင့် ဆင်တူကတ်ခြင်းဖြစ်ရေ။
လူတဦးဧ ဒီအန်အေရေ မိခင်နန့် ဖခင်ရို့ဆီမှ တဝက်စီ ဆင်းသက်လာရေ။
ဒီအန်အေဖွဲ့စည်းပုံ
[edit | edit source]ဒီအန်အေဧ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်မှာ နှစ်ပင်လိမ်ကြိုး သို့မဟုတ် ကြောင်လိမ်လှေကားပုံ ဟိရေ။ လှေကားအထစ်တိုင်းရေ နျူကလီရိုတိုက်လိုင်းတိ ဖြစ်ရေ။ နျူကလီရိုတိုက်တိကို ဒီအောက်စီရိုင်ဗို့စ် (deoxyribose - ကာဗွန်အက်တမ် ၅ ခုပါဝင်သည့် သကြားမော်လီကျူး)၊ ဖော့စဖိတ်အုပ်စု (ဖော့ဖောရပ်စ်နန့် အောက်စီဂျင်ဒြပ်ပေါင်း) နန့် နိုက်ထရိုဂျင်ဘေ့စ်ရို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ဒီအန်အေတွင် နိုက်ထရိုဂျင်ဘေ့စ် ၄ မျိုးပါဝင်ရေ။
- အက်ဒနင်း (adenine) (A)/(a)
- သိုင်မင်း (thymine) (T)/(t)
- ဆိုင်တိုစင်း (cytosine) (C)/(c)
- ဂွါနင်း (guanine) (G)/(g)
ဒီအန်အေဧ လှေကားထစ်တိရေ လှေကားတဘက်တချက်စီမှ ဘေ့စ်နှစ်ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ A နန့် T ချိတ်ဆက်ပြီး C နန့် G ချိတ်ဆက်ရေ။ ဘေ့စ်တိရေ ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဘွန်း (ဟိုက်ဒရိုဂျင် အက်တမ်အကြား ဆွဲငင်အား) တိကို အသုံးပြု၍ ချိတ်ဆက်ကတ်ရေ။
အက်ဒနင်း (A) နန့် သိုင်မင်း (T) ရို့ ချိတ်ဆက်နိုင်ခြင်းမှာ ယင်းရို့အကြား ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဘွန်း နှစ်ခု ဖြစ်စေပြီး ဆိုင်တိုစင်း (C) နန့် ဂွာနင်း (G) ရို့က သုံးခုဖြစ်စေရေကြောင့် ဖြစ်ရေ။ A နန့် T သာ တွဲရေ၊ C နန့် G သာတွဲဆက်ရေဆိုကေလည်း ယင်းအစုံတိရေ မည်သည့်အစီအစဉ်နန့်မဆို ဖြစ်နိုင်ရေ။ ဒီအန်အေတွင် ဘေ့စ် “အက္ခရာ”တိကို အခြေခံ၍ “စာလုံး”တိ ရီးသားထားရေ။ ယင်း“စာလုံး”တိတွင် ကလာပ်စည်းတိ မည်သို့ အလုပ်လုပ်ရမည်ကို ညွှန်ကြားသည့် အချက်အလက်တိ (အမိန့်တိ) ပါဝင်ရေ။
ဒီအန်အေကူးယူခြင်း
[edit | edit source]ဒီအန်အေကူးယူခြင်းကို DNA replication (ဒီအန်အေဆင့်ပွားခြင်း)ဟု ခေါ်ရေ။ အကျမ်းအားဖြင့်ဆိုကေ ဘေ့စ်တိကို ချိတ်ဆက်ထားသည့် ဟိုက်ဒြိုဂျင်စည်းတိ ပျက်ပျယ်လားပြီး မော်လီကျူး နှစ်ခြမ်းကွဲလားရေ။ ကြိုးမျှင်နှစ်စ ဖြစ်ပေါ်လာစေရေ။ ယင်းကြိုးမျှင်သစ်တိရေ ယင်းရို့ဧ ဘေ့စ်တိအလိုက် (အေနန့်တီ၊ စီနန့်ဂျီ)တွဲဖက်ပြီး ပျောက်ဆုံးနီသည့် အပိုင်းကို ပြန်လည် ဖွဲ့စည်းယူရေ။
ပထမအဆင့်တွင် DNA helicase (ဒီအန်အေ ဟယ်လီကေ့စ်) ခေါ် အမ်ဇိုင်းမ်က ဟိုက်ဒရိုဂျင်စည်းတိကို ဖျက်စီးပြီး ဒီအန်အေကို ကြိုးနှစ်မျှင်အဖြစ် ကွဲလားစေရေ။ ဒီအန်အေက သီးခြားအပိုင်းအစ နှစ်ခုဖြစ်လားပြီးနောက် DNA polymerase (ဒီအန်အေ ပေါ်လီမာရေ့စ်) ခေါ် အခြားမော်လီကျူးက ဒီအန်အေ အပိုင်းအစတိနန့် တွဲဖက်ညီသည့် ကြိုးမျှင်စအသစ်ကို ဖွဲ့စည်းပီးရေ။ ဒီအန်အေ မိတ္တူ မော်လီကျူးတိုင်းရေ တဖက်မှာ မူလမော်လီကျူးဖြစ်ပြီး အခြားတဖက်မှာ ဘေ့စ်အသစ်တိဖြစ်ရေ။
မြူတေးရှင်း
[edit | edit source]ဒီအန်အေ ကူးယူ(ဆင့်ပွား)ရာတွင် မှားယွင်းမှုအချို့ ဖြစ်တတ်ရေ။ ယင်းဖြစ်ရပ်အား mutation (မြူတေးရှင်း) ဟုခေါ်ရေ။ မြူတေးရှင်း သုံးမျိုးဟိရေ။
- Deletion (ဖျက်ခြင်း) ဘေ့စ်တခု သို့မဟုတ် ဘေ့စ်တိ ကျန်ခခြင်း (ဥပမာ CAT ဖြစ်ရမည့်အစား CT ဖြစ်နီခြင်း)
- Insertion (တိုးခြင်း) ဘေ့စ်တခု သို့မဟုတ် ဘေ့စ်တိ တိုးလာခြင်း (ဥပမာ CAT ဖြစ်ရမည့်အစား CAAT ဖြစ်လာခြင်း)
- Point Mutations (ပွိုင့်မြူတေးရှင်း) မှားယွင်းသည့် ဘေ့စ်တခု ထည့်သွင်းထားခြင်း (ဥပမာ CAT ဖြစ်ရမည့်အစား CGT ဖြစ်နီခြင်း)
မြူတေးရှင်းရေ တခါတရံတွင် သက်ဟိတိအား အသက်အန္တရာယ် ဖြစ်စေနိုင်ရေ။ အကြောင်းမှာ မျိုးဗီဇသင်္ကေတ သုံးလုံးတတွဲရေ အမီနိုဆက်ဆစ် အမျိုး ၂၀ အနက် တစ်မျိုးကို ကိုယ်စားပြုရေ။ ပရိုတိန်းဖွဲ့စည်းရာမှာ မျိုးဗီဇသင်္ကေတ အစီအစဉ်အလိုက် အမီနိုအက်ဆစ်တိကို တန်းစီယူရေ။ မြူတေးရှင်းဖြစ်နီသည့် ဒီအန်အေ အသစ်မှ ဖွဲ့စည်းပီးသည့် ပရိုတိန်းတိ လုပ်သင့်သည့် အလုပ်ကို မလုပ်ပီးနိုင်ချိန်တွင် အန္တရာယ် ဖြစ်နိုင်ရေ။ သို့ပေမဲ့လည်း ပရိုတိန်းအသစ်တိက သက်ဟိတိအတွက် ပိုအသုံးကျမည့် နည်းလမ်းအတိုင်း အလုပ်လုပ်ပီးနိုင်ပါက မြူတေးရှင်းမှ evolution ခေါ် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲမှုကို လမ်းခင်းပီးနိုင်ရေ။
ပရိုတိန်းဖွဲ့စည်းခြင်း
[edit | edit source]အထူးသတ်မှတ်ထားသည့် ပရိုတိန်းအား မည်သို့ထုတ်လုပ်ရန် ကလာပ်စည်းအား ဒီအန်အေမှ ညွှန်းကြားရေ။ သက်ဟိဧ ကလာပ်စည်းတိတွင် အလုပ်အားလုံးနည်းပါးကို ပရိုတိန်းတိက ဆောင်ရွက်ပီးရေ။ ပရိုတင်းတိကို အမီနိုအက်ဆစ်ခေါ် ပိုမိုသေးငယ်သည့် မော်လီကျူးတိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ပရိုတိန်းတမျိုး သတ်မှတ်ထားသည့် လုပ်ငန်းကို လုပ်ဆောင်နိုင်ဖို့ ဥပမာအားဖြင့် အရီးကလာပ်စည်းမှ အရီးဧ ရီးခြေစစ်ထုတ်ခြင်း၊ အဆိပ်အတောက်တိအား ခြေဖျက်ခြင်းစသည့် လုပ်ငန်းတိကို လုပ်ဆောင်နိုင်ရန် မှန်ကန်တိကျသည့် အမီနိုအက်ဆစ်တိ မှန်ကန်တိကျစွာ စီတန်းဖွဲ့စည်းရန် လိုအပ်ရေ။ ပရိုတိန်းတမျိုး ထုတ်လုပ်ရန် ညွှန်ကြားချက်ပါရေ ဒီအန်အေ အပိုင်းအစကို မျိုးရိုးဗီဇ (gene) ဟုခေါ်ရေ။
ပရိုတိန်းတိအား ကလာပ်စည်းအတွင်းဟိ ရိုင်ဗိုဇုမ်း (ribosome) ခေါ် ယန္တရားဖြင့် ထုတ်လုပ်ရေ။ ဘေ့စ်သုံးခုပါ “စာလုံး”တိက မည်သည့်အမီနိုအက်ဆစ်ကို ဖြည့်ထည့်ရန် ရိုင်ဗိုဇုမ်းအား ညွှန်ကြားရေ။ ရိုင်ဗိုဇုမ်းတိအား ကလာပ်စည်းဧ အဓိကကိုယ်ထည်တွင် တွိ့ရကေလည်း ဒီအန်အေတိကိုမူ ကလာပ်စည်းဧ နျူကလိယအတွင်း၌သာ တွိ့ဟိနိုင်ရေ။ ကိုဒွန် (codon)ခေါ် ဘေ့စ်သုံးခုစီပါဝင်သည့် မျိုးဗီဇသင်္ကေတတိရေ ဒီအန်အေဧ တစိတ်တပိုင်းဖြစ်ကေလည်း ဒီအန်အေရေ နျူကလိယအတွင်းမှ ပြင်ပသို့ ထွက်လားခြင်းမဟိပေ။ ထို့ကြောင့် ကလာပ်စည်းရေ အရွယ်အစား ပိုမိုသေးငယ်သည့် ဒီအန်အေမိတ္တူ ကြိုးမျှင်သစ်ကို ထုတ်လုပ်ပြီး ယင်းရို့ရေ နျူကလိယ အမှေးပါးပေါ်ဟိ သေးငယ်ရေ အပေါက်တိကို ဖြတ်ကာ ပရိုတိန်းထုတ်လုပ်မည့် နီရာ ကလာပ်စည်းကိုယ်ထည်အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်ရေ။
ယင်း ဒီအင်အေ တပိုင်းသာပါသည့် ကြိုးတပင်ကို အမ်အာအန်အေ mRNA ဟုခေါ်ရေ။ ရိုင်ဗိုဇုမ်းရေ အမ်အာအန်အေ ကြိုးတလျှောက်မှ အချက်အလက်တိအား ဖတ်ယူကာ ပရိုတိန်းဖွဲ့စည်းရေ။ တီအာအန်အေ tRNAခေါ် အခြားအာအန်အေက ကိုဒွန်တခုချင်းစီအတွက် မှန်ကန်သည့် အမီနိုအက်ဆစ် တွဲဖက်ပီးနိုင်ရန် ကူညီပီးရေ။
နည်းပညာတွင် အသုံးချမှု
[edit | edit source]ဂျနက်တစ် အင်ဂျင်နီယာ
[edit | edit source]မျက်မှောက်ခေတ်တွင် သက်ဟိတိမှ ဒီအန်အေတိအား သန့်စင်ထုတ်ယူရန် နည်းလမ်းတိကို သိပ္ပံပညာရှင်တိက ဖော်ထုတ်ခကတ်ပြီးဖြစ်ရေ။ မော်ဒန်ဇီဝဗေဒနန့် ဇီဝဓာတုဗေဒ နယ်ပယ်တိတွင် ဤနည်းလမ်းတိကို အသုံးပြု၍ ဒီအန်အေတိကို ပြန်လည်ပေါင်းစည်းကတ်ရေ။ ပလတ်စမစ် သို့မဟုတ် ဗိုင်ရာဗက်တာ (viral vector၊ ဥပမာE. coli) တိအား သယ်ဆောင်သည့် ကရိယာအဖြစ်အသုံးပြုကာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းထားသည့် ဒီအန်အေ (recombinant DNA) စဉ်တန်းတိကို သက်ဟိ အော်ဂင်နစ်ဆင်တိထဲသို့ ထည့်သွင်းကတ်ရေ။
ယခုကဲ့သို့ ဗီဇပြောင်းလဲထားသည့် သက်ဟိတိရေ ဆီးဝါးသုတေသနလုပ်ငန်းတိတွင် အသုံးချသည့် ပရိုတိန်းတိကို ထုတ်လုပ်ပီးနိုင်ရေ။ ဂျနက်တစ် အင်ဂျင်နီယာပညာကိုလည်း ထွက်နှုန်းကောင်းသည့်၊ ပိုးမွှားဒဏ်၊ ရာသီဥတုဒဏ် ခံနိုင်သည့် မျိုးပင်တိ ပြုစုရာတွင် အသုံးချနီကတ်ပြီဖြစ်ရေ။
မှုခင်းဆီးပညာ
[edit | edit source]မှုခင်းဆီးပညာတွင် မှုခင်းဖြစ်ပွားရာနီရာတွင် ရှာဖွေတွိ့ဟိရရေ သွေး၊ အရေပြား၊ တံတွေး သို့မဟုတ် ဆံပင်မှ ဒီအန်အေတိကို အသုံးပြုကာ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူ၊ ပြစ်မှုကျူးလွန်မှု ခံရသူဧ ဒီအန်အေနန့် ကိုက်ညီမှု ဟိမဟိ စမ်းသပ်စစ်ဆီးကာ အမှုဖော်ထုတ်ကတ်ရေ။ ဥပမာ လူသတ်မှုဖြစ်ပါက ဤနည်းလမ်းဖြင့် တရားခံရေ မည်သူမည်ဝါဖြစ်ရေ၊ သေဆုံးသူမှာ မည်သူဖြစ်ရေကို ထောက်ပြနိုင်ရေ။ ဆူနာမီ ကဲ့သို့သော လူအတိအပြားသေဆုံးတတ်သည့် သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ်အတွင်း သေဆုံးသူ ရုပ်အလောင်းကို မခွဲခြားနိုင်ပါက ဒီအန်အေဖြင့် ခွဲခြားနည်းကို အသုံးပြုနိုင်ရေ။
ကျမ်းကိုး
[edit | edit source]