Wp/chn/haws

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | chn
Wp > chn > haws
ukuk pʰil haws t’uʔan makwst laplash.

tilixam ɬaska munk haws pus miɬayt əbə ɬatwa kʰapa uk haws. pus mayka munk haws, mayka iskam stik, stun, chikʰəmin, pi hayu x̣luyma ikta. bastən-wawa paɬach-kʰapa-nsayka ukuk wawa-ikta: "haws". kʰapa chinuk-wawa, nsayka wawa "haws" pus kʰanawi ikta pus tilixam ɬaska ɬatwa kʰapa ukuk ikta. tilixam ɬaska munk haws pus hayu ikta: mayka nanich makuk-haws, sik-haws, buk-haws, kʰiyutən-haws, pi hayu x̣luyma haws.

qʰata pus munk ixt haws[edit | edit source]

alta tilixam ɬaska munk ixt pʰikcha: kʰapa ukuk pʰikcha mayka nanich qʰata ɬaska tiki ukuk haws. ixt-ixt ɬaska mamuk olsim pʰikcha pus 2 əbə manaqi-hayu haws.

tilixam ɬaska munk-dret-ɬəq’əɬ iliʔi qʰa aɬqi ɬaska munk haws: ɬaska munk-xwim stik pi x̣luyma ikta. alta ɬaska t’ɬap ikta pus munk chxi haws. aɬqi ɬaska munk ixt ɬxwap pus munk-miɬayt lapʰip pi stun kikwəli haws, alta ɬaska munk stik əbə stun pus munk haws-q’əlax̣, wəx̣t haws-sax̣ali-laplash: alta dret kʰəpit ukuk haws.

qʰənchi kʰəpit ixt haws, tilixam ɬaska munk pʰeynt, wəx̣t ɬaska munk-miɬayt ikta kakwa t’wax̣, bid, pi kʰanawi ikta pus tilixam ɬaska tiki kʰapa ixt haws.

hayu haws[edit | edit source]

makwst iliʔi-haws kʰapa kʰul-iliʔi-iwa-dakʰuta-iliʔi

iliʔi-haws[edit | edit source]

mayka munk ukuk haws kikwəli iliʔi. anqati, qʰa san chaku, hayu sawash-tilixam kakwa Mandan, Hidatsa pi Arikara tilixam ɬaska munk iliʔi-haws. alta ixt-ixt tilixam ɬaska munk iliʔi-haus khapa tənəs-lamətay. iysi pus mayka munk ixt iliʔi-haws, bət hayu iliʔi haws xwim.

makwst kikwəli-ɬxwap khapa kʰinchuch-kolombi-iliʔi

kikwəli-ɬxwap[edit | edit source]

ixt tənəs ulman iliʔI-haws kikwəli-ɬxwap. alta kʰapa maɬx̣wəli bisi-iliʔi mayka t’ɬap hayu "kikwəli-ɬxwap" (bastən-wawa: quiggly holes.) kʰapa st'ɬat'ɬimx-tilixam ɬaska ləlang, si7txen (siʔtx̣ən) nim pus kikwəli-ɬxwap. anqati tilixam ɬaska miɬayt kʰapa "kikwəli-ɬxwap" kʰapa kʰul-iliʔi.

sil-haws[edit | edit source]

iysi pus mayka luʔlu ixt sil-haws. tilixam, kakwa hayu tilixam pus ɬaska hayu-ɬatwa, ɬaska munk sil-haws kʰapa kʰanawi iliʔi. inuit-tilixam ɬaska munk ulx̣ayu-skin əbə karibu-skin pus munk tupiq, ixt sil-haws.

Quinzhee, ixt snu-haws

snu-haws[edit | edit source]

nawitka, mayka munk snu pus munk snu-haus. hayu tilixam ɬaska kəmtəks inuit-tilixam qʰiwa ɬaska munk iglu.

iysi mayka munk ixt quinzhee kʰapa kʰul-iliʔi. anqati hayu tilixam ɬaska munk quinzhee kʰapa yukʰan-iliʔi.

qʰata pus munk ixt "quinzhee"[edit | edit source]

  • pus mayka tiki munk quinzhee, mayka t’ɬap ɬəq’əɬ iliʔi.
  • alta mayka iskam hayu snu, pi mayka munk ixt loʔloʔ-pi-tənəs "snu-lamətay": ɬush pus sax̣ali kakwa 6ft/2m ixt quinzhee, pi ɬush ɬəq’əl kakwa 12ft/4m ixt quinzhee.
  • alta mayka pʰush hayu tənəs-stik kʰapa mayka "snu-limutai": ɬush pus q’aləq-kakwa-wik-saya-1ft/30cm-kʰapa-ukuk-"snu-lamətay" kʰanawi ukuk stik.
  • ɬatwa saya pus mayka tiki. dret ɬush pus kʰimt’a makwst-əbə-łun awir mayka k’ilapay kʰapa mayka quinzhee: alta tilay mayka quinzhee.
  • alta mayka munk ixt hayash ɬxwap kʰapa mayka snu-haws, kakwa kʰapa ukuk pʰikcha. wik munk t’ux̣əlq’a-hayash mayka ɬxwap: dret kʰəpit mayka ɬxwap pus mayka nanich mayka tənəs-stik kʰapa mayka quinzhee.
  • t’ɬap makwst əbə ɬun shiksh. alta ɬush kʰanawi msayka ɬatwa kʰapa mayka quinzhee. aɬqi mayka snu-haws chaku-wam: wəx̣t mayka snu-haws chaku-t’ɬimin.
  • qʰənchi wam mayka quinzhee, mayka pi mayka shiksh msayka ɬatwa ɬax̣ani ukuk quinzhee. tənəs-tʰaym ɬax̣ani snu-haws msayka miɬayt. qʰənchi hilu tilixam ɬaska miɬayt kʰapa mayka snu-haws, mayka snu-haws chaku-q’əl pi chaku-skukum.
  • ɬush mayka munk tənəs-ɬxwap kʰapa mayka quinzhee pus iskam win.
  • alta kʰəpit mayka chxi snu-haus! ɬush nanich, hayu ukuk snu-haws xwim!
ixt yuɬqat-haws kʰapa bisi-iliʔi

yuɬqat-haus[edit | edit source]

mayka munk stik pus munk ixt yuɬqat-haws. anqati tilixam kʰapa hayu iliʔi (kakwa Suquamish, ɬinkit, x̣aayda, Ts'msyen, Qʷidiččaʔa·tx̌, pi chinuk-tilixam) ɬaska munk yuɬqat-haws.