Wp/dtp/Sabah

Coordinates: 5°15′N 117°0′E / 5.250°N 117.000°E / 5.250; 117.000
From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | dtp
Wp > dtp > Sabah
Sabah
Pogun Sabah
Negeri Sabah (Malay)
Flag of Sabah
Coat of arms of Sabah
Nickname(s): 
Negeri Di Bawah Bayu[1]
Land Below the Wind[2]
Motto(s): 
Sabah Maju Jaya[3]
Let Sabah Prosper[3]
Anthem: Sabah Tanah Airku[4]
Sabah, My Homeland
Template:Wp/dtp/Centre
Template:Wp/dtp/Hidden beginTemplate:Wp/dtp/Infobox mapframeTemplate:Wp/dtp/Hidden end
Coordinates: 5°15′N 117°0′E / 5.250°N 117.000°E / 5.250; 117.000
Established under the Bruneian Empire15th century
Sultanate of Sulu1658
British North Borneo1882
Japanese occupation1942
British crown colony15 Madas 1946
Gained self-governance31 Magus 1963[5][6][7][8]
Federated into Malaysia[9]16 Manom 1963[10]
Capital
(and largest city)
Kota Kinabalu
Divisions
Government
 • BodySabah State Legislative Assembly
 • Yang di-Pertua NegeriJuhar Mahiruddin
 • Chief MinisterHajiji Noor
(GRSGAGASAN)
Area
 • Total73,904 km2 (28,534 sq mi)
Highest elevation4,095 m (13,435 ft)
Population
 (2020)[11]
 • TotalIncrease 3,418,785 (3rd)
 • Density46/km2 (120/sq mi)
DemonymSabahan
Demographics (2022)[11]
 • Ethnic composition
Languages
 • OfficialMalay
 • Other spoken
Time zoneUTC+8 (MST[12])
Postal code
88xxx[13] to 91xxx[14]
Calling code087 (Inner District)
088 (Kota Kinabalu & Kudat)
089 (Lahad Datu, Sandakan & Tawau)[15]
ISO 3166 codeMY-12
Vehicle registrationSA, SAA, SAB, SAC, SY (West Coast)
SB (Beaufort)
SD (Lahad Datu)
SK (Kudat)
SS, SSA, SM (Sandakan)
ST, STA, SW (Tawau)
SU (Keningau)[16]
HDI (2019)Increase 0.710[17]
high · 15th
GDP (nominal)2022
 • TotalIncrease $27.758 billion
(RM 122.138 billion)[18] (5th)
 • Per capitaIncrease $8,186
(RM 36,020)[18] (11th)
GDP (PPP)2022
 • TotalIncrease $77.938 billion (6th)
 • Per capitaIncrease $22,797 (11th)
Driving sideLeft
Electricity voltage230 V, 50 Hz
CurrencyMalaysian ringgit (RM/MYR)
WebsiteNo URL found. Please specify a URL here or add one to Wikidata.

Sabah di ointutunan sabaagi 'Pogun Id Siriba Do Tongus' Gagarit Jawi: سابه نݢري دباوه بايو) nopo nga iso pogun di minomontuk do Pogisompuruan Malaysia. Poinladsong o Sabah id boogian koibutan do pulau Borneo. Tama do pogun montok Sabah nopo nga Kota Kinabalu, di ointutunan di gulu po sabaagi do Jesselton. Ostrategik o kinoyonon do Sabah tu poingwiliu id siriba do wawayaan sarup monsun om au koumbal noontok do ribut taupan, nga haro i ribut tropika di kiskala tokodo. Sabah nopo nga pogun koduo tagayo id Malaysia. Ginayo do rinantayon do pogun Sabah nopo nga pikiikiro do 72,500 kilometer pisagi om migontob do Sarawak, om nokotongkiad mantad Wilayah Persekutuan Labuan id Malaysia. Suai ko ii, kiharo nogi gontob sompomogunan do tindal id boogian kaabatan do pogun kohompit do Rahat Sulawesi miampai Indonesia, om gontob waig id koibutan do Rahat Sulu miampai Vietnam om ninaru rulud do disan rahat nopo nga 1290-1450 km. Poingwiliu o Sabah id boogian bobos koibutan Borneo sabaagi pulau kumotolu tagayo id pomogunan. Kiiklim o Sabag do talun rasam tropika om kiharo nuluh bobos takawas id Malaysia, Nulu Nabalu, miampai kinakawason do 4,101 meter om nokosiliu soboogian mantad do koyonon banjaran Crocker. Piromutan banjaran (julat) id Sabah-Crocker, Trusmadi om Witti nopo nga kigorigi id labus kakadayan om kahanggum ogumu o timpak gisom korikot do kinawas id pialatan do 1,200 gisom 1,800 meter. Id pialatan do Banjaran Crocker om rahat id disan rahat do kotonobon nopo nga rinantayon disan rahat di alaab om kitulun di ogumu; rinantayon suai miagal do Tenom, Tambunan om Keningau, nopo nga poingwiliu id labus kakadayan id pialatan do winagat nuluhon, daamot dii rinantayon tosiribo do ponong kosilahon, soboogian nopo nga nabadah do kolopusan.

Koumbal nointutunan sabaagi Pogun Borneo Utara (The North Borneo) maamaso timpu kopomorintaan Boritis gisom 1963 toi ko SBUB. Kiwaa nogi o sajara laid sondii, om kopikair do sajara Brunei-FIlipina. Pogu diti koumbal naanu sabaagi soboogian do Kosultanan Srivijaya, Majapahit, Brunei, Sulu pogulu kopomorintaan do kolonial Boritis (SBUB om Kopomorintaan Koloni Inggilis) om Jepun maamaso Sangod Pomogunan Koduo. Baino, pinosuang id Pogun Pogisompuruan Malaysia.

Pogun Sabah nopo diti nga kisistem do demokrasi kipolombagaan mantad po timpu kikoporintaan sondii id toun 1963. Miampai kotinanan porundangan pogun sondii, luguan pogun nopo nga Yang di-Pertua Negara Sabah (digulu nopo Gabenor Sabah), [[Woyoon Montiri Sabah| Woyoon Montiri]] sabaagi luguan do kopomorintaan id Sabah, om uhupan do Jemaah Montiri. Sabah nogi nga sala iso mantad apat pogun (duo nopo nga pogun id Semenanjung) id Malaysia di au haro o sultan toi ko raja id taang pogun. Mimpohon do [[Sistem Westminster|Sistem Westminister]] di pinotungkus do kopomorintaan Boritis om sala iso pogun tosopung di minomoguno do sistom diti. Kiwaa 5 o booian pontadbiran do Sabah om 27 o watas. Boros poinhimag nopo nga Boros Melayu.

Tulun Sabah toi ko' orohian roitan sabaagi do Sabahan, om mantad 33 tinimungan tulun sandad (bumiputera Sabah) di mikomunikasi id lobi 50 boros om 80 dialek etnik. Kiwaa iso dialek Melayu di noguno ii nopo nga Boros Malayu Sabah. Tinimungan etnik bobos tagayo id Sabah nopo nga Kadazan-Dusun di minamahanggum lobi 30% o tulun id Sabah. Tadau Kaamatan di taandakon ontok 30 om 31 Mikat monikid toun nopo nga kapanaandakan di taandakon do tinimungan Kadazan-Dusun di kitudu do papakakal koubasanan "bambarayon" om monongkotoluod nogi tu nakaanu asil tomoton di ogonop. Etnik aangkal suai id Sabah nopo nga Bajau Samah, toi ko' ointutunan nogi sabaagi "Koboi Timur", om Murut ii no tu tulun id nulu om songgorib di gulu po, nopo nga tinimunan etnik kumoduo om kotolu agayo id pogun Sabah. Tinaru suai id Sabahh kohompit no Bajau, Iranun, Melayu Brunei, Banjar, Bugis, Kedayan, Lotud, Lundayeh, Rungus, Sepanyol, Minokok, Bonggi, om Ida'an. Suai ko ii, tinaru Sina toi ko' nopogirakatan Sina-Dusun nogi nga nosiliu sabaagi tinimungan aangkal sandad id pogun Sabah.

Koimologi

Komoilogi ngaran do Sabah amu kopio otolinahas nga piipiro susuyan i kahabar do tulun toi ko kosurat id buuk pinatalang do poingkaa, ngaran do Sabah naanu mantad do punti saba' it totonomon do tulun Bajau om koubasanan do wonsoion do punti ginuring. Baino nolohou ot punti diti do punti monurun.

Pongundodoitan do 'Sabah' noguno do koinsan nogi ontok ponounan ko-1500 di dudumagang ngimbadi mantad Kalimantan om nogi kopulauan Sulu id Selatan Pilipin. Komoyon do, pomungaran 'Sabah' noguno no pogulu do nokorikot ot Boritis.

Soira do naanu do Syarikat Berpiagam Koibutan Bonio ot Sabah, alanai nodi ngaran 'Sabah' kumaa do 'Koibutan Bonio' ontok toun 1881. Hongkod pogun do Sabah di timpuun nopo nga Kudat ( 1881 ). Soira do nakaamung do Malaysia, ngaran do 'Sabah' ginuno kawagu ontok toun 1963.

Sisindiron doun Jawa Nagarakotagama it sinuratan di Parapansa ontok toun 1365 minangarait do Sabah sobaagi do 'Soludang'. Id sinuratan di Marko Polo ontok minumbaya id Bornio, Sabah maso dilo nopo nga roitan do "BURNI" it nokopongowit do ngaran do Burunai do baino.

Mamasok Dusun nga haro nogi susuyan kokomoi do Sabah it naanu mantad boros 'sawa' toi 'sava' id siba do tongus' kikomoyon do ponongsawa miagal doid Kota Kinabalu (Api-api) om kinoyonon id tisan do rahat. Pangalahawan do 'sawa' toi 'sava' maso do gunoon do tulun Dusun do mangarait kinoyonon id sawa do bawang.

Garafi

Id Kotonobon do Sabah nopo nga konuluhon poinaru miampai do Nuluhon do Croker i poinsawat kiikiro 1,000 o kasawaton gisom 4,000 meter. Id kasawaton i kolobi do 4,095 meter nopo nga, Nulu nabalu no i nulu do poinkawas om roiton do nulu poinsawat id kopulawan do Malazu (Au kosuang o New Guinea) om sinagaan sabaagi do nulu i koinhopod kasawat id Asia Tenggara.

Kotolunan id Sabah pungaranan do Talun Rasam Toropika om dinadi do tiiyonon ngawi do mogisuusuai kawo sumuni talun om nogi tayam tolias. Taman Negara Kinabalu nokosurat sobaagi do Tapak Tinungkusan Sompomogunan dii UNESCO di toun 2000 tu kikosimaon do susuumuni om tayam kaampai nogi kowo-woyoon 'geologi', 'topografi' om pontongusan dit ingaa kaagalon.

Poinsomok di Nuluh Kinabalu nopo nga Nuluh Tambuyukon ii kikinawas do 2,579 meterom nointutunan sabaagi do nuluh takawas kumotolu id pogun diti.[13] Misampaping do Banjaran Crocker nopo nga Banjaran Trusmadi mimpai limunduk Nuluhon Trusmadi ii kumoduo do takawas id pogun diti miampai tukuran kinawas 2,642 meter.

Rakyat om Sajara Sabah

Mogiigiyon Sabah nopo nga soginumu do 33 tinimungan pribumi ii milumaag id suang lobi 50 boros om 80 dialek etnik. Kadazandusun nopo nga tinimungan etnik di taagayo id Sabah ii mombontuk gisom do 30 piatus mantad do ginumu mogiigiyon do poimponu. Tadau Kaamatan nopo nga taandakon ontok 30 & 31 Mei tikid toun montok mamantang do Sunduan Wagas om monongkotoluod kumaa kinorohingan montok aasil di. Bajau nogi nga ointutunan sabaagi do "Koboi Timur" om Murut nopo nga tulun sokid om momburu do tulu ontok di gulu po sabaagi do tinimungan etnik koduo om kotolu tagayo id Sabah. Suku kaum suai nga kiwaa nogi sabaagi kaum bumiputera miagal ko Bisaya, Malayu Brunei, Bugis, Kedayan, Lotud, Lundayeh, Rungus, Suluk, Minokok, Bonggi, Ida'an om suusuai po. Suai ko ii, tulun Sina nogi nga kohompit nogi id suang tinimungan gulu montok di mogiigiyon okon pribumi.

Koonu-onuan

Koonu-onuan id Sabah nopo maya do pomutanaman, pambalakan, kapamansayan om kotombuluyan. Tumau petrolium om tumau piasau mamau nopo nga asil di poinggumu do polobuson. Daamot dilo, iri poinggumu do sumuang id Sabah nopo nga pakakas automotif, asil petrolium, baja, taakanon, om nogi kakamot mantad kilang.

Sukuon

  1. "Mengenai Sabah" [About Sabah] (id boros Malay). Sabah State Government. Archived from the original on 19 May 2016. Linoyog ontok 19 May 2016.
  2. "About Sabah". Sabah State Government. Archived from the original on 20 May 2016. Linoyog ontok 20 May 2016.
  3. 3.0 3.1 "The Meaning of the Sabah State Crest". Sabah State Government. Archived from the original on 10 June 2014. Linoyog ontok 10 June 2014.
  4. "Lagu-Lagu Patriotik" [Patriotic Songs] (id boros Malay). Sabah State Government. Archived from the original on 20 May 2016. Linoyog ontok 20 May 2016.
  5. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Group
  6. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named tna
  7. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Porritt1997
  8. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named SG
  9. "Malaysia Act 1963 (Chapter 35)" (PDF). The National Archives. United Kingdom legislation. Archived from the original (PDF) on 14 November 2012. Linoyog ontok 12 August 2011.
  10. Template:Wp/dtp/Cite wikisource
  11. 11.0 11.1 11.2 "Key Findings Population and Housing Census of Malaysia 2020". Department of Statistics, Malaysia. Linoyog ontok 20 August 2022.[permanent dead link]
  12. Helmer Aslaksen (28 June 2012). "Time Zones in Malaysia". Department of Mathematics, Faculty of Science, National University of Singapore. Archived from the original on 21 May 2016. Linoyog ontok 21 May 2016.
  13. "Postal codes in Sabah". cybo.com. Archived from the original on 17 August 2016. Linoyog ontok 12 July 2016.
  14. "Postal codes in Semporna". cybo.com. Archived from the original on 17 August 2016. Linoyog ontok 12 July 2016.
  15. "Area codes in Sabah". cybo.com. Archived from the original on 17 August 2016. Linoyog ontok 12 July 2016.
  16. Teh Wei Soon (23 March 2015). "Some Little Known Facts On Malaysian Vehicle Registration Plates". Malaysian Digest. Archived from the original on 8 July 2015. Linoyog ontok 12 July 2016.{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link)
  17. "Subnational Human Development Index (2.1) [Sabah – Malaysia]". Global Data Lab of Institute for Management Research, Radboud University. Linoyog ontok 12 November 2018.
  18. 18.0 18.1 DOSM. "Department of Statistics Malaysia". www.dosm.gov.my. Linoyog ontok 2023-09-11.