Wp/chn/Si7alh (tayi)

Anqati Siʔał (c. 1786 - tax̣əm-mun 7, 1866) Xʷsəq̓ʷəb pi Dxʷdəwʔabš-tilixam łaska tayi. Wik yaka t'uʔan k'was əbə saliks pus tq'up-man qənchi łaska chaku. Łush shiksh khanumakwst "Doc" Manyard yaka. Uk thaun, Siʔał, khapa Washintan-iliʔi, khapa Bastən-iliʔi, t'uʔan yaka nim. Hayu tilixam łaska kəmtəks Siʔał yaka hayas wawa-ikta pus mamuk-kwanisəm kanawi sawash-iliʔi pi yaka stik-iliʔi.

Seattle yaka nim khapa bastən-wawa. Siʔał ixt dxwləshutsid-wawa nim, pi hayu tilixam łaska mamuk-ts'əm ukuk wawa-ikta kakwa Si'ahl, Sealth, Seathl, əbə See-ahth. Taqwshəbluʔ (Vi Hilbert), ixt ulman-skagit-łuchman wawa: anqati tilixam łaska wawa ukuk nim kakwa siʔaƛ̕.

Yaka ikhanəm[edit | edit source]

Siʔał yaka mama, Sholeetsa əbə Woo-sho-lit-tsa, yaka miłait khanumakwst Dxʷdəwʔabš-tilixam, pi yaka papa, Shweabe, Xʷsəq̓ʷəb-tilixam yaka tayi. Siʔał yaka chako tenas katsaq khapa kul 1780 pi 1786 khapa Tatchu Ailən, khapa Washintan-iliʔi. Dxʷdəwʔabš-tilixam łaska wawa: Siʔał yaka chako tenas khapa yaka mama yaka thawn, Stukw khapa Łiʔil-Chəqw (alta Kent, khapa Washintan-iliʔi.) Tenas Siʔał yaka wawa khapa dxwləshutsid-wawa, kakwa Dxʷdəwʔabš pi Xʷsəq̓ʷəb tilixam wawa khapa yaka. Siʔał yaka chako kakwa Dxʷdəwʔabš tilixam łaska tayi (ulman tayi Siʔał yaka that).

Qənchi wik ulman Siʔał, tilixam łaska chako-kəmtəks yaka kakwa skukum pi łush tayi: Siʔał yaka tulo khapa hayu fait khanumakwst hayu tilixam pus łaska chako-saliks khanumakwst Dxʷdəwʔabš tilixam.

Siʔał yaka t'uʔan ilaithix; tilixam pus łaska thrai fait yaka chako kakwa ilaithix. Yułqat pi skukum yaka, wik saya 6ft/1.8m khapa yułqat yaka. Hudson Bay Company łaska kəmtəks Siʔał kakwa Le Gros (Uk Hayas.). Skukum pi hayas yaka wawa, pi tilixam łaska q'wəlan yaka nuwis khapa 3/4 mi (1.2 km) saya.

Siʔał yaka iskəm Tola'ltu-thaun yaka łuchman. Wik saya Duwamish-Latet khapa Luʔlu-Chəqw, khapa Siʔał (uk thaun). Siʔał yaka elip łuchman yaka chako-mimalust khimt'a yaka mamuk ixt tenas. Khanumakwst yaka chxi łuchman, Olahl, Siʔał yaka iskəm łun tenas-man pi lakit tenas-łuchman. Elip-łush tilixam łaska kəmtəks Siʔał yaka elip-tenas-łuchman, Kikisoblu əbə "Princess Angeline". Siʔał yaka kapxo yaka tenas yaka tenas Rebecca Lena Gram, łaksta iskəm hayu iliʔi pi ikta khimt'a Graham v. Matthias (khapa khul 1894.) Siʔał yaka chako kakwa ixt st'iwiʔəł-man, qhiwa hayu pasiyuks-man luʔlu yaka. Khapa khul 1848, Siʔał yaka mamuk Baptism khapa ixt pasiyus-lames wik saya Olympia, pi yaka st'iwiʔəł-nim "Noah".

Wik-saya khul 1850, tq'up-man pi Patkanim, Snohomish-tilixam łaska skukum chxi tayi, łaska iskəm hayu Siʔał yaka iliʔi. Ałqi Siʔał wawa: yaka nanich hayu Vancouver Expedition yaka bot khapa kul 1792.) Qənchi ukuk Dxʷdəwʔabš-tilixam łaska mash łaska ulman pulali-iliʔi qha łaska tł'ap lakachi pi smit'aqs, Siʔał pi Dxʷdəwʔabš-tilixam łaska łatwa saya. Khapa ukuk taim Siʔał yaka tł'ap Doc Manyard khapa Olympia, pi khanumakwst łaska chako shiksh. Siʔał pi Doc Manyard łaska mamuk-huyhuy Duwamps-thaun yaka nim: alta Duwamps-thaun yaka nim Seattle khapa bastən-wawa.

Qhiwa wik Siʔał yaka tiki chako-saliks, wik Dxʷdəwʔabš-tilixam łaska mamuk ixt ikta khapa khul 1856, qənchi hayu sawash-tilixam łaska p'əqp'əq khapa Siʔał (uk thaun.) Khimt'a ukuk, wik Siʔał yaka t'uʔan łatwa khanumakwst Sdəhobš-tilixam; yaka t'uʔan k'was: tłunas łaska chako-saliks khanumakwst. Wik Siʔał yaka tiki nanich pilpil. Qiwa Maynard, bastən-iliʔi yaka wawa, Siʔał yaka mash yaka papa yaka yułqat-haus ("Ulman-Haus" əbə Dxʷsəq̓ʷəb) pus yaka tiki (nawitka Siʔał yaka tiki mamuk ukuk.) Hayu Siʔał łatwa khapa Siʔał-thaun, pi E.M.Sammas yaka mamuk Siʔał yaka piktyur khapa kul 1865. Siʔał yaka chako mimalust khapa tax̣əm-mun 7, 1866, khapa Xʷsəq̓ʷəb-tilixam yaka sawash-iliʔi khapa Port Madison, khapa Washintan-iliʔi.

Yaka hayas wawa[edit | edit source]

Hayu tilixam łaska kəmtəks Siʔał yaka wawa kakwa ixt skukum wawa pus khanawi sawash-tilixam pi khanawi stik-iliʔi yaka q'at. Qəx̣chi, wik nesaika kəmtəks pus Siʔał yaka delet wawa ukuk ikta. Nesaika kəmtəks, khapa khul 1854, Siʔał yaka wawa ixt hayas wawa pus Isaac Stevens, Washintan-iliʔi yaka tayi khapa anqati-thaim. Wik tilixam łaska mamuk-ts'əm Siʔał yaka hayas wawa elip khul 1887, khapa tałləm-mun 29. Khapa ukuk sən, Dr. Henry Smith yaka wawa khapa Seattle Sunday Star (Siʔał Sandi Tsiltsil): yaka mamuk-ts'əm khanawi Siʔał yaka wawa 33 khul anqati. Siʔał mamuk yaka hayas wawa-ikta khapa dxwləshutsid-wawa, pi tilixam łaska huihui yaka kakwa chinuk-wawa, pi ałqi bastən-wawa.

Qhiwa Siʔał miłait:[edit | edit source]

B-17 "Chief Seattle"
Maika nanich yaka mimalust-stun khapa Xʷsəq̓ʷəb-tilixam yaska mimalust-iliʔi khapa Port Madison, khapa Washintan-iliʔi.
Khapa khul 1890, Arthur Armstrong Denny pi x̣luima tilixam łaska mamuk-ts'əm khapa ixt stun sax̣ali qha Siʔał yaka miłait: "SIʔAŁ, SUQUAMISH PI ŁASKA SHIKSH-TILIXAM ŁASKA TAYI, CHAKO-MEMALUST KHAPA TAX̣ƏM-MUN, KHUL 1866. SKUKUM SHIKSH PUS TQ'UP-MAN, PI UK THAUN SIʔAŁ ISKƏM YAKA NIM." Khimt'a ixt stun maika tłap ukuk wawa-ikta: "BAPTISM-NIM: NOAH SEALTH, PUS WIK-SAYA 80 KHUL YAKA MIŁAIT." Tilixam łaska mamuk-khla ukuk stun khapa khul 1976 (qənchi ixt chxi sawash-stachu chako wik-saya) pi khul 2011.
Qənchi Soundgarden łaska mamuk-x̣luima ixt Black Sabbath shati, łaska təmtəm, łaska mamuk Siʔał yaka wawa-ikta khapa ixt shati. Wik delet ukuk wawa-ikta. Soundgarden łaska miłait khapa Siʔał.
Xʷsəq̓ʷəb-tilixam t'uʔan sinəmakwst sən khapa stuxtkin-mun, pus łaska kəmtəks kakwa
Ixt lames khapa bastən-iliʔi yaka təmtəm pus Siʔał khapa tax̣əm-mun yaka sinəmakwst sən. Łaska mamuk tq'up kakwa ixt phliye-pheynt-ikta khapa ukuk sən.
Siʔał, uk thaun, yaka mamuk Tayi-Siʔał yaka nim.
James When mamuk Siʔał yaka chikamin stachiu, khapa Tilikum Place, khapa Siʔał. Khapa National Register of Historic Places ukuk stachiu.
Ixt B-173 Flying Fortress, SN# 41-2656 t'uʔan uk nim, Chief Seattle (Tayi-Siʔał). Anqati Siʔał-thaun yaka tilixam łaska pałach dala pus mamuk ukuk qhawaq-mashin. Yaka elip-iliʔi Port Moresby, pi yaka qhawaq khanumakwst 435th Bombardment Squadron khanumakwst x̣luima qhawaq-mashin khapa ixt-khul, pi khanawi yaka 10 man łaska chako-mimalust khapa stuxtkin-mun yaka 14, khapa khul 1942.
Qha Siʔał miłait kikwəli Port Madson, khapa Washintan-iliʔi.
Siʔał-Uix̣ət, khapa wam-iliʔi-iwa khapa Siʔał, yaka mamuk Tayi-Siʔał yaka nim.