Wp/quc/Ébola

Template:Infobox disease Roqansaxik le uchikopilyab’ilrech le Ébola (EVD) on Q’aq’ tewrechÉbola (EHF) are le yab’ilalchikech e winaqkaya’tajrumal le Uchikopilyab’ilrechÉbola. Le yab’ilkuk’ut rib’ chi keb’ q’ij on oxib’ uwuqq’ij are taqkariq we uchikopilyab’il, ruk’ q’aq’ tew, uq’oxomupamqulaj, uq’oxomb’aqilal, chi’l uq’oxomjolomaj. Kuya’ ulemlotem anima’, xa’oj, chi’l torotajempamaj kateri’ la, ruk’ le uyojtajem le q’eq’ chi’l le pospo’ys. Are taqkuyawa’ le winaqkumajijuriqikk’axruk’ le utzaqik le kik’.^[1]

Le uchikopilyab’ilkariqitaj pa le kik’ on uchub’junawaj le uriqom we yab’ilal (amaq’elchkech e k’oy on e sotz’ rechuwachche’s).^[1] Kajab’unb’I pa le kaqiq’ man riqitajnaq ta pa le k’ache’laj.^[2] Are le sotz’ rechuwachche’ kayo’wikxuquje’ kajab’un we uchikopilyab’ilxak’utri are’ man kub’an ta k’axchech. We xriqitaj we yab’ilalrumaljunwinaqkakowinikkaroqanisajchkech e nikajchiwinaq. Le achijab’ le man kekam ta rumal we yab’ilalkekowinikkakoqanisaj le yab’ilalruk’ le uwa’lb’aqilal pa keb’ ik’. Chechusolikuxe’ le yab’ilal, nab’eka’ilik we man nik’aj chi yab’ilchikpacha le malaria, cólera on nik’ajchik q’aq’ tewrechuchikopilyab’ilals nab’ekelesaxkanoq. Chechuya’ikub’ixik le usolikuxe’,le usolikuxe’ le kik’ are la’ kak’utuw le to’b’al chi uwachyab’ilal, rechuchikopilyab’il RNA, on le uchikopilyab’ilal.^[1]

Kakowinb’ex uq’atexik uwach xuquje’ nab’ekaq’atexkuk’ le e k’oychi’l le e aqkiriqom we yab’ilal are chi man kakoqanisaj ta chi kech le e winaq. Kakowinb’exuq’atexik we kariqitajchi kech we awajib’ kiriqom we yab’ilalxuquje’ kekamisaxikxuquje’kasachsaxuwach le kib’aqil, we ka’ilik chi k’o we yab’ilalchikech. Utzuchaq’ajisaxik le ti’j, xuquje’ rajawaxik ktas le q’ab’aj are taqkachap le ti’j, pacha le ukojikjastaqchi’l le utzuch’ajik le q’ab’aj are taqkab’ank’olem chi unaqaj le uriqom we yab’ilal. Le usolikuxe’ uchub’ xuquje’ ub’aqil we winaquriqom we yab’ilalrajawaxikutzrilikkb’anik.^[1]

Man k’o ta junkunab’alqasrech we yab’ilal; xew le kb’anik are kya’ ub’ixikchech riwinaquriqom we yab’ailal we jujuntaqjastaqri’ uya’kk’iujoron (ki’ jub’eqchi’ljoronk’oatz’amruk’) on joron pa le ib’och’.^[1] Le yab’ilalsib’alaj kakamsanik: kukamisaj le 50% on 90&chi kech le winaqkakiriq we yab’ilal.^[1]^[3] EVD xriqitajnab’emul pa Sudán chi’l pa República Democrática del Congo. Le yab’ilal are sib’alajkaya’taj pa taq le q’aq’ juyub’ pa África Sud-sahariana.^[1] Pa rijunab’ 1976 (are taqxriqitajnab’emul)kuk’isa’ kan pa rijunab’ 2013, man kaq’ax ta chech 1,000 winaq le kakiriq we yab’ilal pa junjunab’.^[1]^[4] Le qask’iya’tajinaqwi we yab’ilal are pa we junab’ brote de Ébola 2014 West Africa, jawi’ katajinkuriqwi Guinea, Sierra Leona, Liberia chi’l Nigeria.^[5]^[6] Pa riAgostorech le junab’ 2014 xya’ ub’ixik chi kaq’axchech 1600 e winaqxkiriq we yab’ilal.^[7] Katajinkakojchuq’ab’ chechuriqikjun ukunab’alil; xak’ut, man riqitajnaq ta chanim.^[1]