Wp/isv/Emilia Plater
| běl.: Эмілія Плятэр; lit.: Emilija Pliaterytė; pol.: Emilia Plater | |
 | |
| Obča informacija | |
|---|---|
| Urodila se | 13 November 1806 Vilnjus, Rosijska imperija |
| Umrěla | 23 December 1831 Justinav, Kongresova Poljska |
| Zajetje | Template:Flatlist |
Emilija Pljater (1806–1831) byla šljahtica i učestnica Novembrskogo povstańja.[1] Dorasla v poměstje Liksna Dinaburgskogo ujezda Vitebskoj gubernije. Podčas Novembrskogo povstańja vedla malu grupu povstancev, učestvovala v několikyh bitvah i byla avansovana do reda kapitanki v revolucijnoj armiji. V koncu povstańja ona zabolěla i prěstavila se v poměstju Poljskogo šljahtiča.
Pomimo togo, čto ona ne učestvovala v značnyh bitvah povstańja, jej historija jest razprostranjena i nadohnula několiko kniževnyh i hudožnyh tvorov. Jest mnenje, čto jej osoba prědstavjaje dvojny protest: protiv čudžoj vlady i protiv tradicijnym polovym roljam.[2] Ona jest narodna heroina Bělorusi, Litvy i Poljsky, bylyh čestij Reči Pospolitoj.
Pohodženje i semja
[edit | edit source]Rod Pljaterov
[edit | edit source]
Naležala k katoličnomu šljahetnomu rodu knezev Pljaterov, ktori imali značne pomestja v Infljantskom vojevodstvu i držali tam vysoke vlastne dostojenstva, vključajuči i senatorske. Rod Pljaterov proizhodi iz němečskogo dvorjanstva Vestfalije, někoji prědstavitelji ktorogo prěselili se v Livoniju, a potom – v Veliko knezstvo Litovsko, kde asimilovali se srěd aristokracije VKL.[3][4] Črěz svatby i dary od monarhov Pljatery dostavali poměstja i v drugyh čestah VKL, napriklad, v Žemojtskom starostvu.
Vo vrěmenah Rosijskogo carstva Pljatery byli čestju městnoj elity Viljenskoj, Kovenskoj i Vitebskoj gubernij i imali značne poměstja v Dinaburgskom, Režicskom, Disnenskom, Zavilejskom, Rosijenskom i Teljševskom ujezdah.
Semja
[edit | edit source]Emilija Pljater byla rodžena 13 novembra 1806 roku v Vilnjusu v semji kneza Franciska Ksaverija Pljatera i jegovoj prvoj ženy, knezny Gany Molj.[4] Otec, Francisk Ksaverij Pljater, byl synom kneza Juzafa Antonija Pljatera od jegovoj ženy Terezy Abramovič. Knezi Moli takože odnosili se k němečskomu dvorjanstvu Livonije i poslě pristupjenja v Reč Pospolitu Infljantiji asimilovali se i vladali poměstjami v Infljantskom vojevodstvu. Matka Ganna byla dočeroju kneza Aleksandra Molja od jegovoj ženy Sofiji Darbžanskoj. Otec Francisk Ksaverij Pljater pozdněje ženil se s Mariannoju Mihajlovskoj, od ktoroj imal dočeru Kunegundu, ktora mužila se za Aleksandra Galinskogo (predstavitelja městnogo dvorjanstva Mogiljovskoj gubernije).
Pljater ne osvatila se i ne imala dětij. Narodnost Pljatery jest prědmet sporov – ju nazyvajut i litvankoju, i poljkoju.[5][6][7][8]
Detinstvo i mladost
[edit | edit source]
Vozpitanje i obrazovanje
[edit | edit source]Rano dětinstvo i prve roky prosvěty Emilija Pljater provedla v roditeljskom domu v Vilnjusu. Jednako jej otec vedl diko žitje i v 1815 roku, kogda Emiliji bylo 9 rokov, jej matka, knezna Gana Molj, ktora byla v to vrěme obrazovanoju ženoju, ostavila muža i vzela s soboju dočeru.[9] One prěselili se do srodnikov – kneza Mihala Pljatera-Ziberga (1775–1862/1863), inženjera i budučego vice-gubernatora Vilenskoj gubernije, i jegovoj ženy knezny Izabely Heleny Ziberg-zu-Višling – v jih pomestje Liksna Dinaburgskogo ujezda Vitebskoj gubernije (nyně Latvija).[9] To byla kulturna i obrazovana sěmja, ktora vladala desetkami sel na brěgah Zapadnoj Dzviny i vyše 15000 seljanami.[10]
S 10 rokov Emilija učila se s hlapecami. Jejinymi ravěsnikami i najblizkymi drugami byli dva kuzena.[11] Učiteljku Emilije zvali pani Voljf, a pozdněje jejinym učiteljem byl označen baron Viljgeljm von Dalvig, ktory byl potomkom Saksonskogo dvorjanstva i byl restovratorom Dunaburgskogo zamka, vojennym inženjerom i kapitanom. Najbolje Emilija interesovala se matematikoju i historijeju, dostala se dobro obsežno domovo obrazovanje, dobro znala Němečsky i Francuzsky jezyky.[10][12]
Emilija ocěnila borbu Tadeuša Koscuško i kneza Jozefa Ponjatovskogo.[13] Ona byla očarovana Johanom Volfgangom Gjote i Fridrihom Šiljerom, čije tvory ona čitala v prvonačelnom Němečskom jezyku. Ona dorastla v okolicu privržencev katoličnoj i poljskoj kultury, jej kniževnymi heroinami byli knezna Vanda i Gražyna Adama Mickeviča.[9] Ona takože interesovala se Bubulinoju, ženoju, ktora stala jednoju iz liderov grečskogo povstańja protiv Osmanskogo zarjstva,[9] Poljskoju šljahticeju Annoju Dorotoju Hšanovskoju[9] i Žannoju d’Ark.[13] Tute interesy sprovodžali se jezdoju na konjah i strělboju, čto bylo neobyčno dlja děvčin iz aristokracijnyh sěmej v 19-m stolětju.[9] Ona takože imala drugov v družstvu filaretov.[9]
Izgled
[edit | edit source]Jest mněnje, čto znajeme obrazy Pljatery v jej mladosti, kde ona byla izobražena ako huda děva s nevinnymi očami i roževym licem, ne imajut bliz ničto spolnogo s jej realnym izgledom. Tuta velmi obyčajna litografija byla proboju jej idealizacije poslě jej smrti.[12]
Sbiranje Běloruskogo folklora
[edit | edit source]Živuči v Vitebskoj gubernije, Emilija Pljater mnogo interesovala se kulturoju (najprvo, folklorom) městnyh Běloruskyh seljan. Gospodari poměstja dbali o svojyh seljanah i ne odtravali dětij od govorov s seljanami. V 1823 roku Emilija na dolgo žila v pomestju Dusaty Vilenskoj gubernije so svojeju tetkoju, kneznoju Apolinarijeju Pljateroju, razom s synami ktoroj, Cezarem i Vladislavom Pljaterami, silno interesovala se žitjem Litovskyh seljan. Ona sbirala i obrabotyvala Běloruske narodne pěsnje, virtuozno znala pričitanja, igrala na klaviru narodne napěvy, interesovala se Běloruskoju horeografijeju, sa tancovala narodne tanecy. Probovala pisati Bělorusku poeziju, vključajuči stiljizovanu pod narodne pričitanje. Ako pisali sovrěmenniki, Emilija vseju dušoju byla gorliva k Běloruskomu obrazu, znala nudži naroda, sočuvstovala jemu.[9]
Pred povstańjem
[edit | edit source]
V 1823 roku jedin iz kuzenov Pljatery byl nasilno prizvan v armiju Rosijskogo carstva poslě togo, ako s jednym iz klasov gimnazije napisal na doskě "Slava Konstitucije"[10] v denj utvrždenja Konstitucije 3 maja 1791 roku. To sobytje obvažaje se jednym iz prělomov jej žitja, ktoro nadohnulo ju k učestju v povstańju.[3] Načelnik Dinaburgskogo zamka, general Mihail Kablukov, htěl ženiti se na njej, ale prijel odmetenje. To rěšenje stalo naslědkom zakorenělyh patriotyčnyh čuvstv Pljatery.[10] Dodatočno, ona kako se tvrdi ljubila drugogo muža – junogo kapitana Dalja-Ivinga. O toj jedinovoj ljubvi Pljatery ne ostavilo se bez malogo ničego, ale znajemo, čto svatby medžu njimi ne bylo.[14][15] S 1824 roka Pljater mnogo putovala po Infljantiji, Litvě i Bělorusi.
V 1829 roku Pljater pojehala v veliko putovanje po historičnym zemjam Reči Pospolitoj, navědžala Varšavu, Krakov i polje bitvy pri Rašyne.[9] Onogda ona vprvo poznala, čto v Poljskě gotovi se povstańje, od svojego kuzena, kneza Ludviga Pljatera (1775–1846).[10] V 1830 roku jej matka umrla, čto stalo dlja njej velikym izzovom, a otec oženil se vo drugy raz i odvrgnul koji-nebud shodky s dočeroju.[9]
Novembrsko povstańje v teritorijah Poljsky stalo velmi iznenadskim dlja drugyh krajin byloj Reči Pospolitoj, ktore byli ješče ne gotove k vooruženoj borbe. 1 decembra 1830 roka Rosijska vlada v trevogě, čto povstańje iz Poljsky prodolži se na vzhod, vvedli vojinsko položenje v teritorijah sovrěmennyh Bělorusi i Litvy. Jednakože, v Vilnjusu stvarjal se glavny komitet povstancev.[12] Pljater načela učiti vojennu taktiku i ustanavjati svezy s nadějnymi ljudami. Ješče prěd početkom povstańja v teritorijah Bělorusi i Litvy ona pojehala v Vilnjus dlja konsultacije s glavnym komitetom, abo učestniki komiteta ne hotěli vesti běsedu s ženoju.[10] Poslě početka povstańja v teritorijah bylogo Velikogo knezstva Litovskogo ona stala aktivnoju podporniceju anticarskogo ruha. Pljater stala jednoju iz desetkov žen, ktore pristupili se k povstańju, i najproslavjenoju iz jih.[9]
Povstańje
[edit | edit source]V dokumentu od 25 marca 1831 roku Pljater pisala, čto učestje v povstańju bylo jej jedinym pomyslom i ona čekala togo vse svoje žitje.[9] Ona odsěkla svoje vlasy, prigotovila se formu, a takože s pomočju svojej prijateljki Mariji Prašinskoj[12] sobrala grupu dobrovoljcev, ktoryh ona poslě gorečej rěči v Dusatah 29 marca privedla v mužstvo.[9] Jej mužstvo skladalo se iz 280 pěhotincev, 60 konnikov i několika sot seljan, ktory byli vooruženi kosami.
Iz Dusatov mužstvo Pljatery, v ktorom vojeval i jej kuzen Cezarj, pošel do Dinaburga. 30 marca povstančeska armija slomila malo Rosijsko mužstvo u poštovoj stanciji v Davgeljah, a pozdněje takože prinudili uběgati Rosijsko mužstvo v bitvě pri Uteně.[12] 4 aprilja 1831 roku ako se tvrdi povstanci ovladnuli gradom Zarasajem, abo historiki ne sut uvěrjeni, čto se napravdu bylo. Nadohneni prvymi uspěhami, povstanci planovali ovladyvati Dinaburgom, abo poslě razvědovateljnoj misiji bylo odkryto, čto na ohraně grada stoji silny garnizon, boriti se s ktorym bylo by nemožlivo, i plan ostavili. Potom ona pošla v Ponevěž, kde 30 aprilja sjedinila svoje vojsko s mužstvom, ktorym nakazyval Karolj Zaluski. 4 maja ona učestvovala v bezuspěšnoj bitvě pri Prastavonjah i, skoro poslě togo, učestvovala v bitvě pri Majšagole razom s Konstantinom Parčevskim.[9]
5 maja ona razom so svojim mužstvom sjedinila se s generalom Deziderijem Hlapovskim, ktory prišel s velikym revolucijnym vojskom iz Poljsky i vzel nakaz nad vsimi povstančeskimi silami v teritorijah bylogo Velikogo knezstva Litovskogo.[9] Hlapovskij posovětoval Pljaterě odkazati se od učestija v povstańje, ale ona ako se tvrdi odzvala se, čto ne hoče sjeti formu, dopoka ne budě osvobodžena jej otčina.[12] Jej odzyv byl akceptovany i ona byla označena načelniceju 25. pěhotnogo polka revolucijnoj armiji. Dodatočno, ona byla avansovana do reda kapitanki, vysšego reda u žen v to vreme.[9]
Vojska Hlapovskogo došli do Kovna, kde slučila se jedna iz najznačnyh bitv povstańja v Litovskih gubernijah. Jednako, boriti se s neprijateljem, ktory nastupal iz Viljny, okazalo se nemožnym, efektivnu obranu Kovna ustrojiti ne udalo se i vslěd mnogi povstanci byli ubiti ili zahvačeni. V koncu junija povstancev prinudili uběgati iz grada i 8 julija oni byli poraženi pri Šauljaju.[12] Poslě položenje povstancev bylo kritičnym i Hlapovskij rěšil prěpraviti granicu s Prusijeju i ostati se tam. Pljater kritikovala jegovo rěšenje i odkazala se slědovati jegovym prikazam. V zaměn ona rešila pojdti na Varšavu, kaby poprobovati prodolžiti borbu.[9]
Skoro poslě razlučenja od glavnyh vojskov povstancev, sprovaždana 2 ljudami, vključajuči jej kuzena Cezarja Pljatera, Emilija, ktora od davna utrpela utomlenje, glad i bezsonnicu,[12] težko zabolěla. Ona nikogdy ne odtravěla i prěstavila se v pomestje sěmje Abramovičev v Justinavu 23 decembra 1831 roka. Ona byla zakopana v malom selu Kapciamestis okolo Ladzijaja. Poslě podtiskanja podstanja jej pomestja byli zaplěnjane Rosijskoju vladoju.[9]
Poljsky historik Stefan Kenevič v Poljskom životopisnom slovniku kritično priměčaje, čto mnoge děla Pljatery byli loše dokumentovany i ne vsekratno možno razděliti legendy od faktov. On takože ne uvěrjeny, čto ona kogda-libo nakazyvala koj-libo jediniceju i dostojenstvo načelnicy 25. polka bylo bolje blagorodnym, než realnym. Dodatočno Kenevič piše o slučaju, kogda ona utratila svědomost v polju bitvy i odvlěkla svojih kolegov, i čto ona prinajmenje raza (v bitvě pri Šauljajem) cěljno ne učestvovala v bitvě, ibo jej kolegi ne hotěli zagroziti jejinomu žitju.[9]
Pamet
[edit | edit source]
Smrt Pljatery dostala obširnu oglasku v Poljskoj presě, čto pomoglo rastu jej slavy. Pljater stala jednom iz simbolov povstańja. Toj simbol, děvčina, ktora bori se za svoju matčinu, dostal široku popularnost v teritorijah sovrěmennyh Belarusi, Litvy i Poljsky, a takože za graniceju. Adam Mickevič uvěkověčil Emiliju v svojej poemě "Smrt polkovnika" (pol.: Śmierć pułkownika), abo opis jej smrti v toj poemě jest izmysljeny i opis Pljatery takože toliko oddaleno shodny realnosti.[9][13] Mickevič idealizoval jej individualnost i uměnja i opisal Emiliju kako idealnu načelnicu, ktoru čestet bojci.[9] Ta poema vhodi v načalnu učebnu programu v Poljskě.[13]
Ine kniževne tvory o žitju Pljatery byli, osnovno, opublikovane za graniceju izgnancami i čudžincami. Srěd jih byli Georg Bjuhner, Konstantin Gašinski, Vaclav Gansjarovski, Tadeuš Karčinjski, Anton Odynec i Vladislav Bjuhner. Juzef Straževič opublikoval tri poslědovateljne versije jej životopisa v Francuzskom jezyku.[9]
Pljater stala temoju obrazkov poněktoryh hudožnikov togo vremena, srěd ktoryh byli Ippolit Belanže, Ašilj Deverija, Filip Fejt, Fransua de Vilejn i Vojceh Zapjatyh. Litografija de Vilejna, ktora byla osnovana na tvorah Deverija, stala jednym iz najizvestnyh portretov Pljatery i popularizoval jej obraz ako dvorjanskoj bojicy.[9]
Emilija Pljater byla izobražena na banknotě v 20 zlotyh 2-j Poljskoj Republiki, ktore koristali se v 1930–1939 rokah, a takože na banknotě v 50 zlotyh, ktora byla izpuščena v 1940 roku. Vo Vtoroj světovoj vojně 1-y nezaležny žensky batalion (pol.: 1 Samodzielny Battalion Kobiecy im. Emilii Plater) byl narěkany v imenu Emilije Pljatery[9], a jego byle členi osnovali selo Pljaterovka v Dolnoj Sileziji.[16] V Poljske v jej imenu narěkano několiko ulic, vključajuči jednu v Varšavě.[9] Dodatočno, v 1959 roku v jej imenu byl narěkany balker Poljskoj trgovoj floty.[17]
Žitje Pljatery stalo predmetom feministskogo raziskivanja. Naučniki spominajut važnost jejinogo učestničstva v vojennom konflikte ako ženy, ktora pošla protiv stereotipam, čto toliko muži mogut vojevati.[2]
Iztočniky
[edit | edit source]- ↑ Morgan, Robin (1996). Sisterhood is Global: The International Women's Movement Anthology (na anglijskom). Feminist Press. str. 559. ISBN 978-1-55861-160-3.
- ↑ 2.0 2.1 Filipowicz, Halina (1996). "The Daughters of Emilia Plater". V Chester, Pamela; Forrester, Sibelan Elizabeth S. (red.). Engendering Slavic Literatures. Indiana University Press. str. 42. ISBN 978-0-253-33016-1. Data dostupa: 6 septembra 2012.
- ↑ 3.0 3.1 Davies, Norman (2001). Heart of Europe: The Past in Poland's Present. Oxford University Press. str. 163. ISBN 978-0192801265. Data dostupa: 6 septembra 2012.
- ↑ 4.0 4.1 Lerski, Jerzy Jan (1996). Historical Dictionary of Poland, 966–1945. Greenwood Publishing Group. str. 444. ISBN 978-0-313-26007-0. Data dostupa: 27 februara 2011.
- ↑ Ethnologia Europaea (na anglijskom). 1991.
- ↑ Konarski, Szymon (1967). Materiały do biografii: genealogii i heraldyki polskiej (na poljskom). Paris. str. 215.
- ↑ Fleming Zirin, Mary (2007). Russia, the non-Russian peoples of the Russian Federation, and the successor states of the Soviet Union (na anglijskom). M.E. Sharpe. str. 695. ISBN 978-0-7656-0737-9. Data dostupa: 27 februara 2011.
- ↑ LaFont, Suzanne (avgusta 1998). Women in Transition: Voices from Lithuania (na anglijskom). SUNY Press. str. 29. ISBN 978-0-7914-3811-4. Data dostupa: 27 februara 2011.
- ↑ 9.00 9.01 9.02 9.03 9.04 9.05 9.06 9.07 9.08 9.09 9.10 9.11 9.12 9.13 9.14 9.15 9.16 9.17 9.18 9.19 9.20 9.21 9.22 9.23 9.24 Kieniewicz, Stefan (1983). "Emilia Plater". Polski Słownik Biograficzny (na poljskom). XXVII. Zakład Narodowy Imenia Ossolińskich I Wydawnictwo Polskieh Akademii Nauk. str. 652–653.
- ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 Daugirdas, Algimantas (2011). 1831 metų sukilimo didvyrė grafaitė Emilija Pliaterytė (PDF) (na litovskom) (2nd izd.). Lietuvos Respublikos krašto apsaugos ministerija. str. 7, 9. ISBN 978-609-412-013-8.
- ↑ "Emilia Plater Urodzona Amazonka" (na poljskom).
- ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 Emilia Plater, symbol Polskiego patriotyzmu na Żmudzi (PDF) (na poljskom). str. 4–5.
- ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 Hauser, Ewa (1995). "Traditions of Patriotism, Questions of Gender: The Case of Poland". V Berry, Ellen (red.). Genders 22: Postcommunism and the Body Politic (na anglijskom). NYU Press. str. 86–88. ISBN 978-0-8147-1248-1. Data dostupa: 4 septembra 2012.
- ↑ "Emilia Plater (1806-1831) - dziewczyna-bohater, uprawiała fechtunek, pisała poezję, śpiewała" (na poljskom).
- ↑ "Krótkie życie pani pułkownik" (na poljskom).
- ↑ Cook, Bernard A. (1 maja 2006). Women and War: A Historical Encyclopedia from Antiquity to the Present (na anglijskom). ABC-CLIO. str. 476. ISBN 978-1-85109-770-8. Data dostupa: 6 septembra 2012.
- ↑ Morski rocznik statystyczny (na poljskom). Wydawn. Morskie. 1960. str. 173. Data dostupa: 12 maja 2013.
Vněšnje linky
[edit | edit source]- Tutoj članok imaje prěvod iz članka «Эмілія Плятэр» v Vikipediji na bělorusskom (spis avtorov; dozvoljeńje CC BY-SA 4.0).