Wt/zea/achter

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands achter/after en Oudnederlands after, aftir van Oergermaons *after, *aftra. Varre verwant mee Nederlands echter. Uutendelienge ofwè van Oer-Indo-Europees *h₂ep-tero 'kommende achter', of van *h₁epi- 'laeter'; in dat lèste geval ok verwant mee aevend.

De veranderienge van -ft nae -cht is aolgemeên.

Omschrievienge

achter vòzessel

vadder weg in plekke as
- D'n of leit achter 't uus.
as 'n genoemden tied verbie is
- Ik weête 't nie, achter tweê daegen moe je mien nog mae's vraegen.
de volgenden in tied
- Achter m'n moeder zegge 'k 't joe.
de volgenden in rang
- ʼt Liefste 'oôr ik Surrender, mae daerachter komt toch Bløf.
wat doeë vò (iets)
- Kommende weke moe'k toch is achter 'n nieuwe brille.
as biewoord: bie d'achterkante:
- Kiekt is achter, of t'n dae nie is.

Uutspraek

[ˈɑxtər]

Verbugienge/afgeleide

van achteren datief

Superlatief

achterste

Saemenstelliengen

Uutdruksels

zot weze achter iets, êne, d'r vreêd vee van 'ouwe
wat achter d'and è, wat bezitte zonder dan d'r vee mensen van wete
D'r zit kwaed weêr achter d'and, d'r is kwaed weêr op komst
Nie van achter(en) stae, komme, nie zot weze
Van vôren nie wete da je van achteren leeft
1. vreêd dom weze
2. kinds weze
Van achteren zie 'k 'n 't liefst, ik zie 'm liever gae as komme
Ik zie 'm liever van achter(en) as van vôren, 'tzelfde
Van achteren ka je 'n koeë in z'n gat kieke, as 't gebeurd is ei je makkelijk te praoten
van achteren komme, van achteran komme, te laet weze

Ontlêniengen in aore taelen

atre, atri Berbice-Nederlands
aastu, astǝ, astǝr, astu, astǝ', aster Neger'ollands
- aster, asta Maegdeneiland-Creooliengels

Vertaeliengen

vadder weg in plekke

Afrikaons: agter
Araobisch: وَرَاءَ‎ (warāʿa), خَلْفَ‎ (ẖalfa)
Berbice-Nederlands: atre, atri
Chinees (Mandarijn): 後面, 后面 (hòumiàn)
Duuts: hinter
Frans: derrière
Hindi: के पीछे (ke pīche)
'Ollands: achter, after (Katwieks)
Iengels: behind
Italiaons: dietro
Japans: の後ろに (...no ushiro ni)
Latijn: post + acc., pōne + acc.

Limburgs: achter
Nederlands: achter
Oudgrieks: ὄπισθεν (ópisthen) + gen.
Portugees: atrás
Russisch: за (za) + gen., + acc., + ins.
Spaons: atrás, detrás de
Swahili: nyuma
Westerlauwers Vries: efter
- Terschelliengs: achter
- Schiermonnikoôgs: after
West-Vlaems: achter

vadder weg in tied

Afrikaons: ná
Araobisch: بعد (baʿd)
Chinees (Mandarijn): 以后 (yǐhòu)
Duuts: nach
Frans: après
Hindi: के बाद (ke bād)
Iengels: after
Italiaons: dopo
Latijn: post + acc.
Limburgs: nao, achter

Nederlands: na
Nedersaksisch/Platduuts: nao enz.
Oôst-Vlaems: achter
Oudgrieks: μετά (metá) + acc.
Portugees: depois de
Russisch: по́сле (pósle) + gen.
Spaons: después de
Westerlauwers Vries: nei
- Schiermonnikoôgs: nooi
West-Vlaems: achter

Bronnen

Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 1-3

Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'achter'

Nederlands

Etymologie

Ziet bie Zeêuws.

Omschrievienge

achter vòzessel

achter in plekke
somtieds achter in rang
biewoord an d'achterkante

Opmerkienge: in d'aore beteikenissen gebruuk 't Nederlands na; achter is 'ier 'n gewestelijke vurm, veraol nog in Vlaonderen g'ore.

Uutspraek

[ˈɑxtəR], [aχtəR] (mee aolle meugelijke varianten van de /r/) Nederlands in Nederland
[ˈɑxtər] Belgs-Nederlands
[ˈaxtər] Surinaoms-Nederlands

Verbugienge/afgeleide

van achteren datief

Superlatief

achterste

Aore spelliengen

agter spellienge-Siegenbeek

Ontlêniengen en afstammeliengen

Ziet ok bie Zeêuws en after ('Ollands).

agter Afrikaons
agter Deens
achter Duuts
ahter Estisch
ahteri Fins
akter Noors
achter Petjoh
akter Zweeds
achter Westerlauwers Vries (in d'eêste plekke Terschelliengs)

Bronnen

Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'achter'