Wp/isv/Bollivud

Šjama v filmu Čhu mantar (1957)

Bollivud (ang.: Bollywood, hindi: बॉलीवुड, urdu: بالی وڈ) jest neoficialno nazvanje za kinematografičny promysl v jezyku hindi, susrědotočeny v gradu Mumbaj v Indiji i jedno iz največših srědišč produkcije filmov na světu. Slovo jest portmanto, složeno iz slov Bombaj (starějša nazva Mumbaja) i Hollywood, a pravdopodobno bylo inspirovano jestvujučim uže raněje slovom Tollywood, onogda oprěděljajučim zapadnobengalsky filmny promysl (po susědstvu Tollygunge v Kalkatě. Nazva Bollivud jestvuje od sedmdesetyh lět XX. stolětja, ale jest v širšem upotrěbě od devetdesetyh lět. Razne osoby tvrdet, že ju izmyslili. Mimohodom, v samoj Indiji ona ne jest popularna; prědpočitaje se oprěděljenje «kino hindi» ili «kino hindi-urdu». Někoji žurnalisti kritikujut ju, ibo ona davaje vpečetljenje, že amerikansko kino igraje veduču rolju, a indijsko kino jest samo jegov «bědnějši bratok».

Nazvoju Bollivud često – pogrěšno – oprěděljaje se vse indijsko kino. V istinnosti Bollivud samo prědstavjaje največši srědišče indijskogo kinopromysla. Druge važne srědišča sut Kollivud (na tamilskom jezyku), Tollivud (na jezyku Telugu), Mollivud (na jezyku Malajalam), Ollivud (na jezyku Orija) i Sandalvud (na jezyku Kannada), a takože Lollivud (pakistansko kino, po gradu Lahore). V cělom Indija imaje največši kinopromysl v světu, produkujuči veče neželi tyseč filmov na god, srěd ktoryh bolje-menje jedin četvrt proizhodi iz Bollivuda. Napriklad, v 2019 g. 495 iz 1986 indijskyh filmov byli na jezyku hindi.

Harakteristika

Tipična bollivudska horeografija

Tanečny spektakl v Londonu

Scena iz filma Prapanča paš (1929)

Arhetipičny bollivudsky film jest mnogokolorny i basnjevy, romantičny i često melodramatičny, razkazyvajuči ljubovnu historiju s elementami akcije i komedije. Filmy togo žanra sut oprěděljene kako «masala», po znajemom indijskom směsu priprav: da by vsi zritelji byli zadovoljeni, film imaje sodrživati prigodny směs tutyh elementov: romantiky, dramy, komedije, akcije. Česte ingredienty scenarijev sut ljubovniki, ktorym trěba prěmogti različne prěpony, da by mogli byti s soboju, ljubovne trikutniky, gněvni roditelji, davno utračeni brati ili syni, korumpovani politiki, tuga, žrtvovanje, pohyčenje, borba za spravědlivost i ščestlive sovpadenja. V filmah akcije heroj često imaje skoro nadljudsku silu, umějuči samostojno poběditi nad cěloju armijeju zlobnikov. Kromě povyših, takože popularne sut historične filmy i ekranizacije staryh hinduističnyh, epičskyh razkazov.

V bollivudskyh filmah muzika igraje važnu rolju, i medžu scenami često – ačekoli ne iz definicije – sut vstavjane pěsnje s tancem, ktore najčestěje sut vpletene v razkazu, ale takože mogut byti skoro nezavisne od rešty filma i bolje funkcionovati kako prěryv. Pěsnje iz filmov sut krajno popularne v Indiji, a pěvci često sut zvězdy na uravnju podobnom aktoram. Obyčno muzika i pěv sut zapisyvane prědže, po čim aktori plejbekujut v samom filmu. Poněkogda někoji aktori sami pěvajut. Uspěh pěsnj, vvedenyh v obrat uže prěd filmom, često imaje vliv na uspěh filma. Iz pričiny važnogo města, ktoro pěsnje zajmajut v bollivudskyh filmah, one poněkogda sut pogrěšno nazyvane mjuziklami.

Ačekoli ljubov jest obljubjena tema filmov, nagost i cělovanje sut rědko pokazyvane, daže v erotičnyh scenah. Zaměsto togo, take sceny često sut sugestivne. Popularno kliše jest tako zvana «mokra sari», ktora, prilěpjena do těla aktrisy, pokazyvaje jego obrysy dostatočno, da by porodila mužskyh zriteljev seksualno, ale bez izraznoj nagosti.

Očevidno, ne vse bollivudske filmy slědet za povyšimi formulami. Kromě komercialnyh filmov v žanru «masala» takože jest tako zvany «paralelno kino», rod hudožnogo kina, bez muziky i tanca, zarodivši se v 1950-yh lětah v zapadnoj Bengaliji. Tute filmy često harakterizujut se simbolizmom, naturalizmom, realizmom i podhodet mnogo seriozno k sociopolitičnym problemam spoločenstva. Osoblivo od početka XXI-ogo stolětja jest rěšiteljno večša raznorodnost v tematikě filmov. Kromě dram i romantičnyh komedij takože jest mnogo filmov v inyh žanrah (trilery, akcija, naučna fikcija, superheroji, fantastika, horror i t.d.), a takože filmy o bědě, diskriminaciji, korupciji, problemah starosti i tako dalje. Jednakože k politikě i – osoblivo – religiji bollivudske filmy voobče odnoset se ješče ostražno.

Večinstvo bollivudskyh filmov trvaje odnositeljno dolgo: v protivnosti k amerikanskym i evropejskym filmam, ktore obyčno trvajut 90–120 minut, srědnji bollivudsky film trvaje 150–200 minut.

Historija

Alam Ara (1931)

Zvědzy filma Šolaj: Amitabh Baččan i Dharmendra v 2016 g.

Prvy polnometražny film sdělany v Indiji byl němy film Radža Hariščandra iz 1913 g., ktory iměl medžunapisy v jezykah hindi, marati i anglijsky. Režiser tutogo filma, Dadasaheb Phalke, uvažaje se za založitelja indijskogo kina. V godu 1930 indijsky kinopromysl uže produkoval veče neželi 200 filmov na god, a v 1931 g. pojavil se prvy film s zvukom: Alam Ara. Prvy kolorny film, Kisan Kanja, pojavil se v 1937 g. Rane indijske filmy često iměli eskapističny harakter, ale glavno v četyridesetyh lětah, pod vlivom Vtoroj vsesvětskoj vojny i velikoj depresije, patriotizm i borba za nezavisimost Indije stali važne temy v filmah. Najslavnějši film tutogo period jest Kismet iz 1943 g.

Poslě vojny nastupila tako nazyvajema «Zlata era Bolivuda». V tutom periodu byli stvorjene poněktore iz najvyše cěnjenyh indijskyh filmov, medžu drugymi Mother India (1957) Mehbuba Khana, prvy indijsky film, ktory dobyl nominaciju na Oskara. Mnogo znajemy jest takože epičsky film Mughal-e-Azam (1960) K. Asifa. Slavni aktori tutogo perioda byli Dilip Kumar, Radž Kapur i Dev Anand. Na početku tematika iměla spoločny harakter, ale od drugoj polovy šestdesetyh lět kinopromysl dominovali muzično-romantične filmy. Kulminacija tutogo žanra byli filmy tipa «masala», ktoryh prvy priklad byl Jadon ki Baarat (1973) Nasira Hussajna, Salima Khana i Javeda Akhtara.

Šahrukh Khan, često nazyvany «kraljem Bollivuda»

Dva iz treh Khanov: Amir Khan i Salman Khan

Pojavjenje filma Zandžir v tomže samom godu 1973 byl povratny moment, zatože zaměsto klasičnogo Bollivuda započel seriju nasilnyh filmah akcije o banditah, prěstupnosti i podzemnym světu. V sedmdesetyh i osmdesetyh lětah pojavilo se mnogo filmov akcije, srěd ktoryh takože bylo mnogo tako nazyvajemyh «kari-vesternov» (ang.: curry western). Najvyše znajemy film tutogo tipa jest Šolaj (1975), jedin iz najuspěšnějših indijskyh filmov kogdakoli sdělanyh, v ktorom zajedno igrali dva glavni aktori tutogo perioda, Amitabh Baččan i Dharmendra.

V devetdesetyh lětah XX-ogo stolětja bollivudska kinematografija vrnula se k romantičnym, sěmejnym filmam s muzikoju i tancem. Najpopularnějši aktori stali «tri Khani»: Šahrukh Khan, Salman Khan i Amir Khan. Osoblivo poslě 2000 g. kakost aktorskoj igry, a takože originalnost scenarijev i raznorodnost tem silno popravili se. Bollivudske filmy takože načeli dobyvati popularnost v Evropě, osoblivo v krajah s mnogymi imigrantami indijskogo ili pakistanskogo poizhodženja, a takože napr. v Poljskě, kde po prědanju filma Kabhi khuši kabhi gham v 2005 g. v televiziji bollivudske filmy stali isty hajp, s desetkami tysečij fanatov.