Wt/kbd/щӏыӏэ
АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA ['ɕʹǝʔɐ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [щӀыӀ] + -э
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | щӀыӀэ | щӀыӀэр | -- | щӀыӀэхэр |
Эргативнэ: | щӀыӀэ | щӀыӀэм | -- | щӀыӀэхэм |
Послеложнэ: | щӀыӀэкӀэ | щӀыӀэмкӀэ | щӀыӀэхэкӀэ | щӀыӀэхэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | щӀыӀэу | щӀыӀэрауэ | щӀыӀэхэу | щӀыӀэхэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Хьэуа, дуней узыгъэпӀыщӀэ; зи температурэр лъахъшэ.
ЩАПХЪЭХЭР
Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, | «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 | нап. 94 |
---|---|---|
адыгэбзэ | урысыбзэ/русский | инджылыбзэ/English |
Дунейр щӀыӀэщ. | Погода холодная. | The weather is cold. |
Сабийхэр къызэщӀэплъащ, щӀыӀэр зыхащӀэркъым. | Дети разогрелись. Они не чувствуют холода. | The children have warmed up and they don’t feel the cold. |
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
- ЩӀыӀэ егъэлея.
- Псы щӀыӀэ.
- щыщӀыӀэщ
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- щӏыӏэ: cold
- ЩӀыӀэ егъэлея: extreme cold
- Псы щӀыӀэ: cold water
- щыщӀыӀэщ: where it is cold.
УРЫСЫБЗЭ
- щӏыӏэ: холод | холодный.
- ЩӀыӀэ егъэлея: чрезвычайный холод
- Псы щӀыӀэ: холодная вода
- щыщӀыӀэщ: где холодно
псалъафэ зэпыщӀахэр
Гу щӀыӀэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: callous, soulless Урысыбзэ: чёрствый, бездушный Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ дыхьэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: freeze (about the fingertips) Урысыбзэ: замёрзнуть (о кончиках пальцев). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ епхъуэн (къепхъуэн)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: freeze; be cold, chilly Урысыбзэ: подмерзнуть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ еуэкӀын (къеуэкӀын, къеуэн)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: 1. catch cold 2. freeze to death Урысыбзэ: 1. простудиться 2. замёрзнуть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ еуэн (къеуэн)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: freeze; be cold, chilly Урысыбзэ: подмерзнуть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ зэгъэуэкӀын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: freeze to death Урысыбзэ: замёрзнуть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: ЗэлӀзэфызым зы къуэ яӀэти дыгъэ зригъэуртэкъым, щӀыӀэ зригъэуэкӀыртэкъым, уэсэпсхэмыхьэт, ӀыхьэшхуэщӀэкъут. ӀуэрыӀуатэ, фольклор
ЩӀыӀэ зыхэгъэхьэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: catch cold Урысыбзэ: простудиться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ кӀуэцӀыхьэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: catch cold Урысыбзэ: простудиться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ лӀэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: freeze to death Урысыбзэ: замёрзнуть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ техьэгъуэм иубыдын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: get a chill Урысыбзэ: охватить ознобом. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ хэгъэхьэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: let sb catch cold Урысыбзэ: дать простудиться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ хыхьэн (къыхыхьэн)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: catch cold Урысыбзэ: простудиться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэ худихун
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: shiver, have a fever Урысыбзэ: знобить, лихорадить. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэм игъэдыкъын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: freeze to death Урысыбзэ: окоченеть от мороза. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩыӀэм идыкъын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: freeze to death Урысыбзэ: окоченеть от мороза. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЩӀыӀэм исын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: freeze to death Урысыбзэ: замёрзнуть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
щӀыӀэ уз
Мыхьэнэ: Ӏэпкълъэпкъым хыхьа щӀыӀэм къишэ уз. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: common cold Урысыбзэ: простуда Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Зы махуэ дэкӀауэ Мимэр [хъыджэбз цӀыкӀур] сымаджэ хъуащ, щӀыӀэ уз къеуалӀэри. Япэу лъэбакъуэ зычахэр, сборник
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.