Wt/kbd/хэшын

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [xɐ'ʂǝn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• хэ- + [ш] + -ы + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэӏэс "хэшын"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	хэшын
щымыӀэныгъэ:	хэмышын

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэсшын	хэпшын	хишын	хэтшын	хэфшын	хашын
щымыӀэныгъэ:	хэзмышын	хыумышын	химышын	хэдмышын	хэвмышын	хамышын

Унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	хэш!	хэфш!
щымыӀэныгъэ:	хыумыш!	хэвмыш!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	сыхреш	ухреш	хреш	дыхреш	фыхреш	хреш
щымыӀэныгъэ:	сыхремыш	ухремыш	хремыш	дыхремыш	фыхремыш	хремыш

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хызош(ыр)	хыбош(ыр)	хеш(ыр)	хыдош(ыр)	хывош(ыр)	хаш(ыр)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшыркъым	хэпшыркъым	хишыркъым	хэтшыркъым	хэфшыркъым	хашыркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшырт	хэпшырт	хишырт	хэтшырт	хэфшырт	хашырт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшыртэкъым	хэпшыртэкъым	хишыртэкъым	хэтшыртэкъым	хэфшыртэкъым	хашыртэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшащ	хэпшащ	хишащ	хэтшащ	хэфшащ	хашащ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшакъым	хэпшакъым	хишакъым	хэтшакъым	хэфшакъым	хашакъым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшат	хэпшат	хишат	хэтшат	хэфшат	хашат
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшатэкъым	хэпшатэкъым	хишатэкъым	хэтшатэкъым	хэфшатэкъым	хашатэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыгъащ	хэпшыгъащ	хишыгъащ	хэтшыгъащ	хэфшыгъащ	хашыгъащ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшыгъакъым	хэпшыгъакъым	хишыгъакъым	хэтшыгъакъым	хэфшыгъакъым	хашыгъакъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыгъат	хэпшыгъат	хишыгъат	хэтшыгъат	хэфшыгъат	хашыгъат
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшыгъатэкъым	хэпшыгъатэкъым	хишыгъатэкъым	хэтшыгъатэкъым	хэфшыгъатэкъым	хашыгъатэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	хэсшщ	хэпшщ	хишщ	хэтшщ	хэфшщ	хашщ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	хэсшкъым	хэпшкъым	хишкъым	хэтшкъым	хэфшкъым	хашкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	хэсшт	хэпшт	хишт	хэтшт	хэфшт	хашт
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	хэсштэкъым	хэпштэкъым	хиштэкъым	хэтштэкъым	хэфштэкъым	хаштэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынщ	хэпшынщ	хишынщ	хэтшынщ	хэфшынщ	хашынщ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынкъым	хэпшынкъым	хишынкъым	хэтшынкъым	хэфшынкъым	хашынкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынущ	хэпшынущ	хишынущ	хэтшынущ	хэфшынущ	хашынущ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынукъым	хэпшынукъым	хишынукъым	хэтшынукъым	хэфшынукъым	хашынукъым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшрэ	хэпшрэ	хишрэ	хэтшрэ	хэфшрэ	хашрэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшыркъэ	хэпшыркъэ	хишыркъэ	хэтшыркъэ	хэфшыркъэ	хашыркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшырт	хэпшырт	хишырт	хэтшырт	хэфшырт	хашырт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшыртэкъэ	хэпшыртэкъэ	хишыртэкъэ	хэтшыртэкъэ	хэфшыртэкъэ	хашыртэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсша	хэпша	хиша	хэтша	хэфша	хаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшакъэ	хэпшакъэ	хишакъэ	хэтшакъэ	хэфшакъэ	хашакъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшат	хэпшат	хишат	хэтшат	хэфшат	хашат
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшатэкъэ	хэпшатэкъэ	хишатэкъэ	хэтшатэкъэ	хэфшатэкъэ	хашатэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыгъа	хэпшыгъа	хишыгъа	хэтшыгъа	хэфшыгъа	хашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀыныгъэ:	хэсшыгъакъэ	хэпшыгъакъэ	хишыгъакъэ	хэтшыгъакъэ	хэфшыгъакъэ	хашыгъакъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыгъат	хэпшыгъат	хишыгъат	хэтшыгъат	хэфшыгъат	хашыгъат
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшыгъатэкъэ	хэпшыгъатэкъэ	хишыгъатэкъэ	хэтшыгъатэкъэ	хэфшыгъатэкъэ	хашыгъатэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	хэсш	хэпш	хиш	хэтш	хэфш	хаш
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	хэсшкъэ	хэпшкъэ	хишкъэ	хэтшкъэ	хэфшкъэ	хашкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	хэсшт	хэпшт	хишт	хэтшт	хэфшт	хашт
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	хэсштэкъэ	хэпштэкъэ	хиштэкъэ	хэтштэкъэ	хэфштэкъэ	хаштэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшын	хэпшын	хишын	хэтшын	хэфшын	хашын
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынкъэ	хэпшынкъэ	хишынкъэ	хэтшынкъэ	хэфшынкъэ	хашынкъэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыну	хэпшыну	хишыну	хэтшыну	хэфшыну	хашыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынукъэ	хэпшынукъэ	хишынукъэ	хэтшынукъэ	хэфшынукъэ	хашынукъэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшмэ	хэпшмэ	хишмэ	хэтшмэ	хэфшмэ	хашмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышмэ	хыумышмэ	химышмэ	хэдмышмэ	хэвмышмэ	хамышмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшамэ	хэпшамэ	хишамэ	хэтшамэ	хэфшамэ	хашамэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышамэ	хыумышамэ	химышамэ	хэдмышамэ	хэвмышамэ	хамышамэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэсшыгъамэ	хэпшыгъамэ	хишыгъамэ	хэтшыгъамэ	хэфшыгъамэ	хашыгъамэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышыгъамэ	хыумышыгъамэ	химышыгъамэ	хэдмышыгъамэ	хэвмышыгъамэ	хамышыгъамэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынмэ	хэпшынмэ	хишынмэ	хэтшынмэ	хэфшынмэ	хашынмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынмэ	хыумышынмэ	химышынмэ	хэдмышынмэ	хэвмышынмэ	хамышынмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынумэ	хэпшынумэ	хишынумэ	хэтшынумэ	хэфшынумэ	хашынумэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынумэ	хыумышынумэ	химышынумэ	хэдмышынумэ	хэвмышынумэ	хамышынумэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсштэмэ	хэпштэмэ	хиштэмэ	хэтштэмэ	хэфштэмэ	хаштэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмыштэмэ	хыумыштэмэ	химыштэмэ	хэдмыштэмэ	хэвмыштэмэ	хамыштэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшатэмэ	хэпшатэмэ	хишатэмэ	хэтшатэмэ	хэфшатэмэ	хашатэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышатэмэ	хыумышатэмэ	химышатэмэ	хэдмышатэмэ	хэвмышатэмэ	хамышатэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэсшыгъатэмэ	хэпшыгъатэмэ	хишыгъатэмэ	хэтшыгъатэмэ	хэфшыгъатэмэ	хашыгъатэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышыгъатэмэ	хыумышыгъатэмэ	химышыгъатэмэ	хэдмышыгъатэмэ	хэвмышыгъатэмэ	хамышыгъатэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынтэмэ	хэпшынтэмэ	хишынтэмэ	хэтшынтэмэ	хэфшынтэмэ	хашынтэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынтэмэ	хыумышынтэмэ	химышынтэмэ	хэдмышынтэмэ	хэвмышынтэмэ	хамышынтэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынутэмэ	хэпшынутэмэ	хишынутэмэ	хэтшынутэмэ	хэфшынутэмэ	хашынутэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынутэмэ	хыумышынутэмэ	химышынутэмэ	хэдмышынутэмэ	хэвмышынутэмэ	хамышынутэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынт	хэпшынт	хишынт	хэтшынт	хэфшынт	хашынт
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынтэкъым	хэпшынтэкъым	хишынтэкъым	хэтшынтэкъым	хэфшынтэкъым	хашынтэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынут	хэпшынут	хишынут	хэтшынут	хэфшынут	хашынут
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынутэкъым	хэпшынутэкъым	хишынутэкъым	хэтшынутэкъым	хэфшынутэкъым	хашынутэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшми	хэпшми	хишми	хэтшми	хэфшми	хашми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышми	хыумышми	химышми	хэдмышми	хэвмышми	хамышми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшами	хэпшами	хишами	хэтшами	хэфшами	хашами
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышами	хыумышами	химышами	хэдмышами	хэвмышами	хамышами
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэсшыгъами	хэпшыгъами	хишыгъами	хэтшыгъами	хэфшыгъами	хашыгъами
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышыгъами	хыумышыгъами	химышыгъами	хэдмышыгъами	хэвмышыгъами	хамышыгъами
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынми	хэпшынми	хишынми	хэтшынми	хэфшынми	хашынми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынми	хыумышынми	химышынми	хэдмышынми	хэвмышынми	хамышынми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынуми	хэпшынуми	хишынуми	хэтшынуми	хэфшынуми	хашынуми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынуми	хыумышынуми	химышынуми	хэдмышынуми	хэвмышынуми	хамышынуми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсштэми	хэпштэми	хиштэми	хэтштэми	хэфштэми	хаштэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмыштэми	хыумыштэми	химыштэми	хэдмыштэми	хэвмыштэми	хамыштэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшатэми	хэпшатэми	хишатэми	хэтшатэми	хэфшатэми	хашатэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышатэми	хыумышатэми	химышатэми	хэдмышатэми	хэвмышатэми	хамышатэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэсшыгъатэми	хэпшыгъатэми	хишыгъатэми	хэтшыгъатэми	хэфшыгъатэми	хашыгъатэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышыгъатэми	хыумышыгъатэми	химышыгъатэми	хэдмышыгъатэми	хэвмышыгъатэми	хамышыгъатэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынтэми	хэпшынтэми	хишынтэми	хэтшынтэми	хэфшынтэми	хашынтэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынтэми	хыумышынтэми	химышынтэми	хэдмышынтэми	хэвмышынтэми	хамышынтэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынутэми	хэпшынутэми	хишынутэми	хэтшынутэми	хэфшэнутэми	хашэнутэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынутэми	хыумышынутэми	химышынутэми	хэдмышынутэми	хэвмышынутэми	хамышынутэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэсшаи	хэпшаи	хишаи	хэтшаи	хэфшаи	хашаи
щымыӀэныгъэ:	хэсшакъыми	хэпшакъыми	хишакъыми	хэтшакъыми	хэфшакъыми	хашакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэсшащэрэт	хэпшащэрэт	хишащэрэт	хэтшащэрэт	хэфшащэрэт	хашащэрэт
щымыӀэныгъэ:	хэзмышащэрэт	хыумышащэрэт	химышащэрэт	хэдмышащэрэт	хэвмышащэрэт	хамышащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнщ	хэпшагъэнщ	хишагъэнщ	хэтшагъэнщ	хэфшагъэнщ	хашагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнкъым	хэпшагъэнкъым	хишагъэнкъым	хэтшагъэнкъым	хэфшагъэнкъым	хашагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнт	хэпшагъэнт	хишагъэнт	хэтшагъэнт	хэфшагъэнт	хашагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнтэкъым	хэпшагъэнтэкъым	хишагъэнтэкъым	хэтшагъэнтэкъым	хэфшагъэнтэкъым	хашагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэн	хэпшагъэн	хишагъэн	хэтшагъэн	хэфшагъэн	хашагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнкъэ	хэпшагъэнкъэ	хишагъэнкъэ	хэтшагъэнкъэ	хэфшагъэнкъэ	хашагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнт	хэпшагъэнт	хишагъэнт	хэтшагъэнт	хэфшагъэнт	хашагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнтэкъэ	хэпшагъэнтэкъэ	хишагъэнтэкъэ	хэтшагъэнтэкъэ	хэфшагъэнтэкъэ	хашагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнущ	хэпшагъэнущ	хишагъэнущ	хэтшагъэнущ	хэфшагъэнущ	хашагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнукъым	хэпшагъэнукъым	хишагъэнукъым	хэтшагъэнукъым	хэфшагъэнукъым	хашагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнут	хэпшагъэнут	хишагъэнут	хэтшагъэнут	хэфшагъэнут	хашагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнутэкъым	хэпшагъэнутэкъым	хишагъэнутэкъым	хэтшагъэнутэкъым	хэфшагъэнутэкъым	хашагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэну	хэпшагъэну	хишагъэну	хэтшагъэну	хэфшагъэну	хашагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнукъэ	хэпшагъэнукъэ	хишагъэнукъэ	хэтшагъэнукъэ	хэфшагъэнукъэ	хашагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнут	хэпшагъэнут	хишагъэнут	хэтшагъэнут	хэфшагъэнут	хашагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнутэкъэ	хэпшагъэнутэкъэ	хишагъэнутэкъэ	хэтшагъэнутэкъэ	хэфшагъэнутэкъэ	хашагъэнутэкъэ

Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэзыш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэзыша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэзышыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэзышын
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымышын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэзышыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымышыну

Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэм иту)	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэсш	хэпш	хиш	хэтш	хэфш	хаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмыш	хыумыш	химыш	хэдмыш	хэвмыш	хамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэсша	хэпша	хиша	хэтша	хэфша	хаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмыша	хыумыша	химыша	хэдмыша	хэвмыша	хамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэсшыгъа	хэпшыгъа	хишыгъа	хэтшыгъа	хэфшыгъа	хашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышыгъа	хыумышыгъа	химышыгъа	хэдмышыгъа	хэвмышыгъа	хамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэсшын	хэпшын	хишын	хэтшын	хэфшын	хашын
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышын	хыумышын	химышын	хэдмышын	хэвмышын	хамышын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэсшыну	хэпшыну	хишыну	хэтшыну	хэфшыну	хашыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышыну	хыумышыну	химышыну	хэдмышыну	хэвмышыну	хамышыну

Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэншэ)
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэмыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэмыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэшыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэмышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэшын
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэмышын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэшыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэмышыну

Обстоятельственнэ причастиехэр	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсш	зэрыхэпш	зэрыхиш	зэрыхэтш	зэрыхэфш	зэрыхаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмыш	зэрыхыумыш	зэрыхимыш	зэрыхэдмыш	зэрыхэвмыш	зэрыхамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсша	зэрыхэпша	зэрыхиша	зэрыхэтша	зэрыхэфша	зэрыхаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмыша	зэрыхыумыша	зэрыхимыша	зэрыхэдмыша	зэрыхэвмыша	зэрыхамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсшыгъа	зэрыхэпшыгъа	зэрыхишыгъа	зэрыхэтшыгъа	зэрыхэфшыгъа	зэрыхашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмышыгъа	зэрыхыумышыгъа	зэрыхимышыгъа	зэрыхэдмышыгъа	зэрыхэвмышыгъа	зэрыхамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсшын	зэрыхэпшын	зэрыхишын	зэрыхэтшын	зэрыхэфшын	зэрыхашын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмышын	зэрыхыумышын	зэрыхимышын	зэрыхэдмышын	зэрыхэвмышын	зэрыхамышын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсшыну	зэрыхэпшыну	зэрыхишыну	зэрыхэтшыну	зэрыхэфшыну	зэрыхашыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмышыну	зэрыхыумышыну	зэрыхимышыну	зэрыхэдмышыну	зэрыхэвмышыну	зэрыхамышыну
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсш	щыхэпш	щыхиш	щыхэтш	щыхэфш	щыхаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмыш	щыхыумыш	щыхимыш	щыхэдмыш	щыхэвмыш	щыхамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсша	щыхэпша	щыхиша	щыхэтша	щыхэфша	щыхаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмыша	щыхыумыша	щыхимыша	щыхэдмыша	щыхэвмыша	щыхамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсшыгъа	щыхэпшыгъа	щыхишыгъа	щыхэтшыгъа	щыхэфшыгъа	щыхашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмышыгъа	щыхыумышыгъа	щыхимышыгъа	щыхэдмышыгъа	щыхэвмышыгъа	щыхамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсшын	щыхэпшын	щыхишын	щыхэтшын	щыхэфшын	щыхашын
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмышын	щыхыумышын	щыхимышын	щыхэдмышын	щыхэвмышын	щыхамышын
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсшыну	щыхэпшыну	щыхишыну	щыхэтшыну	щыхэфшыну	щыхашыну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмышыну	щыхыумышыну	щыхимышыну	щыхэдмышыну	щыхэвмышыну	щыхамышыну
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсш	здыхэпш	здыхиш	здыхэтш	здыхэфш	здыхаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмыш	здыхыумыш	здыхимыш	здыхэдмыш	здыхэвмыш	здыхамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсша	здыхэпша	здыхиша	здыхэтша	здыхэфша	здыхаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмыша	здыхыумыша	здыхимыша	здыхэдмыша	здыхэвмыша	здыхамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсшыгъа	здыхэпшыгъа	здыхишыгъа	здыхэтшыгъа	здыхэфшыгъа	здыхашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмышыгъа	здыхыумышыгъа	здыхимышыгъа	здыхэдмышыгъа	здыхэвмышыгъа	здыхамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсшын	здыхэпшын	здыхишын	здыхэтшын	здыхэфшын	здыхашын
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмышын	здыхыумышын	здыхимышын	здыхэдмышын	здыхэвмышын	здыхамышын
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсшыну	здыхэпшыну	здыхишыну	здыхэтшыну	здыхэфшыну	здыхашыну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмышыну	здыхыумышыну	здыхимышыну	здыхэдмышыну	здыхэвмышыну	здыхамышыну
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсш	щӀыхэпш	щӀыхиш	щӀыхэтш	щӀыхэфш	щӀыхаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмыш	щӀыхыумыш	щӀыхимыш	щӀыхэдмыш	щӀыхэвмыш	щӀыхамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсша	щӀыхэпша	щӀыхиша	щӀыхэтша	щӀыхэфша	щӀыхаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмыша	щӀыхыумыша	щӀыхимыша	щӀыхэдмыша	щӀыхэвмыша	щӀыхамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсшыгъа	щӀыхэпшыгъа	щӀыхишыгъа	щӀыхэтшыгъа	щӀыхэфшыгъа	щӀыхашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмышыгъа	щӀыхыумышыгъа	щӀыхимышыгъа	щӀыхэдмышыгъа	щӀыхэвмышыгъа	щӀыхамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсшын	щӀыхэпшын	щӀыхишын	щӀыхэтшын	щӀыхэфшын	щӀыхашын
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмышын	щӀыхыумышын	щӀыхимышын	щӀыхэдмышын	щӀыхэвмышын	щӀыхамышын
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсшыну	щӀыхэпшыну	щӀыхишыну	щӀыхэтшыну	щӀыхэфшыну	щӀыхашыну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмышыну	щӀыхыумышыну	щӀыхимышыну	щӀыхэдмышыну	щӀыхэвмышыну	щӀыхамышыну

Деепричастиехэр	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэсшу	хэпшу	хишу	хэтшу	хэфшу	хашу
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышу	хыумышу	химышу	хэдмышу	хэвмышу	хамышу
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэсшауэ	хэпшауэ	хишауэ	хэтшауэ	хэфшауэ	хашауэ
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышауэ	хыумышауэ	химышауэ	хэдмышауэ	хэвмышауэ	хамышауэ
урэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	хэсшурэ	хэпшурэ	хишурэ	хэтшурэ	хэфшурэ	хашурэ
урэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	хэзмышурэ	хыумышурэ	химышурэ	хэдмышурэ	хэвмышурэ	хамышурэ

ит зэман щыӀэныгъэ фащэ: подлежащэ + прямой дополненэ + Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ
			подлежащэ СЭ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ
уэ			ухызош			уахызош
ар		пхызош	хызош		фхызош	яхызош
дэ
фэ			фыхызош			фахызош
ахэр		пхызош(хэ)	хызош(хэ)		фхызош(хэ	яхызош(хэ)
			подлежащэ УЭ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ			сыхыбош			сахыбош
уэ
ар	схыбош		хыбош	тхыбош		яхыбош
дэ			дыхыбош			дахыбош
фэ
ахэр	схыбош(хэ)		хыбош(хэ)	тхыбош(хэ)		яхыбош(хэ)
			подлежащэ АБЫ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ		сыпхеш	сыхеш		сыфхеш	сахеш
уэ	усхеш		ухеш	утхеш		уахеш
ар	схеш	пхеш	хеш	тхеш	фхеш	яхеш
дэ		дыпхеш	дыхеш		дыфхеш	дахеш
фэ	фысхеш		фыхеш	фытхеш		фахеш
ахэр	схеш(хэ)	пхеш(хэ)	хеш(хэ)	тхеш(хэ)	фхеш(хэ)	яхеш(хэ)
			подлежащэ ДЭ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ
уэ			ухыдош			уахыдош
ар		пхыдош	хыдош		фхыдош	яхыдош
дэ
фэ			фыхыдош			фахыдош
ахэр		пхыдош(хэ)	хыдош(хэ)		фхыдош(хэ)	яхыдош(хэ)
			подлежащэ ФЭ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ			сыхывош			сахывош
уэ
ар	схывош		хывош	тхывош		яхывош
дэ			дыхывош			дахывош
фэ
ахэр	схывош(хэ)		хывош(хэ)	тхывош(хэ)		яхывош(хэ)
			подлежащэ АБЫХЭМ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ		сыпхаш	сыхаш		сыфхаш	сахаш
уэ	усхаш		ухаш	утхаш		уахаш
ар	схаш	пхаш	хаш	тхаш	фхаш	яхаш
дэ		дыпхаш	дыхаш		дыфхаш	дахаш
фэ	фысхаш		фыхаш	фытхаш		фахаш
ахэр	схаш(хэ)	пхаш(хэ)	хаш(хэ)	тхаш(хэ)	фхаш(хэ)	яхаш(хэ)

		-ы-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]	[ш]ыр	--	[ш]хэр
Эргативнэ:	[ш]	[ш]ым	--	[ш]хэм
Послеложнэ:	[ш]кӀэ	[ш]ымкӀэ	[ш]хэкӀэ	[ш]хэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]у	[ш]ырауэ	[ш]хэу	[ш]хэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]а	[ш]ар	--	[ш]ахэр
Эргативнэ:	[ш]а	[ш]ам	--	[ш]ахэм
Послеложнэ:	[ш]акӀэ	[ш]амкӀэ	[ш]ахэкӀэ	[ш]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]ауэ	[ш]арауэ	[ш]ахэу	[ш]ахэрауэ

		-ын-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]ын	[ш]ыныр	--	[ш]ынхэр
Эргативнэ:	[ш]ын	[ш]ыным	--	[ш]ынхэм
Послеложнэ:	[ш]ынкӀэ	[ш]ынымкӀэ	[ш]ынхэкӀэ	[ш]ынхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[ш]ыну	[ш]ынырауэ	[ш]ынхэу	[ш]ынхэрауэ

		-ыну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]ыну	[ш]ынур	--	[ш]ынухэр
Эргативнэ:	[ш]ыну	[ш]ынум	--	[ш]ынухэм
Послеложнэ:	[ш]ынукӀэ	[ш]ынумкӀэ	[ш]ынухэкӀэ	[ш]ынухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]ынууэ	[ш]ынурауэ	[ш]ынухэу	[ш]ынухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. КъыхэгъэкӀын, пшэуэрэ зыгуэрым пэӀэщӀэ щӀын.
2. Къыхэхын, дэӀэпыкъуэгъу хуэхъуу щытыкӀэ гугъум къыхэгъэкӀын.

ЩАПХЪЭХЭР

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр

Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь,	«Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984	нап. 68
адыгэбзэ	урысыбзэ/русский	инджылыбзэ/English
Нарт вэн иухмэ, абыхэм мывэр хашынущ, жыли трасэнущ.	Когда Нарт закончит пахать, они вытащат камни и посадят семена.	When Nart finishes, they will haul away the rocks and plant seeds.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• Гур ятӀэм хэшын.
• Шынагъуэм хэшын.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• хэшын: 1. take, pull, haul or transport sb or sth sth out of swh, from among or amidst sth 2. save sb, get them out of a difficult situation, extricate them
• Гур ятӀэм хэшын: get a cart out of the mud
• Шынагъуэм хэшын: save from danger

УРЫСЫБЗЭ

• хэшын: 1. вывести, вывезти кого-что-л. откуда-л., из чего-л. (из какой-л. массы) 2. спасти кого-л., вывести из трудного положения
• Гур ятӀэм хэшын: вывести телегу из грязи
• Шынагъуэм хэшын: спасти от опасности

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [xɐ'ʂǝn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• хэ- + [ш] + -ы + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэӏэс "хэшын"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	хэшын
щымыӀэныгъэ:	хэмышын

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэсшын	хэпшын	хишын	хэтшын	хэфшын	хашын
щымыӀэныгъэ:	хэзмышын	хыумышын	химышын	хэдмышын	хэвмышын	хамышын

Унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	хэш!	хэфш!
щымыӀэныгъэ:	хыумыш!	хэвмыш!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	сыхреш	ухреш	хреш	дыхреш	фыхреш	хреш
щымыӀэныгъэ:	сыхремыш	ухремыш	хремыш	дыхремыш	фыхремыш	хремыш

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хызош(ыр)	хыбош(ыр)	хеш(ыр)	хыдош(ыр)	хывош(ыр)	хаш(ыр)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшыркъым	хэпшыркъым	хишыркъым	хэтшыркъым	хэфшыркъым	хашыркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшырт	хэпшырт	хишырт	хэтшырт	хэфшырт	хашырт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшыртэкъым	хэпшыртэкъым	хишыртэкъым	хэтшыртэкъым	хэфшыртэкъым	хашыртэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшащ	хэпшащ	хишащ	хэтшащ	хэфшащ	хашащ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшакъым	хэпшакъым	хишакъым	хэтшакъым	хэфшакъым	хашакъым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшат	хэпшат	хишат	хэтшат	хэфшат	хашат
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшатэкъым	хэпшатэкъым	хишатэкъым	хэтшатэкъым	хэфшатэкъым	хашатэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыгъащ	хэпшыгъащ	хишыгъащ	хэтшыгъащ	хэфшыгъащ	хашыгъащ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшыгъакъым	хэпшыгъакъым	хишыгъакъым	хэтшыгъакъым	хэфшыгъакъым	хашыгъакъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыгъат	хэпшыгъат	хишыгъат	хэтшыгъат	хэфшыгъат	хашыгъат
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшыгъатэкъым	хэпшыгъатэкъым	хишыгъатэкъым	хэтшыгъатэкъым	хэфшыгъатэкъым	хашыгъатэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	хэсшщ	хэпшщ	хишщ	хэтшщ	хэфшщ	хашщ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	хэсшкъым	хэпшкъым	хишкъым	хэтшкъым	хэфшкъым	хашкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	хэсшт	хэпшт	хишт	хэтшт	хэфшт	хашт
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	хэсштэкъым	хэпштэкъым	хиштэкъым	хэтштэкъым	хэфштэкъым	хаштэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынщ	хэпшынщ	хишынщ	хэтшынщ	хэфшынщ	хашынщ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынкъым	хэпшынкъым	хишынкъым	хэтшынкъым	хэфшынкъым	хашынкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынущ	хэпшынущ	хишынущ	хэтшынущ	хэфшынущ	хашынущ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынукъым	хэпшынукъым	хишынукъым	хэтшынукъым	хэфшынукъым	хашынукъым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшрэ	хэпшрэ	хишрэ	хэтшрэ	хэфшрэ	хашрэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшыркъэ	хэпшыркъэ	хишыркъэ	хэтшыркъэ	хэфшыркъэ	хашыркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшырт	хэпшырт	хишырт	хэтшырт	хэфшырт	хашырт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшыртэкъэ	хэпшыртэкъэ	хишыртэкъэ	хэтшыртэкъэ	хэфшыртэкъэ	хашыртэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсша	хэпша	хиша	хэтша	хэфша	хаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшакъэ	хэпшакъэ	хишакъэ	хэтшакъэ	хэфшакъэ	хашакъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшат	хэпшат	хишат	хэтшат	хэфшат	хашат
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшатэкъэ	хэпшатэкъэ	хишатэкъэ	хэтшатэкъэ	хэфшатэкъэ	хашатэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыгъа	хэпшыгъа	хишыгъа	хэтшыгъа	хэфшыгъа	хашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀыныгъэ:	хэсшыгъакъэ	хэпшыгъакъэ	хишыгъакъэ	хэтшыгъакъэ	хэфшыгъакъэ	хашыгъакъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыгъат	хэпшыгъат	хишыгъат	хэтшыгъат	хэфшыгъат	хашыгъат
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэсшыгъатэкъэ	хэпшыгъатэкъэ	хишыгъатэкъэ	хэтшыгъатэкъэ	хэфшыгъатэкъэ	хашыгъатэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	хэсш	хэпш	хиш	хэтш	хэфш	хаш
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	хэсшкъэ	хэпшкъэ	хишкъэ	хэтшкъэ	хэфшкъэ	хашкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	хэсшт	хэпшт	хишт	хэтшт	хэфшт	хашт
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	хэсштэкъэ	хэпштэкъэ	хиштэкъэ	хэтштэкъэ	хэфштэкъэ	хаштэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшын	хэпшын	хишын	хэтшын	хэфшын	хашын
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынкъэ	хэпшынкъэ	хишынкъэ	хэтшынкъэ	хэфшынкъэ	хашынкъэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшыну	хэпшыну	хишыну	хэтшыну	хэфшыну	хашыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынукъэ	хэпшынукъэ	хишынукъэ	хэтшынукъэ	хэфшынукъэ	хашынукъэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшмэ	хэпшмэ	хишмэ	хэтшмэ	хэфшмэ	хашмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышмэ	хыумышмэ	химышмэ	хэдмышмэ	хэвмышмэ	хамышмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшамэ	хэпшамэ	хишамэ	хэтшамэ	хэфшамэ	хашамэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышамэ	хыумышамэ	химышамэ	хэдмышамэ	хэвмышамэ	хамышамэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэсшыгъамэ	хэпшыгъамэ	хишыгъамэ	хэтшыгъамэ	хэфшыгъамэ	хашыгъамэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышыгъамэ	хыумышыгъамэ	химышыгъамэ	хэдмышыгъамэ	хэвмышыгъамэ	хамышыгъамэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынмэ	хэпшынмэ	хишынмэ	хэтшынмэ	хэфшынмэ	хашынмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынмэ	хыумышынмэ	химышынмэ	хэдмышынмэ	хэвмышынмэ	хамышынмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынумэ	хэпшынумэ	хишынумэ	хэтшынумэ	хэфшынумэ	хашынумэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынумэ	хыумышынумэ	химышынумэ	хэдмышынумэ	хэвмышынумэ	хамышынумэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсштэмэ	хэпштэмэ	хиштэмэ	хэтштэмэ	хэфштэмэ	хаштэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмыштэмэ	хыумыштэмэ	химыштэмэ	хэдмыштэмэ	хэвмыштэмэ	хамыштэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшатэмэ	хэпшатэмэ	хишатэмэ	хэтшатэмэ	хэфшатэмэ	хашатэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышатэмэ	хыумышатэмэ	химышатэмэ	хэдмышатэмэ	хэвмышатэмэ	хамышатэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэсшыгъатэмэ	хэпшыгъатэмэ	хишыгъатэмэ	хэтшыгъатэмэ	хэфшыгъатэмэ	хашыгъатэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышыгъатэмэ	хыумышыгъатэмэ	химышыгъатэмэ	хэдмышыгъатэмэ	хэвмышыгъатэмэ	хамышыгъатэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынтэмэ	хэпшынтэмэ	хишынтэмэ	хэтшынтэмэ	хэфшынтэмэ	хашынтэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынтэмэ	хыумышынтэмэ	химышынтэмэ	хэдмышынтэмэ	хэвмышынтэмэ	хамышынтэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынутэмэ	хэпшынутэмэ	хишынутэмэ	хэтшынутэмэ	хэфшынутэмэ	хашынутэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынутэмэ	хыумышынутэмэ	химышынутэмэ	хэдмышынутэмэ	хэвмышынутэмэ	хамышынутэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынт	хэпшынт	хишынт	хэтшынт	хэфшынт	хашынт
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынтэкъым	хэпшынтэкъым	хишынтэкъым	хэтшынтэкъым	хэфшынтэкъым	хашынтэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынут	хэпшынут	хишынут	хэтшынут	хэфшынут	хашынут
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэсшынутэкъым	хэпшынутэкъым	хишынутэкъым	хэтшынутэкъым	хэфшынутэкъым	хашынутэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшми	хэпшми	хишми	хэтшми	хэфшми	хашми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышми	хыумышми	химышми	хэдмышми	хэвмышми	хамышми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшами	хэпшами	хишами	хэтшами	хэфшами	хашами
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышами	хыумышами	химышами	хэдмышами	хэвмышами	хамышами
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэсшыгъами	хэпшыгъами	хишыгъами	хэтшыгъами	хэфшыгъами	хашыгъами
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышыгъами	хыумышыгъами	химышыгъами	хэдмышыгъами	хэвмышыгъами	хамышыгъами
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынми	хэпшынми	хишынми	хэтшынми	хэфшынми	хашынми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынми	хыумышынми	химышынми	хэдмышынми	хэвмышынми	хамышынми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынуми	хэпшынуми	хишынуми	хэтшынуми	хэфшынуми	хашынуми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынуми	хыумышынуми	химышынуми	хэдмышынуми	хэвмышынуми	хамышынуми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэсштэми	хэпштэми	хиштэми	хэтштэми	хэфштэми	хаштэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмыштэми	хыумыштэми	химыштэми	хэдмыштэми	хэвмыштэми	хамыштэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэсшатэми	хэпшатэми	хишатэми	хэтшатэми	хэфшатэми	хашатэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышатэми	хыумышатэми	химышатэми	хэдмышатэми	хэвмышатэми	хамышатэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэсшыгъатэми	хэпшыгъатэми	хишыгъатэми	хэтшыгъатэми	хэфшыгъатэми	хашыгъатэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмышыгъатэми	хыумышыгъатэми	химышыгъатэми	хэдмышыгъатэми	хэвмышыгъатэми	хамышыгъатэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынтэми	хэпшынтэми	хишынтэми	хэтшынтэми	хэфшынтэми	хашынтэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынтэми	хыумышынтэми	химышынтэми	хэдмышынтэми	хэвмышынтэми	хамышынтэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэсшынутэми	хэпшынутэми	хишынутэми	хэтшынутэми	хэфшэнутэми	хашэнутэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмышынутэми	хыумышынутэми	химышынутэми	хэдмышынутэми	хэвмышынутэми	хамышынутэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэсшаи	хэпшаи	хишаи	хэтшаи	хэфшаи	хашаи
щымыӀэныгъэ:	хэсшакъыми	хэпшакъыми	хишакъыми	хэтшакъыми	хэфшакъыми	хашакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэсшащэрэт	хэпшащэрэт	хишащэрэт	хэтшащэрэт	хэфшащэрэт	хашащэрэт
щымыӀэныгъэ:	хэзмышащэрэт	хыумышащэрэт	химышащэрэт	хэдмышащэрэт	хэвмышащэрэт	хамышащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнщ	хэпшагъэнщ	хишагъэнщ	хэтшагъэнщ	хэфшагъэнщ	хашагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнкъым	хэпшагъэнкъым	хишагъэнкъым	хэтшагъэнкъым	хэфшагъэнкъым	хашагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнт	хэпшагъэнт	хишагъэнт	хэтшагъэнт	хэфшагъэнт	хашагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнтэкъым	хэпшагъэнтэкъым	хишагъэнтэкъым	хэтшагъэнтэкъым	хэфшагъэнтэкъым	хашагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэн	хэпшагъэн	хишагъэн	хэтшагъэн	хэфшагъэн	хашагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнкъэ	хэпшагъэнкъэ	хишагъэнкъэ	хэтшагъэнкъэ	хэфшагъэнкъэ	хашагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнт	хэпшагъэнт	хишагъэнт	хэтшагъэнт	хэфшагъэнт	хашагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнтэкъэ	хэпшагъэнтэкъэ	хишагъэнтэкъэ	хэтшагъэнтэкъэ	хэфшагъэнтэкъэ	хашагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнущ	хэпшагъэнущ	хишагъэнущ	хэтшагъэнущ	хэфшагъэнущ	хашагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнукъым	хэпшагъэнукъым	хишагъэнукъым	хэтшагъэнукъым	хэфшагъэнукъым	хашагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнут	хэпшагъэнут	хишагъэнут	хэтшагъэнут	хэфшагъэнут	хашагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнутэкъым	хэпшагъэнутэкъым	хишагъэнутэкъым	хэтшагъэнутэкъым	хэфшагъэнутэкъым	хашагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэну	хэпшагъэну	хишагъэну	хэтшагъэну	хэфшагъэну	хашагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнукъэ	хэпшагъэнукъэ	хишагъэнукъэ	хэтшагъэнукъэ	хэфшагъэнукъэ	хашагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэсшагъэнут	хэпшагъэнут	хишагъэнут	хэтшагъэнут	хэфшагъэнут	хашагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэсшагъэнутэкъэ	хэпшагъэнутэкъэ	хишагъэнутэкъэ	хэтшагъэнутэкъэ	хэфшагъэнутэкъэ	хашагъэнутэкъэ

Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэзыш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэзыша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэзышыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэзышын
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымышын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэзышыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымышыну

Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэм иту)	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэсш	хэпш	хиш	хэтш	хэфш	хаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмыш	хыумыш	химыш	хэдмыш	хэвмыш	хамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэсша	хэпша	хиша	хэтша	хэфша	хаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмыша	хыумыша	химыша	хэдмыша	хэвмыша	хамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэсшыгъа	хэпшыгъа	хишыгъа	хэтшыгъа	хэфшыгъа	хашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышыгъа	хыумышыгъа	химышыгъа	хэдмышыгъа	хэвмышыгъа	хамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэсшын	хэпшын	хишын	хэтшын	хэфшын	хашын
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышын	хыумышын	химышын	хэдмышын	хэвмышын	хамышын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэсшыну	хэпшыну	хишыну	хэтшыну	хэфшыну	хашыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышыну	хыумышыну	химышыну	хэдмышыну	хэвмышыну	хамышыну

Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэншэ)
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэмыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэмыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэшыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэмышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэшын
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэмышын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэшыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэмышыну

Обстоятельственнэ причастиехэр	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсш	зэрыхэпш	зэрыхиш	зэрыхэтш	зэрыхэфш	зэрыхаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмыш	зэрыхыумыш	зэрыхимыш	зэрыхэдмыш	зэрыхэвмыш	зэрыхамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсша	зэрыхэпша	зэрыхиша	зэрыхэтша	зэрыхэфша	зэрыхаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмыша	зэрыхыумыша	зэрыхимыша	зэрыхэдмыша	зэрыхэвмыша	зэрыхамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсшыгъа	зэрыхэпшыгъа	зэрыхишыгъа	зэрыхэтшыгъа	зэрыхэфшыгъа	зэрыхашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмышыгъа	зэрыхыумышыгъа	зэрыхимышыгъа	зэрыхэдмышыгъа	зэрыхэвмышыгъа	зэрыхамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсшын	зэрыхэпшын	зэрыхишын	зэрыхэтшын	зэрыхэфшын	зэрыхашын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмышын	зэрыхыумышын	зэрыхимышын	зэрыхэдмышын	зэрыхэвмышын	зэрыхамышын
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэсшыну	зэрыхэпшыну	зэрыхишыну	зэрыхэтшыну	зэрыхэфшыну	зэрыхашыну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмышыну	зэрыхыумышыну	зэрыхимышыну	зэрыхэдмышыну	зэрыхэвмышыну	зэрыхамышыну
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсш	щыхэпш	щыхиш	щыхэтш	щыхэфш	щыхаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмыш	щыхыумыш	щыхимыш	щыхэдмыш	щыхэвмыш	щыхамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсша	щыхэпша	щыхиша	щыхэтша	щыхэфша	щыхаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмыша	щыхыумыша	щыхимыша	щыхэдмыша	щыхэвмыша	щыхамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсшыгъа	щыхэпшыгъа	щыхишыгъа	щыхэтшыгъа	щыхэфшыгъа	щыхашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмышыгъа	щыхыумышыгъа	щыхимышыгъа	щыхэдмышыгъа	щыхэвмышыгъа	щыхамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсшын	щыхэпшын	щыхишын	щыхэтшын	щыхэфшын	щыхашын
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмышын	щыхыумышын	щыхимышын	щыхэдмышын	щыхэвмышын	щыхамышын
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щыхэсшыну	щыхэпшыну	щыхишыну	щыхэтшыну	щыхэфшыну	щыхашыну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмышыну	щыхыумышыну	щыхимышыну	щыхэдмышыну	щыхэвмышыну	щыхамышыну
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсш	здыхэпш	здыхиш	здыхэтш	здыхэфш	здыхаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмыш	здыхыумыш	здыхимыш	здыхэдмыш	здыхэвмыш	здыхамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсша	здыхэпша	здыхиша	здыхэтша	здыхэфша	здыхаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмыша	здыхыумыша	здыхимыша	здыхэдмыша	здыхэвмыша	здыхамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсшыгъа	здыхэпшыгъа	здыхишыгъа	здыхэтшыгъа	здыхэфшыгъа	здыхашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмышыгъа	здыхыумышыгъа	здыхимышыгъа	здыхэдмышыгъа	здыхэвмышыгъа	здыхамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсшын	здыхэпшын	здыхишын	здыхэтшын	здыхэфшын	здыхашын
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмышын	здыхыумышын	здыхимышын	здыхэдмышын	здыхэвмышын	здыхамышын
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	здыхэсшыну	здыхэпшыну	здыхишыну	здыхэтшыну	здыхэфшыну	здыхашыну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмышыну	здыхыумышыну	здыхимышыну	здыхэдмышыну	здыхэвмышыну	здыхамышыну
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсш	щӀыхэпш	щӀыхиш	щӀыхэтш	щӀыхэфш	щӀыхаш
ит зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмыш	щӀыхыумыш	щӀыхимыш	щӀыхэдмыш	щӀыхэвмыш	щӀыхамыш
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсша	щӀыхэпша	щӀыхиша	щӀыхэтша	щӀыхэфша	щӀыхаша
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмыша	щӀыхыумыша	щӀыхимыша	щӀыхэдмыша	щӀыхэвмыша	щӀыхамыша
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсшыгъа	щӀыхэпшыгъа	щӀыхишыгъа	щӀыхэтшыгъа	щӀыхэфшыгъа	щӀыхашыгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмышыгъа	щӀыхыумышыгъа	щӀыхимышыгъа	щӀыхэдмышыгъа	щӀыхэвмышыгъа	щӀыхамышыгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсшын	щӀыхэпшын	щӀыхишын	щӀыхэтшын	щӀыхэфшын	щӀыхашын
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмышын	щӀыхыумышын	щӀыхимышын	щӀыхэдмышын	щӀыхэвмышын	щӀыхамышын
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэсшыну	щӀыхэпшыну	щӀыхишыну	щӀыхэтшыну	щӀыхэфшыну	щӀыхашыну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмышыну	щӀыхыумышыну	щӀыхимышыну	щӀыхэдмышыну	щӀыхэвмышыну	щӀыхамышыну

Деепричастиехэр	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэсшу	хэпшу	хишу	хэтшу	хэфшу	хашу
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышу	хыумышу	химышу	хэдмышу	хэвмышу	хамышу
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэсшауэ	хэпшауэ	хишауэ	хэтшауэ	хэфшауэ	хашауэ
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмышауэ	хыумышауэ	химышауэ	хэдмышауэ	хэвмышауэ	хамышауэ
урэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	хэсшурэ	хэпшурэ	хишурэ	хэтшурэ	хэфшурэ	хашурэ
урэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	хэзмышурэ	хыумышурэ	химышурэ	хэдмышурэ	хэвмышурэ	хамышурэ

ит зэман щыӀэныгъэ фащэ: подлежащэ + прямой дополненэ + Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ
			подлежащэ СЭ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ
уэ			ухызош			уахызош
ар		пхызош	хызош		фхызош	яхызош
дэ
фэ			фыхызош			фахызош
ахэр		пхызош(хэ)	хызош(хэ)		фхызош(хэ	яхызош(хэ)
			подлежащэ УЭ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ			сыхыбош			сахыбош
уэ
ар	схыбош		хыбош	тхыбош		яхыбош
дэ			дыхыбош			дахыбош
фэ
ахэр	схыбош(хэ)		хыбош(хэ)	тхыбош(хэ)		яхыбош(хэ)
			подлежащэ АБЫ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ		сыпхеш	сыхеш		сыфхеш	сахеш
уэ	усхеш		ухеш	утхеш		уахеш
ар	схеш	пхеш	хеш	тхеш	фхеш	яхеш
дэ		дыпхеш	дыхеш		дыфхеш	дахеш
фэ	фысхеш		фыхеш	фытхеш		фахеш
ахэр	схеш(хэ)	пхеш(хэ)	хеш(хэ)	тхеш(хэ)	фхеш(хэ)	яхеш(хэ)
			подлежащэ ДЭ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ
уэ			ухыдош			уахыдош
ар		пхыдош	хыдош		фхыдош	яхыдош
дэ
фэ			фыхыдош			фахыдош
ахэр		пхыдош(хэ)	хыдош(хэ)		фхыдош(хэ)	яхыдош(хэ)
			подлежащэ ФЭ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ			сыхывош			сахывош
уэ
ар	схывош		хывош	тхывош		яхывош
дэ			дыхывош			дахывош
фэ
ахэр	схывош(хэ)		хывош(хэ)	тхывош(хэ)		яхывош(хэ)
			подлежащэ АБЫХЭМ
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
прямой дополненэ
сэ		сыпхаш	сыхаш		сыфхаш	сахаш
уэ	усхаш		ухаш	утхаш		уахаш
ар	схаш	пхаш	хаш	тхаш	фхаш	яхаш
дэ		дыпхаш	дыхаш		дыфхаш	дахаш
фэ	фысхаш		фыхаш	фытхаш		фахаш
ахэр	схаш(хэ)	пхаш(хэ)	хаш(хэ)	тхаш(хэ)	фхаш(хэ)	яхаш(хэ)

		-ы-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]	[ш]ыр	--	[ш]хэр
Эргативнэ:	[ш]	[ш]ым	--	[ш]хэм
Послеложнэ:	[ш]кӀэ	[ш]ымкӀэ	[ш]хэкӀэ	[ш]хэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]у	[ш]ырауэ	[ш]хэу	[ш]хэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]а	[ш]ар	--	[ш]ахэр
Эргативнэ:	[ш]а	[ш]ам	--	[ш]ахэм
Послеложнэ:	[ш]акӀэ	[ш]амкӀэ	[ш]ахэкӀэ	[ш]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]ауэ	[ш]арауэ	[ш]ахэу	[ш]ахэрауэ

		-ын-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]ын	[ш]ыныр	--	[ш]ынхэр
Эргативнэ:	[ш]ын	[ш]ыным	--	[ш]ынхэм
Послеложнэ:	[ш]ынкӀэ	[ш]ынымкӀэ	[ш]ынхэкӀэ	[ш]ынхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[ш]ыну	[ш]ынырауэ	[ш]ынхэу	[ш]ынхэрауэ

		-ыну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]ыну	[ш]ынур	--	[ш]ынухэр
Эргативнэ:	[ш]ыну	[ш]ынум	--	[ш]ынухэм
Послеложнэ:	[ш]ынукӀэ	[ш]ынумкӀэ	[ш]ынухэкӀэ	[ш]ынухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]ынууэ	[ш]ынурауэ	[ш]ынухэу	[ш]ынухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. Уекъуурэ, пшэщӀурэ нэхъ кӀыхь щӀын.
2. ПхыщӀыкӀын (п. п. гъуэгу).

ЩАПХЪЭХЭР

• Тракторым вагъэбдзумэхэр хишырт. Къущхьэ СулътӀан

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• Хьэфэр хэшын.
• Лъагъуэ хэшын.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• хэшын: 1. stretch sth. (for example, rubber) 2. to build, lay (for example, a road)
• Хьэфэр хэшын: to stretch rubber
• Лъагъуэ хэшын: create a path

УРЫСЫБЗЭ

• хэшын: 1. растянуть что-л. (напр. резину) 2. проложить что-л. (напр. дорогу
• Хьэфэр хэшын: растянуть резину
• Лъагъуэ хэшын: проложить тропинку

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [xɐ'ʂǝn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• хэ- + [ш] + -ы + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэмыӏэс "хэшын"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	хэшын
щымыӀэныгъэ:	хэмышын

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэшын	ухэшын	хэшын	дыхэшын	фыхэшын	хэшын(хэ)
щымыӀэныгъэ:	сыхэмышын	ухэмышын	хэмышын	дыхэмышын	фыхэмышын	хэмышын(хэ)

унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	хэш!	фыхэш!
щымыӀэныгъэ:	ухэмыш!	фыхэмыш!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхреш	ухреш	хреш	дыхреш	фыхреш	хреш
щымыӀэныгъэ:	сыхремыш	ухремыш	хремыш	дыхремыш	фыхремыш	хремыш

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхош(ыр)	ухош(ыр)	хош(ыр)	дыхош(ыр)	фыхош(ыр)	хош(хэ)(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшыркъым	ухэшыркъым	хэшыркъым	дыхэшыркъым	фыхэшыркъым	хэшы(хэ)ркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэш(ыр)т	ухэш(ыр)т	хэш(ыр)т	дыхэш(ыр)т	фыхэш(ыр)т	хэш(ыр)т / хэшхэ(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэш(ыр)тэкъым	ухэш(ыр)тэкъым	хэш(ыр)тэкъым	дыхэш(ыр)тэкъым	фыхэш(ыр)тэкъым	хэш(ыр)тэкъым / хэшхэ(р)тэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэшащ	ухэшащ	хэшащ	дыхэшащ	фыхэшащ	хэша(хэ)щ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэшакъым	ухэшакъым	хэшакъым	дыхэшакъым	фыхэшакъым	хэша(хэ)къым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэшат	ухэшат	хэшат	дыхэшат	фыхэшат	хэша(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэшатэкъым	ухэшатэкъым	хэшатэкъым	дыхэшатэкъым	фыхэшатэкъым	хэша(хэ)тэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшыгъащ	ухэшыгъащ	хэшыгъащ	дыхэшыгъащ	фыхэшыгъащ	хэшыгъа(хэ)щ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшыгъакъым	ухэшыгъакъым	хэшыгъакъым	дыхэшыгъакъым	фыхэшыгъакъым	хэшыгъа(хэ)къым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшыгъат	ухэшыгъат	хэшыгъат	дыхэшыгъат	фыхэшыгъат	хэшыгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшыгъатэкъым	ухэшыгъатэкъым	хэшыгъатэкъым	дыхэшыгъатэкъым	фыхэшыгъатэкъым	хэшыгъа(хэ)тэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыхэшщ	ухэшщ	хэшщ	дыхэшщ	фыхэшщ	хэш(хэ)щ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыхэшкъым	ухэшкъым	хэшкъым	дыхэшкъым	фыхэшкъым	хэш(хэ)къым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыхэшт	ухэшт	хэшт	дыхэшт	фыхэшт	хэш(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыхэштэкъым	ухэштэкъым	хэштэкъым	дыхэштэкъым	фыхэштэкъым	хэш(хэ)тэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынщ	ухэшынщ	хэшынщ	дыхэшынщ	фыхэшынщ	хэшын(хэ)щ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшынкъым	ухэшынкъым	хэшынкъым	дыхэшынкъым	фыхэшынкъым	хэшын(хэ)къым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынущ	ухэшынущ	хэшынущ	дыхэшынущ	фыхэшынущ	хэшыну(хэ)щ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшынукъым	ухэшынукъым	хэшынукъым	дыхэшынукъым	фыхэшынукъым	хэшыну(хэ)къым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшрэ	ухэшрэ	хэшрэ	дыхэшрэ	фыхэшрэ	хэш(хэ)рэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшыркъэ	ухэшыркъэ	хэшыркъэ	дыхэшыркъэ	фыхэшыркъэ	хэшыркъэ / хэшхэркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэш(ыр)т	ухэш(ыр)т	хэш(ыр)т	дыхэш(ыр)т	фыхэш(ыр)т	хэш(ыр)т / хэшхэ(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэш(ыр)тэкъэ	ухэш(ыр)тэкъэ	хэш(ыр)тэкъэ	дыхэш(ыр)тэкъэ	фыхэш(ыр)тэкъэ	хэш(ыр)тэкъэ / хэшхэ(р)тэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэша	ухэша	хэша	дыхэша	фыхэша	хэша(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэшакъэ	ухэшакъэ	хэшакъэ	дыхэшакъэ	фыхэшакъэ	хэша(хэ)къэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэшат	ухэшат	хэшат	дыхэшат	фыхэшат	хэша(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэшатэкъэ	ухэшатэкъэ	хэшатэкъэ	дыхэшатэкъэ	фыхэшатэкъэ	хэша(хэ)тэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшыгъа	ухэшыгъа	хэшыгъа	дыхэшыгъа	фыхэшыгъа	хэшыгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшыгъакъэ	ухэшыгъакъэ	хэшыгъакъэ	дыхэшыгъакъэ	фыхэшыгъакъэ	хэшыгъа(хэ)къэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшыгъат	ухэшыгъат	хэшыгъат	дыхэшыгъат	фыхэшыгъат	хэшыгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэшыгъатэкъэ	ухэшыгъатэкъэ	хэшыгъатэкъэ	дыхэшыгъатэкъэ	фыхэшыгъатэкъэ	хэшыгъа(хэ)тэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыхэш	ухэш	хэш	дыхэш	фыхэш	хэш(хэ)
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыхэшкъэ	ухэшкъэ	хэшкъэ	дыхэшкъэ	фыхэшкъэ	хэш(хэ)къэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыхэшт	ухэшт	хэшт	дыхэшт	фыхэшт	хэш(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыхэштэкъэ	ухэштэкъэ	хэштэкъэ	дыхэштэкъэ	фыхэштэкъэ	хэш(хэ)тэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшын	ухэшын	хэшын	дыхэшын	фыхэшын	хэшын(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшынкъэ	ухэшынкъэ	хэшынкъэ	дыхэшынкъэ	фыхэшынкъэ	хэшын(хэ)къэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшыну	ухэшыну	хэшыну	дыхэшыну	фыхэшыну	хэшыну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшынукъэ	ухэшынукъэ	хэшынукъэ	дыхэшынукъэ	фыхэшынукъэ	хэшыну(хэ)къэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшмэ	ухэшмэ	хэшмэ	дыхэшмэ	фыхэшмэ	хэш(хэ)мэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышмэ	ухэмышмэ	хэмышмэ	дыхэмышмэ	фыхэмышмэ	хэмыш(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэшамэ	ухэшамэ	хэшамэ	дыхэшамэ	фыхэшамэ	хэша(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышамэ	ухэмышамэ	хэмышамэ	дыхэмышамэ	фыхэмышамэ	хэмыша(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэшыгъамэ	ухэшыгъамэ	хэшыгъамэ	дыхэшыгъамэ	фыхэшыгъамэ	хэшыгъа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышыгъамэ	ухэмышыгъамэ	хэмышыгъамэ	дыхэмышыгъамэ	фыхэмышыгъамэ	хэмышыгъа(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынмэ	ухэшынмэ	хэшынмэ	дыхэшынмэ	фыхэшынмэ	хэшын(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышынмэ	ухэмышынмэ	хэмышынмэ	дыхэмышынмэ	фыхэмышынмэ	хэмышын(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынумэ	ухэшынумэ	хэшынумэ	дыхэшынумэ	фыхэшынумэ	хэшыну(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышынумэ	ухэмышынумэ	хэмышынумэ	дыхэмышынумэ	фыхэмышынумэ	хэмышыну(хэ)мэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэштэмэ	ухэштэмэ	хэштэмэ	дыхэштэмэ	фыхэштэмэ	хэш(хэ)тэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмыштэмэ	ухэмыштэмэ	хэмыштэмэ	дыхэмыштэмэ	фыхэмыштэмэ	хэмыш(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэшатэмэ	ухэшатэмэ	хэшатэмэ	дыхэшатэмэ	фыхэшатэмэ	хэша(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышатэмэ	ухэмышатэмэ	хэмышатэмэ	дыхэмышатэмэ	фыхэмышатэмэ	хэмыша(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэшыгъатэмэ	ухэшыгъатэмэ	хэшыгъатэмэ	дыхэшыгъатэмэ	фыхэшыгъатэмэ	хэшыгъа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышыгъатэмэ	ухэмышыгъатэмэ	хэмышыгъатэмэ	дыхэмышыгъатэмэ	фыхэмышыгъатэмэ	хэмышыгъа(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынтэмэ	ухэшынтэмэ	хэшынтэмэ	дыхэшынтэмэ	фыхэшынтэмэ	хэшын(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышынтэмэ	ухэмышынтэмэ	хэмышынтэмэ	дыхэмышынтэмэ	фыхэмышынтэмэ	хэмышын(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынутэмэ	ухэшынутэмэ	хэшынутэмэ	дыхэшынутэмэ	фыхэшынутэмэ	хэшыну(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышынутэмэ	ухэмышынутэмэ	хэмышынутэмэ	дыхэмышынутэмэ	фыхэмышынутэмэ	хэмышыну(хэ)тэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынт	ухэшынт	хэшынт	дыхэшынт	фыхэшынт	хэшын(хэ)т
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшынтэкъым	ухэшынтэкъым	хэшынтэкъым	дыхэшынтэкъым	фыхэшынтэкъым	хэшын(хэ)тэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынут	ухэшынут	хэшынут	дыхэшынут	фыхэшынут	хэшыну(хэ)т
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэшынутэкъым	ухэшынутэкъым	хэшынутэкъым	дыхэшынутэкъым	фыхэшынутэкъым	хэшыну(хэ)тэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшми	ухэшми	хэшми	дыхэшми	фыхэшми	хэш(хэ)ми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышми	ухэмышми	хэмышми	дыхэмышми	фыхэмышми	хэмыш(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэшами	ухэшами	хэшами	дыхэшами	фыхэшами	хэша(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышами	ухэмышами	хэмышами	дыхэмышами	фыхэмышами	хэмыша(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэшыгъами	ухэшыгъами	хэшыгъами	дыхэшыгъами	фыхэшыгъами	хэшыгъа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышыгъами	ухэмышыгъами	хэмышыгъами	дыхэмышыгъами	фыхэмышыгъами	хэмышыгъа(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынми	ухэшынми	хэшынми	дыхэшынми	фыхэшынми	хэшын(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышынми	ухэмышынми	хэмышынми	дыхэмышынми	фыхэмышынми	хэмышын(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынуми	ухэшынуми	хэшынуми	дыхэшынуми	фыхэшынуми	хэшыну(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышынуми	ухэмышынуми	хэмышынуми	дыхэмышынуми	фыхэмышынуми	хэмышыну(хэ)ми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэштэми	ухэштэми	хэштэми	дыхэштэми	фыхэштэми	хэш(хэ)тэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмыштэми	ухэмыштэми	хэмыштэми	дыхэмыштэми	фыхэмыштэми	хэмыш(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэшатэми	ухэшатэми	хэшатэми	дыхэшатэми	фыхэшатэми	хэша(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышатэми	ухэмышатэми	хэмышатэми	дыхэмышатэми	фыхэмышатэми	хэмыша(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэшыгъатэми	ухэшыгъатэми	хэшыгъатэми	дыхэшыгъатэми	фыхэшыгъатэми	хэшыгъа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышыгъатэми	ухэмышыгъатэми	хэмышыгъатэми	дыхэмышыгъатэми	фыхэмышыгъатэми	хэмышыгъа(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынтэми	ухэшынтэми	хэшынтэми	дыхэшынтэми	фыхэшынтэми	хэшын(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышынтэми	ухэмышынтэми	хэмышынтэми	дыхэмышынтэми	фыхэмышынтэми	хэмышын(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэшынутэми	ухэшынутэми	хэшынутэми	дыхэшынутэми	фыхэшынутэми	хэшыну(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмышынутэми	ухэмышынутэми	хэмышынутэми	дыхэмышынутэми	фыхэмышынутэми	хэмышыну(хэ)тэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэшаи	ухэшаи	хэшаи	дыхэшаи	фыхэшаи	хэшаи
щымыӀэныгъэ:	сыхэшакъыми	ухэшакъыми	хэшакъыми	дыхэшакъыми	фыхэшакъыми	хэшакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэшащэрэт	ухэшащэрэт	хэшащэрэт	дыхэшащэрэт	фыхэшащэрэт	хэшащэрэт
щымыӀэныгъэ:	сыхэмышащэрэт	ухэмышащэрэт	хэмышащэрэт	дыхэмышащэрэт	фыхэмышащэрэт	хэмышащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнщ	ухэшагъэнщ	хэшагъэнщ	дыхэшагъэнщ	фыхэшагъэнщ	хэшагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнкъым	ухэшагъэнкъым	хэшагъэнкъым	дыхэшагъэнкъым	фыхэшагъэнкъым	хэшагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнт	ухэшагъэнт	хэшагъэнт	дыхэшагъэнт	фыхэшагъэнт	хэшагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнтэкъым	ухэшагъэнтэкъым	хэшагъэнтэкъым	дыхэшагъэнтэкъым	фыхэшагъэнтэкъым	хэшагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэшагъэн	ухэшагъэн	хэшагъэн	дыхэшагъэн	фыхэшагъэн	хэшагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнкъэ	ухэшагъэнкъэ	хэшагъэнкъэ	дыхэшагъэнкъэ	фыхэшагъэнкъэ	хэшагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнт	ухэшагъэнт	хэшагъэнт	дыхэшагъэнт	фыхэшагъэнт	хэшагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнтэкъэ	ухэшагъэнтэкъэ	хэшагъэнтэкъэ	дыхэшагъэнтэкъэ	фыхэшагъэнтэкъэ	хэшагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнш	ухэшагъэнш	хэшагъэнш	дыхэшагъэнш	фыхэшагъэнш	хэшагъэнш
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнукъым	ухэшагъэнукъым	хэшагъэнукъым	дыхэшагъэнукъым	фыхэшагъэнукъым	хэшагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнут	ухэшагъэнут	хэшагъэнут	дыхэшагъэнут	фыхэшагъэнут	хэшагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнутэкъым	ухэшагъэнутэкъым	хэшагъэнутэкъым	дыхэшагъэнутэкъым	фыхэшагъэнутэкъым	хэшагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэшагъэну	ухэшагъэну	хэшагъэну	дыхэшагъэну	фыхэшагъэну	хэшагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнукъэ	ухэшагъэнукъэ	хэшагъэнукъэ	дыхэшагъэнукъэ	фыхэшагъэнукъэ	хэшагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнут	ухэшагъэнут	хэшагъэнут	дыхэшагъэнут	фыхэшагъэнут	хэшагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэшагъэнутэкъэ	ухэшагъэнутэкъэ	хэшагъэнутэкъэ	дыхэшагъэнутэкъэ	фыхэшагъэнутэкъэ	хэшагъэнутэкъэ

Причастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыхэш	ухэш	хэш	дыхэш	фыхэш	хэш(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмыш	ухэмыш	хэмыш	дыхэмыш	фыхэмыш	хэмыш(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэша	ухэша	хэша	дыхэша	фыхэша	хэша(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмыша	ухэмыша	хэмыша	дыхэмыша	фыхэмыша	хэмыша(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэшыгъа	ухэшыгъа	хэшыгъа	дыхэшыгъа	фыхэшыгъа	хэшыгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмышыгъа	ухэмышыгъа	хэмышыгъа	дыхэмышыгъа	фыхэмышыгъа	хэмышыгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыхэшын	ухэшын	хэшын	дыхэшын	фыхэшын	хэшын(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмышын	ухэмышын	хэмышын	дыхэмышын	фыхэмышын	хэмышын(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыхэшыну	ухэшыну	хэшыну	дыхэшыну	фыхэшыну	хэшыну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмышыну	ухэмышыну	хэмышыну	дыхэмышыну	фыхэмышыну	хэмышыну(хэ)
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэш	узэрыхэш	зэрыхэш	дызэрыхэш	фызэрыхэш	зэрыхэш(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмыш	узэрыхэмыш	зэрыхэмыш	дызэрыхэмыш	фызэрыхэмыш	зэрыхэмыш(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэша	узэрыхэша	зэрыхэша	дызэрыхэша	фызэрыхэша	зэрыхэша(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмыша	узэрыхэмыша	зэрыхэмыша	дызэрыхэмыша	фызэрыхэмыша	зэрыхэмыша(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэшыгъа	узэрыхэшыгъа	зэрыхэшыгъа	дызэрыхэшыгъа	фызэрыхэшыгъа	зэрыхэшыгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмышыгъа	узэрыхэмышыгъа	зэрыхэмышыгъа	дызэрыхэмышыгъа	фызэрыхэмышыгъа	зэрыхэмышыгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэшын	узэрыхэшын	зэрыхэшын	дызэрыхэшын	фызэрыхэшын	зэрыхэшын(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмышын	узэрыхэмышын	зэрыхэмышын	дызэрыхэмышын	фызэрыхэмышын	зэрыхэмышын(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэшыну	узэрыхэшыну	зэрыхэшыну	дызэрыхэшыну	фызэрыхэшыну	зэрыхэшыну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмышыну	узэрыхэмышыну	зэрыхэмышыну	дызэрыхэмышыну	фызэрыхэмышыну	зэрыхэмышыну(хэ)
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэш	ущыхэш	щыхэш	дыщыхэш	фыщыхэш	щыхэш(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмыш	ущыхэмыш	щыхэмыш	дыщыхэмыш	фыщыхэмыш	щыхэмыш(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэша	ущыхэша	щыхэша	дыщыхэша	фыщыхэша	щыхэша(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмыша	ущихэмыша	щыхэмыша	дыщыхэмыша	фыщыхэмыша	щыхэмыша(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэшыгъа	ущыхэшыгъа	щыхэшыгъа	дыщыхэшыгъа	фыщыхэшыгъа	щыхэшыгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмышыгъа	ущыхэмышыгъа	щыхэмышыгъа	дыщыхэмышыгъа	фыщыхэмышыгъа	щыхэмышыгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэшын	ущыхэшын	щыхэшын	дыщыхэшын	фыщыхэшын	щыхэшын(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмышын	ущыхэшын	щыхэмышын	дыщыхэмышын	фыщыхэмышын	щыхэмышын(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэшыну	ущыхэшыну	щыхэшыну	дыщыхэшыну	фыщыхэшыну	щыхэшыну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмышыну	ущыхэмышыну	щыхэмышыну	дыщыхэмышыну	фыщыхэмышыну	щыхэмышыну(хэ)
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэш	уздыхэш	здыхэш	дыздыхэш	фыздыхэш	здыхэш(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмыш	уздыхэмыш	здыхэмыш	дыздыхэмыш	фыздыхэмыш	здыхэмыш(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэша	уздыхэша	здыхэша	дыздыхэша	фыздыхэша	здыхэша(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмыша	уздыхэмыша	здыхэмыша	дыздыхэмыша	фыздыхэмыша	здыхэмыша(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэшыгъа	уздыхэшыгъа	здыхэшыгъа	дыздыхэшыгъа	фыздыхэшыгъа	здыхэшыгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмышыгъа	уздыхэмышыгъа	здыхэмышыгъа	дыздыхэмышыгъа	фыздыхэмышыгъа	здыхэмышыгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэшын	уздыхэшын	здыхэшын	дыздыхэшын	фыздыхэшын	здыхэшын(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмышын	уздыхэмышын	здыхэмышын	дыздыхэмышын	фыздыхэмышын	здыхэмышын(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэшыну	уздыхэшыну	здыхэшыну	дыздыхэшыну	фыздыхэшыну	здыхэшыну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмышыну	уздыхэмышыну	здыхэмышыну	дыздыхэмышыну	фыздыхэмышыну	здыхэмышыну(хэ)
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэш	ущӀыхэш	щӀыхэш	дыщӀыхэш	фыщӀыхэш	щӀыхэш(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмыш	ущӀыхэмыш	щӀыхэмыш	дыщӀыхэмыш	фыщӀыхэмыш	щӀыхэмыш(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэша	ущӀыхэшӀэша	щӀыхэша	дыщӀыхэша	фыщӀыхэша	щӀыхэша(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмыша	ущӀыхэмыша	щӀыхэмыша	дыщӀыхэмыша	фыщӀыхэмыша	щӀыхэмыша(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэшыгъа	ущӀыхэшыгъа	щӀыхэшыгъа	дыщӀыхэшыгъа	фыщӀыхэшыгъа	щӀыхэшыгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмышыгъа	ущӀыхэмышыгъа	щӀыхэмышыгъа	дыщӀыхэмышыгъа	фыщӀыхэмышыгъа	щӀыхэмышыгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэшын	ущӀыхэшын	щӀыхэшын	дыщӀыхэшын	фыщӀыхэшын	щӀыхэшын(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмышын	ущӀыхэмышын	щӀыхэмышын	дыщӀыхэмышын	фыщӀыхэмышын	щӀыхэмышын(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэшыну	ущӀыхэшыну	щӀыхэшыну	дыщӀыхэшыну	фыщӀыхэшыну	щӀыхэшыну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмышыну	ущӀыхэмышыну	щӀыхэмышыну	дыщӀыхэмышыну	фыщӀыхэмышыну	щӀыхэмышыну(хэ)

Деепричастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыхэшу	ухэшу	хэшу	дыхэшу	фыхэшу	хэш(хэ)у
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмышу	ухэмышу	хэмышу	дыхэмышу	фыхэмышу	хэмыш(хэ)у
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэшауэ	ухэшауэ	хэшауэ	дыхэшауэ	фыхэшауэ	хэшауэ / хэшахэу
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмышауэ	ухэмышауэ	хэмышауэ	дыхэмышауэ	фыхэмышауэ	хэмышауэ / хэмышахэу
-урэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	сыхэшурэ	ухэшурэ	хэшурэ	дыхэшурэ	фыхэшурэ	хэш(хэ)урэ
-урэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	сыхэмышурэ	ухэмышурэ	хэмышурэ	дыхэмышурэ	фыхэмышурэ	хэмыш(хэ)урэ

Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ			Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ
	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Подлежащэ
сэ	--	сыпхош	сыхош	--	сыфхош	сахош
уэ	усхош	--	ухош	утхош	--	уахош
ар	схош	пхош	хош	тхош	фхош	яхош
дэ	--	дыпхош	дыхош	--	дыфхош	дахош
фэ	фысхош	--	фыхош	фытхош	--	фахош
ахэр	схош(хэ)	пхош(хэ)	хош(хэ)	тхош(хэ)	фхош(хэ)	яхош(хэ)

		-ы-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]	[ш]ыр	--	[ш]хэр
Эргативнэ:	[ш]	[ш]ым	--	[ш]хэм
Послеложнэ:	[ш]кӀэ	[ш]ымкӀэ	[ш]хэкӀэ	[ш]хэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]у	[ш]ырауэ	[ш]хэу	[ш]хэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]а	[ш]ар	--	[ш]ахэр
Эргативнэ:	[ш]а	[ш]ам	--	[ш]ахэм
Послеложнэ:	[ш]акӀэ	[ш]амкӀэ	[ш]ахэкӀэ	[ш]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]ауэ	[ш]арауэ	[ш]ахэу	[ш]ахэрауэ

		-ын-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]ын	[ш]ыныр	--	[ш]ынхэр
Эргативнэ:	[ш]ын	[ш]ыным	--	[ш]ынхэм
Послеложнэ:	[ш]ынкӀэ	[ш]ынымкӀэ	[ш]ынхэкӀэ	[ш]ынхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[ш]ыну	[ш]ынырауэ	[ш]ынхэу	[ш]ынхэрауэ

		-ыну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[ш]ыну	[ш]ынур	--	[ш]ынухэр
Эргативнэ:	[ш]ыну	[ш]ынум	--	[ш]ынухэм
Послеложнэ:	[ш]ынукӀэ	[ш]ынумкӀэ	[ш]ынухэкӀэ	[ш]ынухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[ш]ынууэ	[ш]ынурауэ	[ш]ынухэу	[ш]ынухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. ЗишэщӀу нэхъ кӀыхь хъун.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• Хьэфэр хош.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• хэшын: 1. stretch (for example, rubber)
• Хьэфэр хэшын: be stretched (rubber)
• Лъагъуэ хэшын: be created (path)
• Хьэфэр хош: rubber stretches

УРЫСЫБЗЭ

• хэшын: 1. растянуться (напр. о резине)
• Хьэфэр хэшын: растянуться (резина)
• Лъагъуэ хэшын: быть проложенным (трапинка)
• Хьэфэр хош: резина растягивается

псалъафэ зэпыщӀахэр

Набдзэр хэшын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: imagine, act affectedly, put on airs
     Урысыбзэ: воображать, выламываться
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

НапщӀэр хэшын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to behave arrogantly, pretentiously; act affectedly, put on airs
     Урысыбзэ: вести себя заносчиво, претенциозно; манерничать, жеманиться
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.