Wt/kbd/цӏыху
АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
-
цӀыху
-
цӀыху
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA [tʹsǝxʷ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [цӀыху]
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | цӀыху | цӀыхур | -- | цӀыхухэр |
Эргативнэ: | цӀыху | цӀыхум | -- | цӀыхухэм |
Послеложнэ: | цӀыхукӀэ | цӀыхумкӀэ | цӀыхухэкӀэ | цӀыхухэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | цӀыхуу | цӀыхурауэ | цӀыхухэу | цӀыхухэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Гупсысэф, псэлъэф, зэрылажьэ Ӏэмэпсымэхэр зыщӀыф, ахэр лэжьыгъэм къыщызыгъэсэбэпыф псэущхьэ.
ЩАПХЪЭХЭР
- ЦӀыхум и нэр къабзэмэ, игури къабзэщ. Псалъэжьхэр
- ЦӀыху зыпӀ цӀыху уасэ хон. Псалъэжьхэр
- ЦӀыху акъылыншэрэ мафӀэншэ жьэгурэ. Псалъэжьхэр
Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, | «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 | нап. 18 |
---|---|---|
адыгэбзэ | урысыбзэ/русский | инджылыбзэ/English |
ЦӀыхухэм я цӀэр хьэрфышхуэкӀэ къыщӀадзэ. | Люди начинают свое имя с большой буквы. | People begin their names with a big letter. |
нап. 114 | ||
КхъухьымкӀэ цӀыхухэр зокӀуэ, хьэлъэ зэрашэ, бдзэжьей къаубыд. | Люди плавают, грузы возят, и рыбу ловят с помощью кораблей. | People travel, transport cargoes and catch fish by ship. |
нап. 115 | ||
ЦӀыхухэм абы жраӀэ: — Сыт мы кхъужьейхэр зэрыпщӀынур? | Люди ему говорят: что ты будешь делать с этими грушевыми деревьями? | People say to him: What are you going to do with these pear trees? |
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
- цӀыхуфӀ
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- цӏыху: person, people, human being
- цӀыхуфӀ: a good merson, good people
УРЫСЫБЗЭ
- цӏыху: человек; люди
- цӀыхуфӀ: хороший человек, хорошие люди
псалъафэ зэпыщӀахэр
ЦӀыху гуанэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a sarcastic, caustic, sharp-tongued person. Урысыбзэ: колкий, язвительный, едкий человек. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху дыщэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a golden person, a rare person Урысыбзэ: золотой человек. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху кӀуэда
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a lost or hopeless person; a loser, a goner, a lost cause Урысыбзэ: пропащий человек. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху къищӀыкӀын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: become, grow up a good person Урысыбзэ: стать, вырасти хорошим человеком. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху къэхъужын (хъужын)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: get well, get better, recuperate Урысыбзэ: выздороветь, поправиться, почувствовать себя лучше. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху мыхъужыну (укӀын)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to death (beat) Урысыбзэ: до смерти (избить). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху нэгъэса
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a real man Урысыбзэ: настоящий человек. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху ныкъуэ
1.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a weak, infirm person Урысыбзэ: слабый, немощный человек Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
2.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a person who eats very little Урысыбзэ: человек, который мало ест. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху хэтыгъуэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: the age when a person flourishes Урысыбзэ: пора расцвета (о возрасте человека). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху хьэлъэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a difficult person, a hard man Урысыбзэ: тяжёлый человек. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху цӀыкӀу
1.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a simple man, a common man Урысыбзэ: простой, рядовой человек Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
2.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a crowd; a multitude of people Урысыбзэ: толпа, гурьба людей. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху щӀын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: make a human being of sb Урысыбзэ: сделать человеком кого-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху щабэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a soft or gentle person Фыз цӀыху щабэ. A woman is a gentle person Урысыбзэ: мягкий человек. Фыз цӀыху щабэ. Женщина – мягкий человек Псалъэ зэпхахэр: Фыз цӀыху щабэ. Щапхъэхэр:
ЦӀыху ӀуэнтӀа
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: capricious, quarrelsome person Урысыбзэ: капризный, неуживчивый человек. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЦӀыху Ӏув
1.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a crowd, multitude of people Урысыбзэ: толпа, масса людей Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
2.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: fat, obese (about a person) Урысыбзэ: тучный (о человеке). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.