Wp/cnr/Jovan Popović-Lipovac, brigadir

Jovan Popović-Lipovac, brigadir rođen je 14. juna 1856. godine u Građanima u porodici svještenika Đura Petrovića. Umro je 17. avgusta 1919. godine u Val de Gras – vojnoj bolnici u Parizu.

Biografija

Njegov otac Đuro 1857. godine s porodicom emigrirao je u Kotor na teriotriji tadašnje Austrije i s porodicom se često selio. Osnovnu školu učio u Kotoru, a završio u Zadru, gimnaziju je učio u Zagrebu, a završio je 1870. godine u Beogradu . Nakon završetka gimnazije kratko se vratio u Crnu Goru u rodne Građane . Po preporuci knjaza Nikole Petrovića odlazi u Mosku i 1872. godine upisuje Moskovski univerzitet, ali ubrzo se prepisuje na Artiljersku vojnu akademiju u Moskvi . U Moskvi je upoznao Anta Gvozdenovića . U to vrijeme počeo se baviti pisanjem, i tad piše prve stihove.

Po izbijanju Hercegovačkoga ustanka 1875. godine, prekida školovanje na trećom godini i vraća se u Crnu Goru kao dobrovoljac. U ustanku ispoljio je hrabrost . Učesnik je crnogorsko-turskoga rata od 1876. do 1877. godine. Učestvovao je u borbama na Bišini, Vučjem Dolu jula 1876. godine . Istakao se u borbama na Rogamima u blizini Podgorice 1876. godine . Za pokazanu hrabrsot u tome ratu odlikovan je Zlatnom medaljom za hrabrost (Obilića medaljom) 17. decembra 1879. godine . U cilju nastavka školovanja vraća se 1877. godine u Rusiju. Po izbijanju rusko-turskoga rata 1877. godine kao dobrovoljac priključuje se ruskim jedinicama s kojima se borio na ratištu u Bugarskoj kad je učestvovao u oslobođenju Plevena. U tome ratu učestvovao je kao podoficir (unteroficir) u koji je proizveden 30. avgusta 1877. godine, na što je imao pravo nakon završene tri godine studija. . Nalazio se u sastavu Kavkaske grenadirske divizije kao komandir čete, naročito se istakao u borbama pod Avlijar kad se prvi uspeo na tvrđavu i pośekao turskog komandanta . Za ovaj podvig odlikovan je Ordenom Sv. Đorđa IV stepena (30. septembar 1877) . U borbama na Devebojni 1878. godine uspio je da zarobi osam topova i sve tobdžije . Za taj podvig odlikovan je Ordenom Sv. Đorđa I stepena (16. novembra 1877 ) i preveden je 15. juna 1878. godine na službu u Gardi Petersburškog vojnog okruga kao gardijski potporučnik. U čin gardijskog potporučnika proizveden je 30. avgusta 1878. godine.

Kao dobrovoljac učesnik je Ahal-Tekinske ekspedicije 1800–1881. godine pod komandom generala Skobeljeva koja je imala za cilj ugušivanje pobune plemena Ahal-Tekinaca u Turkmeniji. U toj operaciji komandovao je dobrovoljcima tokom 1880. godine i bio je teško ranjen . Za podvige u Ahil-tekinskoj ekspediciji odlikovan je decembra1880. godine Ordenom Sv. Stanislava s mačevima IV i III stepena . Za hrabrost odlikovan je i Ordenom Sv. Vladimira s mačevima IV stepena i lentom (12. septembra 1880) . Nakon završenog liječenja nastavlja školovanje, koje je uspješno završio 1879. godine kad nastavlja službu u Kavkaskoj armiji.

Kad je 1882. godine izbio Bokeški ustanak uputio se u Crnu Goru - u Bugarskoj je uspio da okupi grupu od 17 dobrovoljaca i krenuo je za Crnu Goru. Međutim, srpske vlasti onemogućile su njihov dolazak i uhapsile ih kod Ivanjice . Kao oficira ruske carske vojske oslobodili su ga i protjerali u Bugarsku, ali on je 1883. godine uspio da dođe u Crnu Goru. Njegovo učešće u tome sukobu kao ruskog oficira izazvalo je skandal jer je kompromitovana ruska carevina zbog čega je 12. juna 1882. godine otpušten iz službe kao potporučnik . Krajem 1883. godine vratio se u Crnu Goru kao potporučnik ruske vojske . Knjaz Nikola ga ubrzo prima na službu u Dvoru. U Crnoj Gori boravio je do 1898. godine . Knjaz Nikola ga je imenovao za počasnog ađutanta-pobočnika, komandovao je bataljonom, a jedno vrijeme bio je i instruktor u crnogorskoj vojsci . Tokom boravka na Cetinju aktivno je bio uključen u kulturno-društveni život. Jedan je od inicijatora organizovanja amaterskog pozorišta, učestvuje kao glumac amater u brojnim predstavama. Bavio se prevodilaštvom, prevodio je Ljermontova i Mickjeviča . Tokom 1890. godine i dalje je bio počasni pobočnik. U čin brigadira crnogorske vojske proizveo ga je 1890. godine i postavio za komandanta Sedme (Primorske) brigade koja je bila specifična jer se sastojala od vojnika više vjera što je predstavljalo novinu za crnogorsku vojsku. Kao brigadir i komandant brigade pominje se 1891. godine kad se zalaže za izgradnju puteva, naročito na teritoriji Riječke nahije . Sa Sedmom brigadom kao oficir naviknut na strogu disciplinu u ruskoj vojsci izvodio je redovne vježbe i obuke sa Sedmom brigadom kojom je komandovao o čemu je podnosio detaljne raporte Ministarstvu vojnom.

U Crnoj Gori ostaje do februara 1898. godine, kad zbog neriješenih odnosa s princom Danilom podnosi ostavku na funkcije i ponovo odlazi za Rusiju . Pisao je brojne zahtjeve vezane za pitanje državljanstva i ponovni prijem u rusku vojsku, iz koje je ranije bio isključen (zbog učestvovanja u Hercegovačkome ustanku), uključijući i ruskom caru 1902. godine, nakon čega su mu zahtjevi ispunjeni . Nastavio je službu kao gardijski pukovnik i stavljen je na raspolaganje načelniku Glavnoga štaba . U čin pukovnika ruske vojske proizveden je ukazom 6. januara 1903. godine sa starješinstvom od 6. decembra 1900. godine kad je stupio na službu u Leib gardi Grenadirskoga puka. Kao visoki oficir učesnik je rusko-japanskoga rata od 15. marta 1904. do 2. oktobra 1905. u sastavu Prvoga armijskog korpusa. U čin gardijskog general-majora ruske carske vojske proizveden je 4. septembra 1905. godine sa starješinstvom od 25. februara 1905. godine . U tome ratu bio je komandant ohotnika (dobrovoljaca) u borbama u Mandžuriji . Na početku rata učestvovao je juna 1904. godine u čuvenoj bici kod Vafangoa u kojoj je komandovao Arijer-gardom s kojom je uspio da spasi rusku artiljeriju. U toj bici ranjen je u glavu . Nakon toga učestvovao je u četvorodnevnoj bici na Sajdžu, kad je zauzeo vrhove Sajdža i pomogao generalu Stakelbergu da se povuče na śever . Potom je učestvovao u poznatom jurišu na Kilalinu u kojem je komandovao grupom od 14.000 vojnika i bajonetima i uspio da zauzme japanske pozicije i spasao situaciju cijele istočne armije. Za taj podvig ruski car Nikolaj II odlikovao ga je zlatnom sabljom s Đorđevskom lentom (27. novembra 1904 ). U toj bici poginulo je 62% ruske vojske. General Kuropatkin imenovao ga je 1. maja 1904. godine za komandanta 22. Istočno-sibirskoga streljačkog puka umjesto pukovnika Gromova . Od 12. maja 1904. na raspolaganju je načelniku Istočnoga sektora, od 2. juna 1904. na raspolaganje komandantu Prvoga sibirskog armijskog korpusa, a od 30. juuna na raspolaganju komandantu Drugoga sibirskog armijskog korpusa . Od 24. decembra 1904. stavljen je na raspolaganje komandantu Manžurijske armije, a od 12. marta do 13. septembra 1905. godine postavljen je za privremenoga komandanta Četvrtog sibirsko-verhneudinskog puka . Učestvovao je u odbrani gore Skumirana u kojoj se vodila bitka do 14. oktobra. U tim borbama Lipovac je ponovo ranjen i uspio je da se izvuče samo s 120 vojnika. Za podvig kod Skumirana odlikovan je Ordenom Sv. Vladimira III stepena (8. juna 1905 ). Od 5. avgusta 1905. godine postavljen je za komandanta prve brigade u Petoj Istočno-sibirskoj streljačkoj diviziji, zatim od 13. septembra do 4. oktobra 1905. godine postavljen je za komandanta prve brigade u Prvoj sibirskoj streljačkoj diviziji . Od 18. oktobra 1905. stavljen je na raspolaganje načelniku Glavnoga štaba. Nakon oporavka od ranjavanja učestvovao u bici kod Mugdena u kojoj mu je povjerena komanda nad Arijer gardom. U tim borbama je ranjen po treći put. Ruski car Nikolaj II dodijelio mu je imanje na Krimu, s godišnjim prihodom od 7.000 do 8.000 rubalja, kao priznanje za vojne zasluge . Zahvaljujući tim prihodima „od 12 mjeseci u godini deset je provodio u Moskvi, Petrogradu i Parizu, a po dva u Građanima” . Penzionisan je marta 1910. godine.

Prvi svjetski rat

U vrijeme Prvoga svjetskog rata 1914. godine kao general komandovao je u Galiciji protiv austrougarske vojske. Naročito se istakao za vrijeme Beligradske operacije i prelaza ruske Osme armije preko rijeke Sana u Galiciji kojom je komandovao general Ratko Dimitrijev-Bugarin . Za zasluge tokom 1914. godine odlikovan je Ordenom Sv. Stanislava s mačevima I stepena (27. februara 1915) . Od 9. aprila 1915. godine premješten je u 24. armijski korpus generala Curikova na dužnost komandanta brigade u 48. divizji generala Kornilova . Ranjen je tokom borbi 26. aprila 1915. godine . Od 8. juna 1915. godine zbog ranjavanja preveden je u rezervu i stavljen pri štabu Minskog vojnog okruga . U tome štabu ostao je do 1. septembra 1916. godine kad je stavljen na raspolaganje Trećoj armiji i postavljen za komandanta brigade u 77 diviziji na Zapadnome frontu. Međutim, zbog bolesti nije obavljao faktički nikakve dužnosti i 9. novembra 1916. godine ponovo je vraćen u štab Minskog vojnog okruga. Prema nekim podacima nakon februarske revolucije 1917. godine imenovan je za pomoćnika komandanta Petrogradskoga vojnog okruga generala Kornilova . Kada je svrgnuta carska porodica Romanov, 17. aprila 1917. godine stavljen je na raspolaganje Ministarstvu vojno Privremenog Praviteljstva kojim je rukovodio Aleksandar Gučkov, ministar vojni u vladi Kerenskog . Kad je krajem aprila 1917. smijenjen Kerenski, postavljen je Verhovski za ministra vojnog, službu nastavlja do decembra 1917. godine kad je raspoređen ponovo u štab Petrogradskoga vojnog okruga . Iako nije aktivno učestvovao u ruskome građanskom ratu bio je pristalica carske Rusije . Od posljedica ranjavanja i ratova teško je obolio i nije aktivno učestvovao u političko-građanskim sukobima, povukao se na svoje imanje na jugu Rusije .

U maju 1919. godine evakuisan je s porodicom u Francusku po naredbi koju je francuska vlada naredila admiralu Ametu – komandantu francuske morske baze u Sevastopolju . Njegova namjera da se vrati u Crnu Goru nije mogla biti realizovana. Nastanio se u Parizu i priključio crnogorskoj emigraciji . Umro je 17. avgusta 1919. godine u Val de Gras – vojnoj bolnici u Parizu . Zbog iscrpljenosti i bolesti nije se aktivnije angažovao tokom boravka u Francuskoj . Sahranjen je na pariskom groblju Sent Ženevljev-de-Bua uz počasni stroj crnogorskih vojnika uz prisustvo članova izbjegličkoga dvora i vlade. Govorio je bugarski, ruski, francuski i njemački jezik . Porodica Njegov otac Đuro dogovorio je brak između Jovana i Milice, kćerke njegova saborca iz ratova, međutim Milica je rano oboljela i umrla. Zasnovao je, 1890. godine, brak s Anom, kćerkom Stevana Radonjića, koja je imala 17 godina i s kojom je imao sinove Vladislava i Đorđa i kćerke Elenu i Vjeru. Đorđe je bio poručnik ruske carke vojske umro je 1941. i sahranjen je u groblju Testaćo u Rimu , a Vladislav je bio oficir ruske vojske umro je 25. juna 1934. godine i sahranjen je u Mariboru u Jugoslaviju . Supruga mu je preminula 1954. godine, kćerka Vjera 1977. godine. Odlikovan je s 33 ordena, među kojma: Ordenom Osmanlije III stepena, Medžidije II i III stepena .

Pjesnik

Autor je mnogih pjesama i priloga objavljenih u onovremenim cetinjskim listovima i časopisima. Pisao je i objavljivao ljubavne, patriotske i elegične pjseme, zatim balade, romanse, legende i junačke spjevove. Prevodio je Ljermontova i Mickijeviča. Kao posebna izdanja izašle su mu: poema „Bosanski osvetnik”, objavljena na Cetinju 1883. godine i monografija istorijsko-etnografskoga sadržaja pod nazivom „Rusija i Crna Gora u vrijeme imperatora Petra Prvog”, objavljena u Petrogradu 1883. godine. Poznate su mu pjesme: „Bosanski osvetnik”, „Izdajica”, „Manita majka” i druge. Lipovac je bio jedan od inicijatora razvijanja pozorišne umjetnosti u Crnoj Gori. Pojavljuje se i kao amater – glumac u prvim predstavama „Balkanske carice“ u „Zetskom domu“ na Cetinju 1884. godine.

Poveznice

• FORUM BIVŠIH PRIPADNIKA NEKADAŠNJE JNA
• Generali JNA, Generali Vojske JugoslaviJe, Generali Vojske Kraljevine JugoslaviJe, Generali Vojske Kraljevine SrbiJe
• GENERALI CRNOGORSKE VOJSKE (1881-1921)

Izvori

• Martinović Srđa, Generali Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, FCJK, Cetinje, 2016.