Wt/lmo/Appendix:Noeuva Ortografia Lombarda
![]() |
Questa pagina del Wikizzionari chì l'è scrivuda in lombard, con la Noeuva Ortografia Lombarda |
Te podet trovà 'sti contegnud chì anca in → Italian |
La Noeuva Ortografia Lombarda (NOL, anca Noeuva Grafia Lombarda) a l'è una grafia derivada de la tradizzion grafega de diverse variant lombarde e pensada per la totalità de la lengua lombarda.
Carateristeghe
La NOL la nass 'me grafia polinomica, o ben con la possibilità de scriver in de la istessa manera per tucc, cont el fin specifegh de ciapà dent tute i variant locai, e a l'istess temp de tegnì e mostrà i diferenze locai. Quell ultim pont chì l'è realizzad grazzia a una gran flessibilità de la grafia: defad, l'è possibil scriver in d'una manera pussee standard o local a segonda de la necessità de la persona che la dopera.
I scerne ortografeghe inn stade ciapade in bas ai proposte ortografeghe passade e ai grafie locai del lombard, cont el tentativ de fài pussee coerente in tra de lore e de slontanàss minga trop di grafie tradizzionai.
Scerne ortografeghe
Scerne standard
Grafema | Fonologia | Esempi |
---|---|---|
a | /a/, /ɐ/ | articioch |
b | /b/ [1] | basell |
c | /t͡ʃ/ denanz de e, i
/k/ denanz de a, o, oeu, u o qualsessia consonant |
ciciarada
can |
ch | /k/ denanz de e, i e in fin de parola | chichera |
cc | /t͡ʃ/ in fin de parola | tucc |
d | /d/, /ð/ [1] ∅ intervocalica in d'una quai parola in d'una quai variant |
dent
radis |
e | /e/, /ɛ/[2] | temp |
f | /f/, /θ/ | fioeul |
g | /d͡ʒ/ denanz de e, i
/g/ denanz de a, o, oeu, u o qualsessia consonant (∅ de rar intravocalica, in d'una quai variant) |
gesa
magon agost |
gh | /g/ denanz de e, i e in fin de parola [1] | ghell |
gg | /d͡ʒ/ in fin de parola [1] | oeugg |
gn | /ɲ/ | tegnì |
h | ∅ | gh'hoo |
i | /i/ /j/ dopo consonant prima de vocal ∅ in tra sc, sg, s'c, s'g, g, c e vocal |
intregh aria ciamà |
j | /j/, /ʎ/ semper intravocalega
(∅ tra "e" e "a" a l'ultima sillaba, in d'una quai variant orientala) |
tajà
fameja |
l | /l/, /r/ [3] - vocal prima longa | lassà |
ll | /l/ - vocal prima curta | balla |
m | /m/ | mur |
n | /n/ [4] [5]
(∅ in d'una quai variant denanz de consonant) |
nigola
mont |
nn | /n/ (semper) - a la fine de la parolla | dann |
o | /o/, /ɔ/, /u/ | tosa |
oeu | /ø/, /œ/ | poeu |
p | /p/ | pas |
q | /k/ denanz de u + vocal | quatà |
r | /r/ [3][6] - vocal prima longa | fera |
rr | /r/ - vocal prima curta | carr (vs. car) |
s | /s/ al principi de parola [7]
/z/ intravocalica o in fin de parola [7] (prima de consonant /ʃ/ o /ʒ/ a segonda de la consonant, in d'una quai variant) |
setàss
nas stria (/ʃ/) | basla (/ʒ/) |
ss | /s/ | fuss |
sc | /ʃ/, /s/, /t͡ʃ/ - denanz de e, i [7] | scernì |
s'c | /ʃt͡ʃ/ | mes'cià |
sg | /d͡ʒ/, /z/, /ʒ/ - denanz de e, i | sgiornada |
s'g | /ʃd͡ʒ/ | s'giafon |
t | /t/ | tolin |
u | /y/
/w/ despœu de <q> e in tra vocal e consonant |
cuna
aqua | Europa |
v | /v/ [1]
(∅ intravocalica, in d'una quai variant) |
vun
tavol |
z | /t͡s/, /s/ al principi de parola o despœu de consonant [7]
/d͡z/, /z/ intravocalica o in fin de parola [7] |
zuca
ghez |
zz | /t͡s/, /s/ [7] | mazzà |
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Desonorizazzion in fin de parola
- ↑ Ø domà per i plurai feminil ocidentai via che 'l dialet lodesan
- ↑ 3.0 3.1 La poeu vesser minga parnonziada in fin de parolla (senter [sen'te:], mal [ma:]).
- ↑ In final de parola, in d'una quai variant: nasalizazzion de la vocal (can [kã]) o borlada de la nasal (can [ka]) o /ŋ/.
- ↑ /ŋ/ denanz di consonant velar /k/ e /g/.
- ↑ ∅ intravocalica in di sufiss del verb vesser in dialet legnanes; per esempi "sara"
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 Aspirazzion /h/ in d'una quai variant
Parolle composte
Per i parolle composte se drova el tratin intra i do parolle che fann su el compost: (es: mazza-pioeugg, ...).
Verb
Infinit
coniugazzion | 1° | 2° | 3° | 4° |
---|---|---|---|---|
desinenza | -à | -é | -er | -ì |
parnonzia | [a(r)] | [ɛ(r)], [e(:)(r)], [i(r)] | [Ø], [er] | [i(r)] |
Gh'è di verb che i gh'hann una desinenza iregolara a l’infinit che i vann mìa 'dree ai regole chì de sora (es: prodù, toeu, …).
I verb a l'infinit de la 1°, 2° e 4° coniugazzion dovrad cont un enclitich i tegnen l'acent grafegh, inscambi a la 3° perden la -r. Anca i verb con desinenza iregolare a l'infinit i tegnen la istessa desinenza (e in cas anca l'acent grafegh).
coniugazzion | 1° | 2° | 3° | 4° | iregolar |
---|---|---|---|---|---|
esempi | compràll | vedéll | scrivel | sentìll | prodùll, toeull, ... |
Participi
El sufissi del participi l'è fiss a livell ortografegh:
coniugazzion | 1° | 2° | 3° | 4° |
---|---|---|---|---|
desinenza | -ad | -ud | -ud/-id | -ud/-id |
parnonzia | [a:], [at], [ai] | [y:], [yt] | [y:], [yt] / [i:], [it] | [y:], [yt] / [i:], [it] |
esempi | parlad | vedud | scrivud/id | sentud/id |
Per i verb d'ona sillaba sola de la prima coniugazzion e del verb vesser gh'è la possibilità de do sortide:
forme | 1° forma | 2° forma |
---|---|---|
desinenza | -ad | -ait |
parnonzia | [a:], [at] | [a(i)t] |
esempi | stad | stait |
Imperativ
I forme de l'imperativ monosillabich a la segonda persona singolar se scriven semper con l'acent grafich (esempi: fà, dà, stà, scrìv, bév, ...).
Pronunzie locai de la Noeuva Ortografia Lombarda
Lombard ocidental►Dialet brianzoeul |
Lombard oriental►Dialet bergamasch Lombard alpin►Dialet bregajot |
El mè dizzionari l'è scrivud in d'un'altra grafia? Come voltà in Noeuva Ortografia Lombarda
- Come voltà in Noeuva Ortografia Lombarda el dialet milanes scrivud con l'ortografia milanesa
- Come voltà in Noeuva Ortografia Lombarda el dialet bergamasch scrivid con l'ortografea del Ducad
- Come voltà in Noeuva Ortografia Lombarda el dialet ticines scrivud con l'ortografia ticinesa
- Come voltà in Noeuva Ortografia Lombarda el dialet lodesan scrivud con l'ortografia lodesana