Wt/kbd/щхьэфэ

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

щхьэфэ

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA ['ɕħɐfɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[щхь] + -э + [ф] + -э

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	щхьэфэ	щхьэфэр	--	щхьэфэхэр
Эргативнэ:	щхьэфэ	щхьэфэм	--	щхьэфэхэм
Послеложнэ:	щхьэфэкӀэ	щхьэфэмкӀэ	щхьэфэхэкӀэ	щхьэфэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	щхьэфэу	щхьэфэрауэ	щхьэфэхэу	щхьэфэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

Щхьэм телъ фэ.
Зыгуэрым и гущӀыӀу Ӏыхьэ.
Шхуэм е нахъутэм щыщ Ӏыхьэу шы щхьэпхэтӀыгум дэшеяуэ фӀалъхьэ фэ кӀапсэ зэпыда.

ЩАПХЪЭХЭР

ФащӀэм нахъутэ щхьэфэ гуэр къищтэри нахъутэкӀ иридащ. Черкес ӀуэрыӀуатэхэр

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

Щхьэфэр техын.
ЩӀы щхьэфэ.
Шхуэ щхьэфэ.
Нахъутэ щхьэфэ.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

щхьэфэ: 1. scalp, skin of the head 2. surface of sth (for example, of the Earth) 3. the upper belt part of a bridle or halter
Щхьэфэр техын: remove one's scalp.
ЩӀы щхьэфэ: the surface of the earth
Шхуэ щхьэфэ: the upper belt of a bridle
Нахъутэ щхьэфэ: the upper belt of a halter.

УРЫСЫБЗЭ

щхьэфэ: 1. кожа головы 2. поверхность чего-л. (напр. земли) 3. верхняя ременная часть уздечки или недоуздка
Щхьэфэр техын: снять кожу головы.
ЩӀы щхьэфэ: поверзность земли.
Шхуэ щхьэфэ: верхняя ременная часть уздечки
Нахъутэ щхьэфэ: верхняя ременная часть недоуздка

псалъафэ зэпыщӀахэр

Щхьэфэм еудэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: neither a candle for God nor a poker for the devil; what the hell.
     Урысыбзэ: ни богу свечка, ни черту кочерга; на кой черт.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] щхьэфэ иӀэбэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: gossip about sb
     Урысыбзэ: судачить о ком-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     ЦӀыху къызэхуэсахэр куэдым я щхьэфэ иӀэбащ, куэдым я хъыбар жаӀащ. ХьэхъупащӀэ Хьэжбэчыр

[И] щхьэфэм итӀыхьын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: gossip about sb
     Урысыбзэ: судачить о ком-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Къуажи жыли къимыгъанэу щхьэфэ Ӏэджэм ар йотӀыхь. ӀуэрыӀуатэ, фольклор

Щхьэфэм Ӏэ дэлъэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: caress, comfort someone.
     Урысыбзэ: приласкать, утешить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Щхьэфэр лъэгущӀыхь хуэщӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: sacrifice yourself for sb.
     Урысыбзэ: жертвовать собой ради кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Уи пхъум папщӀэ си щхьэфэр лъэгущӀыхь сщӀыну сыхьэзырщ. Къашыргъэ ХьэпащӀэ

ЩӀы щхьэфэ хъун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: God grant that you turn to dust (curse)
     Урысыбзэ: дай бог, чтобы ты превратился в прах (проклятие)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.