Wt/kbd/щӏыхьэн

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [ɕʹǝ'ħɐn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• щӀы- + [хь] + -э + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэмыӏэс "щӏыхьэн"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	щӏыхьэн
щымыӀэныгъэ:	щӏэмыхьэн

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэн	ущӏыхьэн	щӏыхьэн	дыщӏыхьэн	фыщӏыхьэн	щӏыхьэн(хэ)
щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэн	ущӏэмыхьэн	щӏэмыхьэн	дыщӏэмыхьэн	фыщӏэмыхьэн	щӏэмыхьэн(хэ)

унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	щӏыхьэ!	фыщӏыхьэ!
щымыӀэныгъэ:	ущӏэмыхьэ!	фыщӏэмыхьэ!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыщӏрехьэ	ущӏрехьэ	щӏрехьэ	дыщӏрехьэ	фыщӏрехьэ	щӏрехьэ
щымыӀэныгъэ:	сыщӏремыхьэ	ущӏремыхьэ	щӏремыхьэ	дыщӏремыхьэ	фыщӏремыхьэ	щӏремыхьэ

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏохьэ(р)	ущӏохьэ(р)	щӏохьэ(р)	дыщӏохьэ(р)	фыщӏохьэ(р)	щӏохьэ(хэ)(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэркъым	ущӏыхьэркъым	щӏыхьэркъым	дыщӏыхьэркъым	фыщӏыхьэркъым	щӏыхьэ(хэ)ркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ(р)т	ущӏыхьэ(р)т	щӏыхьэ(р)т	дыщӏыхьэ(р)т	фыщӏыхьэ(р)т	щӏыхьэ(хэ)(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ(р)тэкъым	ущӏыхьэ(р)тэкъым	щӏыхьэ(р)тэкъым	дыщӏыхьэ(р)тэкъым	фыщӏыхьэ(р)тэкъым	щӏыхьэ(хэ)(р)тэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьащ	ущӏыхьащ	щӏыхьащ	дыщӏыхьащ	фыщӏыхьащ	щӏыхьа(хэ)щ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьакъым	ущӏыхьакъым	щӏыхьакъым	дыщӏыхьакъым	фыщӏыхьакъым	щӏыхьа(хэ)къым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьат	ущӏыхьат	щӏыхьат	дыщӏыхьат	фыщӏыхьат	щӏыхьа(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьатэкъым	ущӏыхьатэкъым	щӏыхьатэкъым	дыщӏыхьатэкъым	фыщӏыхьатэкъым	щӏыхьа(хэ)тэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъащ	ущӏыхьэгъащ	щӏыхьэгъащ	дыщӏыхьэгъащ	фыщӏыхьэгъащ	щӏыхьэгъа(хэ)щ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъакъым	ущӏыхьэгъакъым	щӏыхьэгъакъым	дыщӏыхьэгъакъым	фыщӏыхьэгъакъым	щӏыхьэгъа(хэ)къым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъат	ущӏыхьэгъат	щӏыхьэгъат	дыщӏыхьэгъат	фыщӏыхьэгъат	щӏыхьэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъатэкъым	ущӏыхьэгъатэкъым	щӏыхьэгъатэкъым	дыщӏыхьэгъатэкъым	фыщӏыхьэгъатэкъым	щӏыхьэгъа(хэ)тэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэщ	ущӏыхьэщ	щӏыхьэщ	дыщӏыхьэщ	фыщӏыхьэщ	щӏыхьэ(хэ)щ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэкъым	ущӏыхьэкъым	щӏыхьэкъым	дыщӏыхьэкъым	фыщӏыхьэкъым	щӏыхьэ(хэ)къым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэт	ущӏыхьэт	щӏыхьэт	дыщӏыхьэт	фыщӏыхьэт	щӏыхьэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэтэкъым	ущӏыхьэтэкъым	щӏыхьэтэкъым	дыщӏыхьэтэкъым	фыщӏыхьэтэкъым	щӏыхьэ(хэ)тэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнщ	ущӏыхьэнщ	щӏыхьэнщ	дыщӏыхьэнщ	фыщӏыхьэнщ	щӏыхьэн(хэ)щ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнкъым	ущӏыхьэнкъым	щӏыхьэнкъым	дыщӏыхьэнкъым	фыщӏыхьэнкъым	щӏыхьэн(хэ)къым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнущ	ущӏыхьэнущ	щӏыхьэнущ	дыщӏыхьэнущ	фыщӏыхьэнущ	щӏыхьэну(хэ)щ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнукъым	ущӏыхьэнукъым	щӏыхьэнукъым	дыщӏыхьэнукъым	фыщӏыхьэнукъым	щӏыхьэну(хэ)къым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэрэ	ущӏыхьэрэ	щӏыхьэрэ	дыщӏыхьэрэ	фыщӏыхьэрэ	щӏыхьэ(хэ)рэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэркъэ	ущӏыхьэркъэ	щӏыхьэркъэ	дыщӏыхьэркъэ	фыщӏыхьэркъэ	щӏыхьэ(хэ)ркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ(р)т	ущӏыхьэ(р)т	щӏыхьэ(р)т	дыщӏыхьэ(р)т	фыщӏыхьэ(р)т	щӏыхьэ(хэ)(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ(р)тэкъэ	ущӏыхьэ(р)тэкъэ	щӏыхьэ(р)тэкъэ	дыщӏыхьэ(р)тэкъэ	фыщӏыхьэ(р)тэкъэ	щӏыхьэ(хэ)(р)тэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьа	ущӏыхьа	щӏыхьа	дыщӏыхьа	фыщӏыхьа	щӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьакъэ	ущӏыхьакъэ	щӏыхьакъэ	дыщӏыхьакъэ	фыщӏыхьакъэ	щӏыхьа(хэ)къэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьат	ущӏыхьат	щӏыхьат	дыщӏыхьат	фыщӏыхьат	щӏыхьа(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьатэкъэ	ущӏыхьатэкъэ	щӏыхьатэкъэ	дыщӏыхьатэкъэ	фыщӏыхьатэкъэ	щӏыхьа(хэ)тэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъа	ущӏыхьэгъа	щӏыхьэгъа	дыщӏыхьэгъа	фыщӏыхьэгъа	щӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъакъэ	ущӏыхьэгъакъэ	щӏыхьэгъакъэ	дыщӏыхьэгъакъэ	фыщӏыхьэгъакъэ	щӏыхьэгъа(хэ)къэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъат	ущӏыхьэгъат	щӏыхьэгъат	дыщӏыхьэгъат	фыщӏыхьэгъат	щӏыхьэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъатэкъэ	ущӏыхьэгъатэкъэ	щӏыхьэгъатэкъэ	дыщӏыхьэгъатэкъэ	фыщӏыхьэгъатэкъэ	щӏыхьэгъа(хэ)тэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ	ущӏыхьэ	щӏыхьэ	дыщӏыхьэ	фыщӏыхьэ	щӏыхьэ(хэ)
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэкъэ	ущӏыхьэкъэ	щӏыхьэкъэ	дыщӏыхьэкъэ	фыщӏыхьэкъэ	щӏыхьэ(хэ)къэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэт	ущӏыхьэт	щӏыхьэт	дыщӏыхьэт	фыщӏыхьэт	щӏыхьэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэтэкъэ	ущӏыхьэтэкъэ	щӏыхьэтэкъэ	дыщӏыхьэтэкъэ	фыщӏыхьэтэкъэ	щӏыхьэ(хэ)тэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэн	ущӏыхьэн	щӏыхьэн	дыщӏыхьэн	фыщӏыхьэн	щӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнкъэ	ущӏыхьэнкъэ	щӏыхьэнкъэ	дыщӏыхьэнкъэ	фыщӏыхьэнкъэ	щӏыхьэн(хэ)къэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэну	ущӏыхьэну	щӏыхьэну	дыщӏыхьэну	фыщӏыхьэну	щӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнукъэ	ущӏыхьэнукъэ	щӏыхьэнукъэ	дыщӏыхьэнукъэ	фыщӏыхьэнукъэ	щӏыхьэну(хэ)къэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэмэ	ущӏыхьэмэ	щӏыхьэмэ	дыщӏыхьэмэ	фыщӏыхьэмэ	щӏыхьэ(хэ)мэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэмэ	ущӏэмыхьэмэ	щӏэмыхьэмэ	дыщӏэмыхьэмэ	фыщӏэмыхьэмэ	щӏэмыхьэ(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьамэ	ущӏыхьамэ	щӏыхьамэ	дыщӏыхьамэ	фыщӏыхьамэ	щӏыхьа(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьамэ	ущӏэмыхьамэ	щӏэмыхьамэ	дыщӏэмыхьамэ	фыщӏэмыхьамэ	мыхьа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъамэ	ущӏыхьэгъамэ	щӏыхьэгъамэ	дыщӏыхьэгъамэ	фыщӏыхьэгъамэ	щӏыхьэгъа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэгъамэ	ущӏэмыхьэгъамэ	щӏэмыхьэгъамэ	дыщӏэмыхьэгъамэ	фыщӏэмыхьэгъамэ	щӏэмыхьэгъа(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнмэ	ущӏыхьэнмэ	щӏыхьэнмэ	дыщӏыхьэнмэ	фыщӏыхьэнмэ	щӏыхьэн(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнмэ	ущӏэмыхьэнмэ	щӏэмыхьэнмэ	дыщӏэмыхьэнмэ	фыщӏэмыхьэнмэ	щӏэмыхьэн(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнумэ	ущӏыхьэнумэ	щӏыхьэнумэ	дыщӏыхьэнумэ	фыщӏыхьэнумэ	щӏыхьэну(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнумэ	ущӏэмыхьэнумэ	щӏэмыхьэнумэ	дыщӏэмыхьэнумэ	фыщӏэмыхьэнумэ	щӏэмыхьэну(хэ)мэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэтэмэ	ущӏыхьэтэмэ	щӏыхьэтэмэ	дыщӏыхьэтэмэ	фыщӏыхьэтэмэ	щӏыхьэ(хэ)тэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэтэмэ	ущӏэмыхьэтэмэ	щӏэмыхьэтэмэ	дыщӏэмыхьэтэмэ	фыщӏэмыхьэтэмэ	щӏэмыхьэ(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьатэмэ	ущӏыхьатэмэ	щӏыхьатэмэ	дыщӏыхьатэмэ	фыщӏыхьатэмэ	щӏыхьа(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьатэмэ	ущӏэмыхьатэмэ	щӏэмыхьатэмэ	дыщӏэмыхьатэмэ	фыщӏэмыхьатэмэ	щӏэмыхьа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъатэмэ	ущӏыхьэгъатэмэ	щӏыхьэгъатэмэ	дыщӏыхьэгъатэмэ	фыщӏыхьэгъатэмэ	щӏыхьэгъа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэгъатэмэ	ущӏэмыхьэгъатэмэ	щӏэмыхьэгъатэмэ	дыщӏэмыхьэгъатэмэ	фыщӏэмыхьэгъатэмэ	щӏэмыхьэгъа(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнтэмэ	ущӏыхьэнтэмэ	щӏыхьэнтэмэ	дыщӏыхьэнтэмэ	фыщӏыхьэнтэмэ	щӏыхьэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнтэмэ	ущӏэмыхьэнтэмэ	щӏэмыхьэнтэмэ	дыщӏэмыхьэнтэмэ	фыщӏэмыхьэнтэмэ	щӏэмыхьэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнутэмэ	ущӏыхьэнутэмэ	щӏыхьэнутэмэ	дыщӏыхьэнутэмэ	фыщӏыхьэнутэмэ	щӏыхьэну(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнутэмэ	ущӏэмыхьэнутэмэ	щӏэмыхьэнутэмэ	дыщӏэмыхьэнутэмэ	фыщӏэмыхьэнутэмэ	щӏэмыхьэну(хэ)тэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнт	ущӏыхьэнт	щӏыхьэнт	дыщӏыхьэнт	фыщӏыхьэнт	щӏыхьэн(хэ)т
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнтэкъым	ущӏыхьэнтэкъым	щӏыхьэнтэкъым	дыщӏыхьэнтэкъым	фыщӏыхьэнтэкъым	щӏыхьэн(хэ)тэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнут	ущӏыхьэнут	щӏыхьэнут	дыщӏыхьэнут	фыщӏыхьэнут	щӏыхьэну(хэ)т
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнутэкъым	ущӏыхьэнутэкъым	щӏыхьэнутэкъым	дыщӏыхьэнутэкъым	фыщӏыхьэнутэкъым	щӏыхьэну(хэ)тэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэми	ущӏыхьэми	щӏыхьэми	дыщӏыхьэми	фыщӏыхьэми	щӏыхьэ(хэ)ми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэми	ущӏэмыхьэми	щӏэмыхьэми	дыщӏэмыхьэми	фыщӏэмыхьэми	щӏэмыхьэ(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьами	ущӏыхьами	щӏыхьами	дыщӏыхьами	фыщӏыхьами	щӏыхьа(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьами	ущӏэмыхьами	щӏэмыхьами	дыщӏэмыхьами	фыщӏэмыхьами	щӏэмыхьа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъами	ущӏыхьэгъами	щӏыхьэгъами	дыщӏыхьэгъами	фыщӏыхьэгъами	щӏыхьэгъа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэгъами	ущӏэмыхьэгъами	щӏэмыхьэгъами	дыщӏэмыхьэгъами	фыщӏэмыхьэгъами	щӏэмыхьэгъа(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнми	ущӏыхьэнми	щӏыхьэнми	дыщӏыхьэнми	фыщӏыхьэнми	щӏыхьэн(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнми	ущӏэмыхьэнми	щӏэмыхьэнми	дыщӏэмыхьэнми	фыщӏэмыхьэнми	щӏэмыхьэн(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнуми	ущӏыхьэнуми	щӏыхьэнуми	дыщӏыхьэнуми	фыщӏыхьэнуми	щӏыхьэну(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнуми	ущӏэмыхьэнуми	щӏэмыхьэнуми	дыщӏэмыхьэнуми	фыщӏэмыхьэнуми	щӏэмыхьэну(хэ)ми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэтэми	ущӏыхьэтэми	щӏыхьэтэми	дыщӏыхьэтэми	фыщӏыхьэтэми	щӏыхьэ(хэ)тэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэтэми	ущӏэмыхьэтэми	щӏэмыхьэтэми	дыщӏэмыхьэтэми	фыщӏэмыхьэтэми	щӏэмыхьэ(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьатэми	ущӏыхьатэми	щӏыхьатэми	дыщӏыхьатэми	фыщӏыхьатэми	щӏыхьа(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьатэми	ущӏэмыхьатэми	щӏэмыхьатэми	дыщӏэмыхьатэми	фыщӏэмыхьатэми	щӏэмыхьа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъатэми	ущӏыхьэгъатэми	щӏыхьэгъатэми	дыщӏыхьэгъатэми	фыщӏыхьэгъатэми	щӏыхьэгъа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэгъатэми	ущӏэмыхьэгъатэми	щӏэмыхьэгъатэми	дыщӏэмыхьэгъатэми	фыщӏэмыхьэгъатэми	щӏэмыхьэгъа(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнтэми	ущӏыхьэнтэми	щӏыхьэнтэми	дыщӏыхьэнтэми	фыщӏыхьэнтэми	щӏыхьэн(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнтэми	ущӏэмыхьэнтэми	щӏэмыхьэнтэми	дыщӏэмыхьэнтэми	фыщӏэмыхьэнтэми	щӏэмыхьэн(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнутэми	ущӏыхьэнутэми	щӏыхьэнутэми	дыщӏыхьэнутэми	фыщӏыхьэнутэми	щӏыхьэну(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнутэми	ущӏэмыхьэнутэми	щӏэмыхьэнутэми	дыщӏэмыхьэнутэми	фыщӏэмыхьэнутэми	щӏэмыхьэну(хэ)тэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьаи	ущӏыхьаи	щӏыхьаи	дыщӏыхьаи	фыщӏыхьаи	щӏыхьаи
щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьакъыми	ущӏыхьакъыми	щӏыхьакъыми	дыщӏыхьакъыми	фыщӏыхьакъыми	щӏыхьакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьащэрэт	ущӏыхьащэрэт	щӏыхьащэрэт	дыщӏыхьащэрэт	фыщӏыхьащэрэт	щӏыхьащэрэт
щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьащэрэт	ущӏэмыхьащэрэт	щӏэмыхьащэрэт	дыщӏэмыхьащэрэт	фыщӏэмыхьащэрэт	щӏэмыхьащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнщ	ущӏыхьагъэнщ	щӏыхьагъэнщ	дыщӏыхьагъэнщ	фыщӏыхьагъэнщ	щӏыхьагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнкъым	ущӏыхьагъэнкъым	щӏыхьагъэнкъым	дыщӏыхьагъэнкъым	фыщӏыхьагъэнкъым	щӏыхьагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнт	ущӏыхьагъэнт	щӏыхьагъэнт	дыщӏыхьагъэнт	фыщӏыхьагъэнт	щӏыхьагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнтэкъым	ущӏыхьагъэнтэкъым	щӏыхьагъэнтэкъым	дыщӏыхьагъэнтэкъым	фыщӏыхьагъэнтэкъым	щӏыхьагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэн	ущӏыхьагъэн	щӏыхьагъэн	дыщӏыхьагъэн	фыщӏыхьагъэн	щӏыхьагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнкъэ	ущӏыхьагъэнкъэ	щӏыхьагъэнкъэ	дыщӏыхьагъэнкъэ	фыщӏыхьагъэнкъэ	щӏыхьагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнт	ущӏыхьагъэнт	щӏыхьагъэнт	дыщӏыхьагъэнт	фыщӏыхьагъэнт	щӏыхьагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнтэкъэ	ущӏыхьагъэнтэкъэ	щӏыхьагъэнтэкъэ	дыщӏыхьагъэнтэкъэ	фыщӏыхьагъэнтэкъэ	щӏыхьагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнущ	ущӏыхьагъэнущ	щӏыхьагъэнущ	дыщӏыхьагъэнущ	фыщӏыхьагъэнущ	щӏыхьагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнукъым	ущӏыхьагъэнукъым	щӏыхьагъэнукъым	дыщӏыхьагъэнукъым	фыщӏыхьагъэнукъым	щӏыхьагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнут	ущӏыхьагъэнут	щӏыхьагъэнут	дыщӏыхьагъэнут	фыщӏыхьагъэнут	щӏыхьагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнутэкъым	ущӏыхьагъэнутэкъым	щӏыхьагъэнутэкъым	дыщӏыхьагъэнутэкъым	фыщӏыхьагъэнутэкъым	щӏыхьагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэну	ущӏыхьагъэну	щӏыхьагъэну	дыщӏыхьагъэну	фыщӏыхьагъэну	щӏыхьагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнукъэ	ущӏыхьагъэнукъэ	щӏыхьагъэнукъэ	дыщӏыхьагъэнукъэ	фыщӏыхьагъэнукъэ	щӏыхьагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнут	ущӏыхьагъэнут	щӏыхьагъэнут	дыщӏыхьагъэнут	фыщӏыхьагъэнут	щӏыхьагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнутэкъэ	ущӏыхьагъэнутэкъэ	щӏыхьагъэнутэкъэ	дыщӏыхьагъэнутэкъэ	фыщӏыхьагъэнутэкъэ	щӏыхьагъэнутэкъэ

Причастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэ	ущӏыхьэ	щӏыхьэ	дыщӏыхьэ	фыщӏыхьэ	щӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэ	ущӏэмыхьэ	щӏэмыхьэ	дыщӏэмыхьэ	фыщӏэмыхьэ	щӏэмыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьа	ущӏыхьа	щӏыхьа	дыщӏыхьа	фыщӏыхьа	щӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьа	ущӏэмыхьа	щӏэмыхьа	дыщӏэмыхьа	фыщӏэмыхьа	щӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэгъа	ущӏыхьэгъа	щӏыхьэгъа	дыщӏыхьэгъа	фыщӏыхьэгъа	щӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэгъа	ущӏэмыхьэгъа	щӏэмыхьэгъа	дыщӏэмыхьэгъа	фыщӏэмыхьэгъа	щӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэн	ущӏыхьэн	щӏыхьэн	дыщӏыхьэн	фыщӏыхьэн	щӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэн	ущӏэмыхьэн	щӏэмыхьэн	дыщӏэмыхьэн	фыщӏэмыхьэн	щӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэну	ущӏыхьэну	щӏыхьэну	дыщӏыхьэну	фыщӏыхьэну	щӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэну	ущӏэмыхьэну	щӏэмыхьэну	дыщӏэмыхьэну	фыщӏэмыхьэну	щӏэмыхьэну(хэ)
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьэ	узэрыщӏыхьэ	зэрыщӏыхьэ	дызэрыщӏыхьэ	фызэрыщӏыхьэ	зэрыщӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьэ	узэрыщӏэмыхьэ	зэрыщӏэмыхьэ	дызэрыщӏэмыхьэ	фызэрыщӏэмыхьэ	мызэрыщӏыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьа	узэрыщӏыхьа	зэрыщӏыхьа	дызэрыщӏыхьа	фызэрыщӏыхьа	зэрыщӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьа	узэрыщӏэмыхьа	зэрыщӏэмыхьа	дызэрыщӏэмыхьа	фызэрыщӏэмыхьа	зэрыщӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьэгъа	узэрыщӏыхьэгъа	зэрыщӏыхьэгъа	дызэрыщӏыхьэгъа	фызэрыщӏыхьэгъа	зэрыщӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьэгъа	узэрыщӏэмыхьэгъа	зэрыщӏэмыхьэгъа	дызэрыщӏэмыхьэгъа	фызэрыщӏэмыхьэгъа	зэрыщӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьэн	узэрыщӏыхьэн	зэрыщӏыхьэн	дызэрыщӏыхьэн	фызэрыщӏыхьэн	зэрыщӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьэн	узэрыщӏэмыхьэн	зэрыщӏэмыхьэн	дызэрыщӏэмыхьэн	фызэрыщӏэмыхьэн	зэрыщӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьэну	узэрыщӏыхьэну	зэрыщӏыхьэну	дызэрыщӏыхьэну	фызэрыщӏыхьэну	зэрыщӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьэну	узэрыщӏэмыхьэну	зэрыщӏэмыхьэну	дызэрыщӏэмыхьэну	фызэрыщӏэмыхьэну	зэрыщӏэмыхьэну(хэ)
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьэ	ущыщӏыхьэ	щыщӏыхьэ	дыщыщӏыхьэ	фыщыщӏыхьэ	щыщӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьэ	ущыщӏэмыхьэ	щыщӏэмыхьэ	дыщыщӏэмыхьэ	фыщыщӏэмыхьэ	щыщӏэмыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьа	ущыщӏыхьа	щыщӏыхьа	дыщыщӏыхьа	фыщыщӏыхьа	щыщӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьа	ущыщӏэмыхьа	щыщӏэмыхьа	дыщыщӏэмыхьа	фыщыщӏэмыхьа	щыщӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьэгъа	ущыщӏыхьэгъа	щыщӏыхьэгъа	дыщыщӏыхьэгъа	фыщыщӏыхьэгъа	щыщӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьэгъа	ущыщӏэмыхьэгъа	щыщӏэмыхьэгъа	дыщыщӏэмыхьэгъа	фыщыщӏэмыхьэгъа	щыщӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьэн	ущыщӏыхьэн	щыщӏыхьэн	дыщыщӏыхьэн	фыщыщӏыхьэн	щыщӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьэн	ущыщӏэмыхьэн	щыщӏэмыхьэн	дыщыщӏэмыхьэн	фыщыщӏэмыхьэн	щыщӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьэну	ущыщӏыхьэну	щыщӏыхьэну	дыщыщӏыхьэну	фыщыщӏыхьэну	щыщӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьэну	ущыщӏэмыхьэну	щыщӏэмыхьэну	дыщыщӏэмыхьэну	фыщыщӏэмыхьэну	щыщӏэмыхьэну(хэ)
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьэ	уздыщӏыхьэ	здыщӏыхьэ	дыздыщӏыхьэ	фыздыщӏыхьэ	здыщӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьэ	уздыщӏэмыхьэ	здыщӏэмыхьэ	дыздыщӏэмыхьэ	фыздыщӏэмыхьэ	здыщӏэмыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьа	уздыщӏыхьа	здыщӏыхьа	дыздыщӏыхьа	фыздыщӏыхьа	здыщӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьа	уздыщӏэмыхьа	здыщӏэмыхьа	дыздыщӏэмыхьа	фыздыщӏэмыхьа	здыщӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьэгъа	уздыщӏыхьэгъа	здыщӏыхьэгъа	дыздыщӏыхьэгъа	фыздыщӏыхьэгъа	здыщӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьэгъа	уздыщӏэмыхьэгъа	здыщӏэмыхьэгъа	дыздыщӏэмыхьэгъа	фыздыщӏэмыхьэгъа	здыщӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьэн	уздыщӏыхьэн	здыщӏыхьэн	дыздыщӏыхьэн	фыздыщӏыхьэн	здыщӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьэн	уздыщӏэмыхьэн	здыщӏэмыхьэн	дыздыщӏэмыхьэн	фыздыщӏэмыхьэн	здыщӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьэну	уздыщӏыхьэну	здыщӏыхьэну	дыздыщӏыхьэну	фыздыщӏыхьэну	здыщӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьэну	уздыщӏэмыхьэну	здыщӏэмыхьэну	дыздыщӏэмыхьэну	фыздыщӏэмыхьэну	здыщӏэмыхьэну(хэ)
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьэ	ущӀыщӏыхьэ	щӀыщӏыхьэ	дыщӀыщӏыхьэ	фыщӀыщӏыхьэ	щӀыщӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьэ	ущӀыщӏэмыхьэ	щӀыщӏэмыхьэ	дыщӀыщӏэмыхьэ	фыщӀыщӏэмыхьэ	щӀыщӏэмыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьа	ущӀыщӏыхьа	щӀыщӏыхьа	дыщӀыщӏыхьа	фыщӀыщӏыхьа	щӀыщӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьа	ущӀыщӏэмыхьа	щӀыщӏэмыхьа	дыщӀыщӏэмыхьа	фыщӀыщӏэмыхьа	щӀыщӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьэгъа	ущӀыщӏыхьэгъа	щӀыщӏыхьэгъа	дыщӀыщӏыхьэгъа	фыщӀыщӏыхьэгъа	щӀыщӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьэгъа	ущӀыщӏэмыхьэгъа	щӀыщӏэмыхьэгъа	дыщӀыщӏэмыхьэгъа	фыщӀыщӏэмыхьэгъа	щӀыщӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьэн	ущӀыщӏыхьэн	щӀыщӏыхьэн	дыщӀыщӏыхьэн	фыщӀыщӏыхьэн	щӀыщӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьэн	ущӀыщӏэмыхьэн	щӀыщӏэмыхьэн	дыщӀыщӏэмыхьэн	фыщӀыщӏэмыхьэн	щӀыщӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьэну	ущӀыщӏыхьэну	щӀыщӏыхьэну	дыщӀыщӏыхьэну	фыщӀыщӏыхьэну	щӀыщӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьэну	ущӀыщӏэмыхьэну	щӀыщӏэмыхьэну	дыщӀыщӏэмыхьэну	фыщӀыщӏэмыхьэну	щӀыщӏэмыхьэну(хэ)

Деепричастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэу	ущӏыхьэу	щӏыхьэу	дыщӏыхьэу	фыщӏыхьэу	щӏыхьэ(хэ)у
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэу	ущӏэмыхьэу	щӏэмыхьэу	дыщӏэмыхьэу	фыщӏэмыхьэу	щӏэмыхьэ(хэ)у
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьауэ	ущӏыхьауэ	щӏыхьауэ	дыщӏыхьауэ	фыщӏыхьауэ	щӏыхьауэ / щӏыхьа(хэ)у
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьауэ	ущӏэмыхьауэ	щӏэмыхьауэ	дыщӏэмыхьауэ	фыщӏэмыхьауэ	щӏэмыхьауэ(хэ) / щӏэмыхьа(хэ)у
жрэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэурэ	ущӏыхьэурэ	щӏыхьэурэ	дыщӏыхьэурэ	фыщӏыхьэурэ	щӏыхьэ(хэ)урэ
жрэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэурэ	ущӏэмыхьэурэ	щӏэмыхьэурэ	дыщӏэмыхьэурэ	фыщӏэмыхьэурэ	щӏэмыхьэ(хэ)урэ

Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ			Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ
	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Подлежащэ
сэ	--	сыпщӏохьэ	сыщӏохьэ	--	сыфщӏохьэ	сащӏохьэ
уэ	усщӏохьэ	--	ущӏохьэ	утщӏохьэ	--	уащӏохьэ
ар	сщӏохьэ	пщӏохьэ	щӏохьэ	тщӏохьэ	фщӏохьэ	ящӏохьэ
дэ	--	дыпщӏохьэ	дыщӏохьэ	--	дыфщӏохьэ	дащӏохьэ
фэ	фысщӏохьэ	--	фыщӏохьэ	фытщӏохьэ	--	фащӏохьэ
ахэр	сщӏохьэ(хэ)	пщӏохьэ(хэ)	щӏохьэ(хэ)	тщӏохьэ(хэ)	фщӏохьэ(хэ)	ящӏохьэ(хэ)

		-э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хь]э	[хь]эр	--	[хь]эхэр
Эргативнэ:	[хь]э	[хь]эм	--	[хь]эхэм
Послеложнэ:	[хь]экӀэ	[хь]эмкӀэ	[хь]эхэкӀэ	[хь]эхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хь]эуэ	[хь]эрауэ	[хь]эхэу	[хь]эхэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хь]а	[хь]ар	--	[хь]ахэр
Эргативнэ:	[хь]а	[хь]ам	--	[хь]ахэм
Послеложнэ:	[хь]акӀэ	[хь]амкӀэ	[хь]ахэкӀэ	[хь]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хь]ауэ	[хь]арауэ	[хь]ахэу	[хь]ахэрауэ

		-эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хь]эн	[хь]эныр	--	[хь]энхэр
Эргативнэ:	[хь]эн	[хь]эным	--	[хь]энхэм
Послеложнэ:	[хь]энкӀэ	[хь]энымкӀэ	[хь]энхэкӀэ	[хь]энхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[хь]эну	[хь]энырауэ	[хь]энхэу	[хь]энхэрауэ

		-эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хь]эну	[хь]энур	--	[хь]энухэр
Эргативнэ:	[хь]эну	[хь]энум	--	[хь]энухэм
Послеложнэ:	[хь]энукӀэ	[хь]энумкӀэ	[хь]энухэкӀэ	[хь]энухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хь]энууэ	[хь]энурауэ	[хь]энухэу	[хь]энухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. УкӀуэурэ зыщӀыпӀэ укъыщыхутэн.

ЩАПХЪЭХЭР

• Езы хадэ щӀагъым ущӀыхьэмэ, Пхъэщхьэмыщхьэ тхъуэплъхэм гур ягъэнщӀ. ЩоджэнцӀыкӀу Ӏэдэм

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• щӏыхьэн: enter, go in

УРЫСЫБЗЭ

• щӏыхьэн: зайти, войти куда-л.

псалъафэ зэпыщӀахэр

Гум щӀыхьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: very upset, saddened
     Урысыбзэ: сильно огорчиться, опечалиться
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [ɕʹǝ'ħɐn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• щӀы- + [хь] + -э + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэмыӏэс "щӏыхьэн"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	щӏыхьэн
щымыӀэныгъэ:	щӏэмыхьэн

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэн	ущӏыхьэн	щӏыхьэн	дыщӏыхьэн	фыщӏыхьэн	щӏыхьэн(хэ)
щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэн	ущӏэмыхьэн	щӏэмыхьэн	дыщӏэмыхьэн	фыщӏэмыхьэн	щӏэмыхьэн(хэ)

унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	щӏыхьэ!	фыщӏыхьэ!
щымыӀэныгъэ:	ущӏэмыхьэ!	фыщӏэмыхьэ!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыщӏрехьэ	ущӏрехьэ	щӏрехьэ	дыщӏрехьэ	фыщӏрехьэ	щӏрехьэ
щымыӀэныгъэ:	сыщӏремыхьэ	ущӏремыхьэ	щӏремыхьэ	дыщӏремыхьэ	фыщӏремыхьэ	щӏремыхьэ

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏохьэ(р)	ущӏохьэ(р)	щӏохьэ(р)	дыщӏохьэ(р)	фыщӏохьэ(р)	щӏохьэ(хэ)(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэркъым	ущӏыхьэркъым	щӏыхьэркъым	дыщӏыхьэркъым	фыщӏыхьэркъым	щӏыхьэ(хэ)ркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ(р)т	ущӏыхьэ(р)т	щӏыхьэ(р)т	дыщӏыхьэ(р)т	фыщӏыхьэ(р)т	щӏыхьэ(хэ)(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ(р)тэкъым	ущӏыхьэ(р)тэкъым	щӏыхьэ(р)тэкъым	дыщӏыхьэ(р)тэкъым	фыщӏыхьэ(р)тэкъым	щӏыхьэ(хэ)(р)тэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьащ	ущӏыхьащ	щӏыхьащ	дыщӏыхьащ	фыщӏыхьащ	щӏыхьа(хэ)щ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьакъым	ущӏыхьакъым	щӏыхьакъым	дыщӏыхьакъым	фыщӏыхьакъым	щӏыхьа(хэ)къым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьат	ущӏыхьат	щӏыхьат	дыщӏыхьат	фыщӏыхьат	щӏыхьа(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьатэкъым	ущӏыхьатэкъым	щӏыхьатэкъым	дыщӏыхьатэкъым	фыщӏыхьатэкъым	щӏыхьа(хэ)тэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъащ	ущӏыхьэгъащ	щӏыхьэгъащ	дыщӏыхьэгъащ	фыщӏыхьэгъащ	щӏыхьэгъа(хэ)щ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъакъым	ущӏыхьэгъакъым	щӏыхьэгъакъым	дыщӏыхьэгъакъым	фыщӏыхьэгъакъым	щӏыхьэгъа(хэ)къым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъат	ущӏыхьэгъат	щӏыхьэгъат	дыщӏыхьэгъат	фыщӏыхьэгъат	щӏыхьэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъатэкъым	ущӏыхьэгъатэкъым	щӏыхьэгъатэкъым	дыщӏыхьэгъатэкъым	фыщӏыхьэгъатэкъым	щӏыхьэгъа(хэ)тэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэщ	ущӏыхьэщ	щӏыхьэщ	дыщӏыхьэщ	фыщӏыхьэщ	щӏыхьэ(хэ)щ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэкъым	ущӏыхьэкъым	щӏыхьэкъым	дыщӏыхьэкъым	фыщӏыхьэкъым	щӏыхьэ(хэ)къым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэт	ущӏыхьэт	щӏыхьэт	дыщӏыхьэт	фыщӏыхьэт	щӏыхьэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэтэкъым	ущӏыхьэтэкъым	щӏыхьэтэкъым	дыщӏыхьэтэкъым	фыщӏыхьэтэкъым	щӏыхьэ(хэ)тэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнщ	ущӏыхьэнщ	щӏыхьэнщ	дыщӏыхьэнщ	фыщӏыхьэнщ	щӏыхьэн(хэ)щ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнкъым	ущӏыхьэнкъым	щӏыхьэнкъым	дыщӏыхьэнкъым	фыщӏыхьэнкъым	щӏыхьэн(хэ)къым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнущ	ущӏыхьэнущ	щӏыхьэнущ	дыщӏыхьэнущ	фыщӏыхьэнущ	щӏыхьэну(хэ)щ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнукъым	ущӏыхьэнукъым	щӏыхьэнукъым	дыщӏыхьэнукъым	фыщӏыхьэнукъым	щӏыхьэну(хэ)къым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэрэ	ущӏыхьэрэ	щӏыхьэрэ	дыщӏыхьэрэ	фыщӏыхьэрэ	щӏыхьэ(хэ)рэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэркъэ	ущӏыхьэркъэ	щӏыхьэркъэ	дыщӏыхьэркъэ	фыщӏыхьэркъэ	щӏыхьэ(хэ)ркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ(р)т	ущӏыхьэ(р)т	щӏыхьэ(р)т	дыщӏыхьэ(р)т	фыщӏыхьэ(р)т	щӏыхьэ(хэ)(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ(р)тэкъэ	ущӏыхьэ(р)тэкъэ	щӏыхьэ(р)тэкъэ	дыщӏыхьэ(р)тэкъэ	фыщӏыхьэ(р)тэкъэ	щӏыхьэ(хэ)(р)тэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьа	ущӏыхьа	щӏыхьа	дыщӏыхьа	фыщӏыхьа	щӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьакъэ	ущӏыхьакъэ	щӏыхьакъэ	дыщӏыхьакъэ	фыщӏыхьакъэ	щӏыхьа(хэ)къэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьат	ущӏыхьат	щӏыхьат	дыщӏыхьат	фыщӏыхьат	щӏыхьа(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьатэкъэ	ущӏыхьатэкъэ	щӏыхьатэкъэ	дыщӏыхьатэкъэ	фыщӏыхьатэкъэ	щӏыхьа(хэ)тэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъа	ущӏыхьэгъа	щӏыхьэгъа	дыщӏыхьэгъа	фыщӏыхьэгъа	щӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъакъэ	ущӏыхьэгъакъэ	щӏыхьэгъакъэ	дыщӏыхьэгъакъэ	фыщӏыхьэгъакъэ	щӏыхьэгъа(хэ)къэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъат	ущӏыхьэгъат	щӏыхьэгъат	дыщӏыхьэгъат	фыщӏыхьэгъат	щӏыхьэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъатэкъэ	ущӏыхьэгъатэкъэ	щӏыхьэгъатэкъэ	дыщӏыхьэгъатэкъэ	фыщӏыхьэгъатэкъэ	щӏыхьэгъа(хэ)тэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэ	ущӏыхьэ	щӏыхьэ	дыщӏыхьэ	фыщӏыхьэ	щӏыхьэ(хэ)
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэкъэ	ущӏыхьэкъэ	щӏыхьэкъэ	дыщӏыхьэкъэ	фыщӏыхьэкъэ	щӏыхьэ(хэ)къэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэт	ущӏыхьэт	щӏыхьэт	дыщӏыхьэт	фыщӏыхьэт	щӏыхьэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэтэкъэ	ущӏыхьэтэкъэ	щӏыхьэтэкъэ	дыщӏыхьэтэкъэ	фыщӏыхьэтэкъэ	щӏыхьэ(хэ)тэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэн	ущӏыхьэн	щӏыхьэн	дыщӏыхьэн	фыщӏыхьэн	щӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнкъэ	ущӏыхьэнкъэ	щӏыхьэнкъэ	дыщӏыхьэнкъэ	фыщӏыхьэнкъэ	щӏыхьэн(хэ)къэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэну	ущӏыхьэну	щӏыхьэну	дыщӏыхьэну	фыщӏыхьэну	щӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнукъэ	ущӏыхьэнукъэ	щӏыхьэнукъэ	дыщӏыхьэнукъэ	фыщӏыхьэнукъэ	щӏыхьэну(хэ)къэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэмэ	ущӏыхьэмэ	щӏыхьэмэ	дыщӏыхьэмэ	фыщӏыхьэмэ	щӏыхьэ(хэ)мэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэмэ	ущӏэмыхьэмэ	щӏэмыхьэмэ	дыщӏэмыхьэмэ	фыщӏэмыхьэмэ	щӏэмыхьэ(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьамэ	ущӏыхьамэ	щӏыхьамэ	дыщӏыхьамэ	фыщӏыхьамэ	щӏыхьа(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьамэ	ущӏэмыхьамэ	щӏэмыхьамэ	дыщӏэмыхьамэ	фыщӏэмыхьамэ	мыхьа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъамэ	ущӏыхьэгъамэ	щӏыхьэгъамэ	дыщӏыхьэгъамэ	фыщӏыхьэгъамэ	щӏыхьэгъа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэгъамэ	ущӏэмыхьэгъамэ	щӏэмыхьэгъамэ	дыщӏэмыхьэгъамэ	фыщӏэмыхьэгъамэ	щӏэмыхьэгъа(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнмэ	ущӏыхьэнмэ	щӏыхьэнмэ	дыщӏыхьэнмэ	фыщӏыхьэнмэ	щӏыхьэн(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнмэ	ущӏэмыхьэнмэ	щӏэмыхьэнмэ	дыщӏэмыхьэнмэ	фыщӏэмыхьэнмэ	щӏэмыхьэн(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнумэ	ущӏыхьэнумэ	щӏыхьэнумэ	дыщӏыхьэнумэ	фыщӏыхьэнумэ	щӏыхьэну(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнумэ	ущӏэмыхьэнумэ	щӏэмыхьэнумэ	дыщӏэмыхьэнумэ	фыщӏэмыхьэнумэ	щӏэмыхьэну(хэ)мэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэтэмэ	ущӏыхьэтэмэ	щӏыхьэтэмэ	дыщӏыхьэтэмэ	фыщӏыхьэтэмэ	щӏыхьэ(хэ)тэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэтэмэ	ущӏэмыхьэтэмэ	щӏэмыхьэтэмэ	дыщӏэмыхьэтэмэ	фыщӏэмыхьэтэмэ	щӏэмыхьэ(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьатэмэ	ущӏыхьатэмэ	щӏыхьатэмэ	дыщӏыхьатэмэ	фыщӏыхьатэмэ	щӏыхьа(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьатэмэ	ущӏэмыхьатэмэ	щӏэмыхьатэмэ	дыщӏэмыхьатэмэ	фыщӏэмыхьатэмэ	щӏэмыхьа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъатэмэ	ущӏыхьэгъатэмэ	щӏыхьэгъатэмэ	дыщӏыхьэгъатэмэ	фыщӏыхьэгъатэмэ	щӏыхьэгъа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэгъатэмэ	ущӏэмыхьэгъатэмэ	щӏэмыхьэгъатэмэ	дыщӏэмыхьэгъатэмэ	фыщӏэмыхьэгъатэмэ	щӏэмыхьэгъа(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнтэмэ	ущӏыхьэнтэмэ	щӏыхьэнтэмэ	дыщӏыхьэнтэмэ	фыщӏыхьэнтэмэ	щӏыхьэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнтэмэ	ущӏэмыхьэнтэмэ	щӏэмыхьэнтэмэ	дыщӏэмыхьэнтэмэ	фыщӏэмыхьэнтэмэ	щӏэмыхьэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнутэмэ	ущӏыхьэнутэмэ	щӏыхьэнутэмэ	дыщӏыхьэнутэмэ	фыщӏыхьэнутэмэ	щӏыхьэну(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнутэмэ	ущӏэмыхьэнутэмэ	щӏэмыхьэнутэмэ	дыщӏэмыхьэнутэмэ	фыщӏэмыхьэнутэмэ	щӏэмыхьэну(хэ)тэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнт	ущӏыхьэнт	щӏыхьэнт	дыщӏыхьэнт	фыщӏыхьэнт	щӏыхьэн(хэ)т
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнтэкъым	ущӏыхьэнтэкъым	щӏыхьэнтэкъым	дыщӏыхьэнтэкъым	фыщӏыхьэнтэкъым	щӏыхьэн(хэ)тэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнут	ущӏыхьэнут	щӏыхьэнут	дыщӏыхьэнут	фыщӏыхьэнут	щӏыхьэну(хэ)т
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнутэкъым	ущӏыхьэнутэкъым	щӏыхьэнутэкъым	дыщӏыхьэнутэкъым	фыщӏыхьэнутэкъым	щӏыхьэну(хэ)тэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэми	ущӏыхьэми	щӏыхьэми	дыщӏыхьэми	фыщӏыхьэми	щӏыхьэ(хэ)ми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэми	ущӏэмыхьэми	щӏэмыхьэми	дыщӏэмыхьэми	фыщӏэмыхьэми	щӏэмыхьэ(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьами	ущӏыхьами	щӏыхьами	дыщӏыхьами	фыщӏыхьами	щӏыхьа(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьами	ущӏэмыхьами	щӏэмыхьами	дыщӏэмыхьами	фыщӏэмыхьами	щӏэмыхьа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъами	ущӏыхьэгъами	щӏыхьэгъами	дыщӏыхьэгъами	фыщӏыхьэгъами	щӏыхьэгъа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэгъами	ущӏэмыхьэгъами	щӏэмыхьэгъами	дыщӏэмыхьэгъами	фыщӏэмыхьэгъами	щӏэмыхьэгъа(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнми	ущӏыхьэнми	щӏыхьэнми	дыщӏыхьэнми	фыщӏыхьэнми	щӏыхьэн(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнми	ущӏэмыхьэнми	щӏэмыхьэнми	дыщӏэмыхьэнми	фыщӏэмыхьэнми	щӏэмыхьэн(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнуми	ущӏыхьэнуми	щӏыхьэнуми	дыщӏыхьэнуми	фыщӏыхьэнуми	щӏыхьэну(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнуми	ущӏэмыхьэнуми	щӏэмыхьэнуми	дыщӏэмыхьэнуми	фыщӏэмыхьэнуми	щӏэмыхьэну(хэ)ми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэтэми	ущӏыхьэтэми	щӏыхьэтэми	дыщӏыхьэтэми	фыщӏыхьэтэми	щӏыхьэ(хэ)тэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэтэми	ущӏэмыхьэтэми	щӏэмыхьэтэми	дыщӏэмыхьэтэми	фыщӏэмыхьэтэми	щӏэмыхьэ(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьатэми	ущӏыхьатэми	щӏыхьатэми	дыщӏыхьатэми	фыщӏыхьатэми	щӏыхьа(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьатэми	ущӏэмыхьатэми	щӏэмыхьатэми	дыщӏэмыхьатэми	фыщӏэмыхьатэми	щӏэмыхьа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэгъатэми	ущӏыхьэгъатэми	щӏыхьэгъатэми	дыщӏыхьэгъатэми	фыщӏыхьэгъатэми	щӏыхьэгъа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэгъатэми	ущӏэмыхьэгъатэми	щӏэмыхьэгъатэми	дыщӏэмыхьэгъатэми	фыщӏэмыхьэгъатэми	щӏэмыхьэгъа(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнтэми	ущӏыхьэнтэми	щӏыхьэнтэми	дыщӏыхьэнтэми	фыщӏыхьэнтэми	щӏыхьэн(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнтэми	ущӏэмыхьэнтэми	щӏэмыхьэнтэми	дыщӏэмыхьэнтэми	фыщӏэмыхьэнтэми	щӏэмыхьэн(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьэнутэми	ущӏыхьэнутэми	щӏыхьэнутэми	дыщӏыхьэнутэми	фыщӏыхьэнутэми	щӏыхьэну(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьэнутэми	ущӏэмыхьэнутэми	щӏэмыхьэнутэми	дыщӏэмыхьэнутэми	фыщӏэмыхьэнутэми	щӏэмыхьэну(хэ)тэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьаи	ущӏыхьаи	щӏыхьаи	дыщӏыхьаи	фыщӏыхьаи	щӏыхьаи
щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьакъыми	ущӏыхьакъыми	щӏыхьакъыми	дыщӏыхьакъыми	фыщӏыхьакъыми	щӏыхьакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьащэрэт	ущӏыхьащэрэт	щӏыхьащэрэт	дыщӏыхьащэрэт	фыщӏыхьащэрэт	щӏыхьащэрэт
щымыӀэныгъэ:	сыщӏэмыхьащэрэт	ущӏэмыхьащэрэт	щӏэмыхьащэрэт	дыщӏэмыхьащэрэт	фыщӏэмыхьащэрэт	щӏэмыхьащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнщ	ущӏыхьагъэнщ	щӏыхьагъэнщ	дыщӏыхьагъэнщ	фыщӏыхьагъэнщ	щӏыхьагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнкъым	ущӏыхьагъэнкъым	щӏыхьагъэнкъым	дыщӏыхьагъэнкъым	фыщӏыхьагъэнкъым	щӏыхьагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнт	ущӏыхьагъэнт	щӏыхьагъэнт	дыщӏыхьагъэнт	фыщӏыхьагъэнт	щӏыхьагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнтэкъым	ущӏыхьагъэнтэкъым	щӏыхьагъэнтэкъым	дыщӏыхьагъэнтэкъым	фыщӏыхьагъэнтэкъым	щӏыхьагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэн	ущӏыхьагъэн	щӏыхьагъэн	дыщӏыхьагъэн	фыщӏыхьагъэн	щӏыхьагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнкъэ	ущӏыхьагъэнкъэ	щӏыхьагъэнкъэ	дыщӏыхьагъэнкъэ	фыщӏыхьагъэнкъэ	щӏыхьагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнт	ущӏыхьагъэнт	щӏыхьагъэнт	дыщӏыхьагъэнт	фыщӏыхьагъэнт	щӏыхьагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнтэкъэ	ущӏыхьагъэнтэкъэ	щӏыхьагъэнтэкъэ	дыщӏыхьагъэнтэкъэ	фыщӏыхьагъэнтэкъэ	щӏыхьагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнущ	ущӏыхьагъэнущ	щӏыхьагъэнущ	дыщӏыхьагъэнущ	фыщӏыхьагъэнущ	щӏыхьагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнукъым	ущӏыхьагъэнукъым	щӏыхьагъэнукъым	дыщӏыхьагъэнукъым	фыщӏыхьагъэнукъым	щӏыхьагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнут	ущӏыхьагъэнут	щӏыхьагъэнут	дыщӏыхьагъэнут	фыщӏыхьагъэнут	щӏыхьагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнутэкъым	ущӏыхьагъэнутэкъым	щӏыхьагъэнутэкъым	дыщӏыхьагъэнутэкъым	фыщӏыхьагъэнутэкъым	щӏыхьагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэну	ущӏыхьагъэну	щӏыхьагъэну	дыщӏыхьагъэну	фыщӏыхьагъэну	щӏыхьагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнукъэ	ущӏыхьагъэнукъэ	щӏыхьагъэнукъэ	дыщӏыхьагъэнукъэ	фыщӏыхьагъэнукъэ	щӏыхьагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнут	ущӏыхьагъэнут	щӏыхьагъэнут	дыщӏыхьагъэнут	фыщӏыхьагъэнут	щӏыхьагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыщӏыхьагъэнутэкъэ	ущӏыхьагъэнутэкъэ	щӏыхьагъэнутэкъэ	дыщӏыхьагъэнутэкъэ	фыщӏыхьагъэнутэкъэ	щӏыхьагъэнутэкъэ

Причастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэ	ущӏыхьэ	щӏыхьэ	дыщӏыхьэ	фыщӏыхьэ	щӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэ	ущӏэмыхьэ	щӏэмыхьэ	дыщӏэмыхьэ	фыщӏэмыхьэ	щӏэмыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьа	ущӏыхьа	щӏыхьа	дыщӏыхьа	фыщӏыхьа	щӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьа	ущӏэмыхьа	щӏэмыхьа	дыщӏэмыхьа	фыщӏэмыхьа	щӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэгъа	ущӏыхьэгъа	щӏыхьэгъа	дыщӏыхьэгъа	фыщӏыхьэгъа	щӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэгъа	ущӏэмыхьэгъа	щӏэмыхьэгъа	дыщӏэмыхьэгъа	фыщӏэмыхьэгъа	щӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэн	ущӏыхьэн	щӏыхьэн	дыщӏыхьэн	фыщӏыхьэн	щӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэн	ущӏэмыхьэн	щӏэмыхьэн	дыщӏэмыхьэн	фыщӏэмыхьэн	щӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэну	ущӏыхьэну	щӏыхьэну	дыщӏыхьэну	фыщӏыхьэну	щӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэну	ущӏэмыхьэну	щӏэмыхьэну	дыщӏэмыхьэну	фыщӏэмыхьэну	щӏэмыхьэну(хэ)
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьэ	узэрыщӏыхьэ	зэрыщӏыхьэ	дызэрыщӏыхьэ	фызэрыщӏыхьэ	зэрыщӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьэ	узэрыщӏэмыхьэ	зэрыщӏэмыхьэ	дызэрыщӏэмыхьэ	фызэрыщӏэмыхьэ	мызэрыщӏыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьа	узэрыщӏыхьа	зэрыщӏыхьа	дызэрыщӏыхьа	фызэрыщӏыхьа	зэрыщӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьа	узэрыщӏэмыхьа	зэрыщӏэмыхьа	дызэрыщӏэмыхьа	фызэрыщӏэмыхьа	зэрыщӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьэгъа	узэрыщӏыхьэгъа	зэрыщӏыхьэгъа	дызэрыщӏыхьэгъа	фызэрыщӏыхьэгъа	зэрыщӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьэгъа	узэрыщӏэмыхьэгъа	зэрыщӏэмыхьэгъа	дызэрыщӏэмыхьэгъа	фызэрыщӏэмыхьэгъа	зэрыщӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьэн	узэрыщӏыхьэн	зэрыщӏыхьэн	дызэрыщӏыхьэн	фызэрыщӏыхьэн	зэрыщӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьэн	узэрыщӏэмыхьэн	зэрыщӏэмыхьэн	дызэрыщӏэмыхьэн	фызэрыщӏэмыхьэн	зэрыщӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыщӏыхьэну	узэрыщӏыхьэну	зэрыщӏыхьэну	дызэрыщӏыхьэну	фызэрыщӏыхьэну	зэрыщӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыщӏэмыхьэну	узэрыщӏэмыхьэну	зэрыщӏэмыхьэну	дызэрыщӏэмыхьэну	фызэрыщӏэмыхьэну	зэрыщӏэмыхьэну(хэ)
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьэ	ущыщӏыхьэ	щыщӏыхьэ	дыщыщӏыхьэ	фыщыщӏыхьэ	щыщӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьэ	ущыщӏэмыхьэ	щыщӏэмыхьэ	дыщыщӏэмыхьэ	фыщыщӏэмыхьэ	щыщӏэмыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьа	ущыщӏыхьа	щыщӏыхьа	дыщыщӏыхьа	фыщыщӏыхьа	щыщӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьа	ущыщӏэмыхьа	щыщӏэмыхьа	дыщыщӏэмыхьа	фыщыщӏэмыхьа	щыщӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьэгъа	ущыщӏыхьэгъа	щыщӏыхьэгъа	дыщыщӏыхьэгъа	фыщыщӏыхьэгъа	щыщӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьэгъа	ущыщӏэмыхьэгъа	щыщӏэмыхьэгъа	дыщыщӏэмыхьэгъа	фыщыщӏэмыхьэгъа	щыщӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьэн	ущыщӏыхьэн	щыщӏыхьэн	дыщыщӏыхьэн	фыщыщӏыхьэн	щыщӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьэн	ущыщӏэмыхьэн	щыщӏэмыхьэн	дыщыщӏэмыхьэн	фыщыщӏэмыхьэн	щыщӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыщӏыхьэну	ущыщӏыхьэну	щыщӏыхьэну	дыщыщӏыхьэну	фыщыщӏыхьэну	щыщӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыщӏэмыхьэну	ущыщӏэмыхьэну	щыщӏэмыхьэну	дыщыщӏэмыхьэну	фыщыщӏэмыхьэну	щыщӏэмыхьэну(хэ)
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьэ	уздыщӏыхьэ	здыщӏыхьэ	дыздыщӏыхьэ	фыздыщӏыхьэ	здыщӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьэ	уздыщӏэмыхьэ	здыщӏэмыхьэ	дыздыщӏэмыхьэ	фыздыщӏэмыхьэ	здыщӏэмыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьа	уздыщӏыхьа	здыщӏыхьа	дыздыщӏыхьа	фыздыщӏыхьа	здыщӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьа	уздыщӏэмыхьа	здыщӏэмыхьа	дыздыщӏэмыхьа	фыздыщӏэмыхьа	здыщӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьэгъа	уздыщӏыхьэгъа	здыщӏыхьэгъа	дыздыщӏыхьэгъа	фыздыщӏыхьэгъа	здыщӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьэгъа	уздыщӏэмыхьэгъа	здыщӏэмыхьэгъа	дыздыщӏэмыхьэгъа	фыздыщӏэмыхьэгъа	здыщӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьэн	уздыщӏыхьэн	здыщӏыхьэн	дыздыщӏыхьэн	фыздыщӏыхьэн	здыщӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьэн	уздыщӏэмыхьэн	здыщӏэмыхьэн	дыздыщӏэмыхьэн	фыздыщӏэмыхьэн	здыщӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыщӏыхьэну	уздыщӏыхьэну	здыщӏыхьэну	дыздыщӏыхьэну	фыздыщӏыхьэну	здыщӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыщӏэмыхьэну	уздыщӏэмыхьэну	здыщӏэмыхьэну	дыздыщӏэмыхьэну	фыздыщӏэмыхьэну	здыщӏэмыхьэну(хэ)
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьэ	ущӀыщӏыхьэ	щӀыщӏыхьэ	дыщӀыщӏыхьэ	фыщӀыщӏыхьэ	щӀыщӏыхьэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьэ	ущӀыщӏэмыхьэ	щӀыщӏэмыхьэ	дыщӀыщӏэмыхьэ	фыщӀыщӏэмыхьэ	щӀыщӏэмыхьэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьа	ущӀыщӏыхьа	щӀыщӏыхьа	дыщӀыщӏыхьа	фыщӀыщӏыхьа	щӀыщӏыхьа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьа	ущӀыщӏэмыхьа	щӀыщӏэмыхьа	дыщӀыщӏэмыхьа	фыщӀыщӏэмыхьа	щӀыщӏэмыхьа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьэгъа	ущӀыщӏыхьэгъа	щӀыщӏыхьэгъа	дыщӀыщӏыхьэгъа	фыщӀыщӏыхьэгъа	щӀыщӏыхьэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьэгъа	ущӀыщӏэмыхьэгъа	щӀыщӏэмыхьэгъа	дыщӀыщӏэмыхьэгъа	фыщӀыщӏэмыхьэгъа	щӀыщӏэмыхьэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьэн	ущӀыщӏыхьэн	щӀыщӏыхьэн	дыщӀыщӏыхьэн	фыщӀыщӏыхьэн	щӀыщӏыхьэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьэн	ущӀыщӏэмыхьэн	щӀыщӏэмыхьэн	дыщӀыщӏэмыхьэн	фыщӀыщӏэмыхьэн	щӀыщӏэмыхьэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыщӏыхьэну	ущӀыщӏыхьэну	щӀыщӏыхьэну	дыщӀыщӏыхьэну	фыщӀыщӏыхьэну	щӀыщӏыхьэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыщӏэмыхьэну	ущӀыщӏэмыхьэну	щӀыщӏэмыхьэну	дыщӀыщӏэмыхьэну	фыщӀыщӏэмыхьэну	щӀыщӏэмыхьэну(хэ)

Деепричастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэу	ущӏыхьэу	щӏыхьэу	дыщӏыхьэу	фыщӏыхьэу	щӏыхьэ(хэ)у
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэу	ущӏэмыхьэу	щӏэмыхьэу	дыщӏэмыхьэу	фыщӏэмыхьэу	щӏэмыхьэ(хэ)у
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьауэ	ущӏыхьауэ	щӏыхьауэ	дыщӏыхьауэ	фыщӏыхьауэ	щӏыхьауэ / щӏыхьа(хэ)у
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьауэ	ущӏэмыхьауэ	щӏэмыхьауэ	дыщӏэмыхьауэ	фыщӏэмыхьауэ	щӏэмыхьауэ(хэ) / щӏэмыхьа(хэ)у
жрэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	сыщӏыхьэурэ	ущӏыхьэурэ	щӏыхьэурэ	дыщӏыхьэурэ	фыщӏыхьэурэ	щӏыхьэ(хэ)урэ
жрэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	сыщӏэмыхьэурэ	ущӏэмыхьэурэ	щӏэмыхьэурэ	дыщӏэмыхьэурэ	фыщӏэмыхьэурэ	щӏэмыхьэ(хэ)урэ

Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ			Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ
	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Подлежащэ
сэ	--	сыпщӏохьэ	сыщӏохьэ	--	сыфщӏохьэ	сащӏохьэ
уэ	усщӏохьэ	--	ущӏохьэ	утщӏохьэ	--	уащӏохьэ
ар	сщӏохьэ	пщӏохьэ	щӏохьэ	тщӏохьэ	фщӏохьэ	ящӏохьэ
дэ	--	дыпщӏохьэ	дыщӏохьэ	--	дыфщӏохьэ	дащӏохьэ
фэ	фысщӏохьэ	--	фыщӏохьэ	фытщӏохьэ	--	фащӏохьэ
ахэр	сщӏохьэ(хэ)	пщӏохьэ(хэ)	щӏохьэ(хэ)	тщӏохьэ(хэ)	фщӏохьэ(хэ)	ящӏохьэ(хэ)

		-э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хь]э	[хь]эр	--	[хь]эхэр
Эргативнэ:	[хь]э	[хь]эм	--	[хь]эхэм
Послеложнэ:	[хь]экӀэ	[хь]эмкӀэ	[хь]эхэкӀэ	[хь]эхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хь]эуэ	[хь]эрауэ	[хь]эхэу	[хь]эхэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хь]а	[хь]ар	--	[хь]ахэр
Эргативнэ:	[хь]а	[хь]ам	--	[хь]ахэм
Послеложнэ:	[хь]акӀэ	[хь]амкӀэ	[хь]ахэкӀэ	[хь]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хь]ауэ	[хь]арауэ	[хь]ахэу	[хь]ахэрауэ

		-эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хь]эн	[хь]эныр	--	[хь]энхэр
Эргативнэ:	[хь]эн	[хь]эным	--	[хь]энхэм
Послеложнэ:	[хь]энкӀэ	[хь]энымкӀэ	[хь]энхэкӀэ	[хь]энхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[хь]эну	[хь]энырауэ	[хь]энхэу	[хь]энхэрауэ

		-эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хь]эну	[хь]энур	--	[хь]энухэр
Эргативнэ:	[хь]эну	[хь]энум	--	[хь]энухэм
Послеложнэ:	[хь]энукӀэ	[хь]энумкӀэ	[хь]энухэкӀэ	[хь]энухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хь]энууэ	[хь]энурауэ	[хь]энухэу	[хь]энухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. Зыгуэрым кӀэлъыкӀуэурэ, кӀэлъыжэурэ кӀэщӀыхьэн.

ЩАПХЪЭХЭР

• [Джэдум:] Сыжэурэ зы лӀы цӀыкӀу гуэр си япэкӀэ кӀуэрти сыщӀыхьащ. Япэу лъэбакъуэ зычахэр, сборник

• [Хъыджэбз] НэхъыщӀэри дахэкӀейщ, ауэ нэхъыжьым дахагъэкӀэ щӀыхьэнукъым. КӀэрашэ Тембот

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• щӏыхьэн: catch up with sb or sth

УРЫСЫБЗЭ

• щӏыхьэн: догнать кого-что-л.

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.