Wt/kbd/хэтхъэн

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [xɐ'tχɐn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• хэ- + [тхъ] + -э + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэӏэс "хэтхъэн"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	хэтхъэн
щымыӀэныгъэ:	хэмытхъэн

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэстхъэн	хэптхъэн	хитхъэн	хэттхъэн	хэфтхъэн	хатхъэн
щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэн	хыумытхъэн	химытхъэн	хэдмытхъэн	хэвмытхъэн	хамытхъэн

Унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	хэтхъэ!	хэфтхъэ!
щымыӀэныгъэ:	хыумытхъэ!	хэвмытхъэ!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	сыхретхъэ	ухретхъэ	хретхъэ	дыхретхъэ	фыхретхъэ	хретхъэ
щымыӀэныгъэ:	сыхремытхъэ	ухремытхъэ	хремытхъэ	дыхремытхъэ	фыхремытхъэ	хремытхъэ

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хызотхъэ(р)	хыботхъэ(р)	хетхъэ(р)	хыдотхъэ(р)	хывотхъэ(р)	хатхъэ(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэркъым	хэптхъэркъым	хитхъэркъым	хэттхъэркъым	хэфтхъэркъым	хатхъэркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъэрт	хэптхъэрт	хитхъэрт	хэттхъэрт	хэфтхъэрт	хатхъэрт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэртэкъым	хэптхъэртэкъым	хитхъэртэкъым	хэттхъэртэкъым	хэфтхъэртэкъым	хатхъэртэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъащ	хэптхъащ	хитхъащ	хэттхъащ	хэфтхъащ	хатхъащ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэстхъакъым	хэптхъакъым	хитхъакъым	хэттхъакъым	хэфтхъакъым	хатхъакъым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъат	хэптхъат	хитхъат	хэттхъат	хэфтхъат	хатхъат
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэстхъатэкъым	хэптхъатэкъым	хитхъатэкъым	хэттхъатэкъым	хэфтхъатэкъым	хатхъатэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэгъащ	хэптхъэгъащ	хитхъэгъащ	хэттхъэгъащ	хэфтхъэгъащ	хатхъэгъащ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэгъакъым	хэптхъэгъакъым	хитхъэгъакъым	хэттхъэгъакъым	хэфтхъэгъакъым	хатхъэгъакъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэгъат	хэптхъэгъат	хитхъэгъат	хэттхъэгъат	хэфтхъэгъат	хатхъэгъат
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэгъатэкъым	хэптхъэгъатэкъым	хитхъэгъатэкъым	хэттхъэгъатэкъым	хэфтхъэгъатэкъым	хатхъэгъатэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	хэстхъэщ	хэптхъэщ	хитхъэщ	хэттхъэщ	хэфтхъэщ	хатхъэщ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэкъым	хэптхъэкъым	хитхъэкъым	хэттхъэкъым	хэфтхъэкъым	хатхъэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	хэстхъэт	хэптхъэт	хитхъэт	хэттхъэт	хэфтхъэт	хатхъэт
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэтэкъым	хэптхъэтэкъым	хитхъэтэкъым	хэттхъэтэкъым	хэфтхъэтэкъым	хатхъэтэкъым
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнщ	хэптхъэнщ	хитхъэнщ	хэттхъэнщ	хэфтхъэнщ	хатхъэнщ
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэнкъым	хэптхъэнкъым	хитхъэнкъым	хэттхъэнкъым	хэфтхъэнкъым	хатхъэнкъым
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнущ	хэптхъэнущ	хитхъэнущ	хэттхъэнущ	хэфтхъэнущ	хатхъэнущ
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэнукъым	хэптхъэнукъым	хитхъэнукъым	хэттхъэнукъым	хэфтхъэнукъым	хатхъэнукъым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэрэ	хэптхъэрэ	хитхъэрэ	хэттхъэрэ	хэфтхъэрэ	хатхъэрэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэркъэ	хэптхъэркъэ	хитхъэркъэ	хэттхъэркъэ	хэфтхъэркъэ	хатхъэркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъэрт	хэптхъэрт	хитхъэрт	хэттхъэрт	хэфтхъэрт	хатхъэрт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэртэкъэ	хэптхъэртэкъэ	хитхъэртэкъэ	хэттхъэртэкъэ	хэфтхъэртэкъэ	хатхъэртэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъа	хэптхъа	хитхъа	хэттхъа	хэфтхъа	хатхъа
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэстхъакъэ	хэптхъакъэ	хитхъакъэ	хэттхъакъэ	хэфтхъакъэ	хатхъакъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъат	хэптхъат	хитхъат	хэттхъат	хэфтхъат	хатхъат
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэстхъатэкъэ	хэптхъатэкъэ	хитхъатэкъэ	хэттхъатэкъэ	хэфтхъатэкъэ	хатхъатэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэгъа	хэптхъэгъа	хитхъэгъа	хэттхъэгъа	хэфтхъэгъа	хатхъэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀыныгъэ:	хэстхъэгъакъэ	хэптхъэгъакъэ	хитхъэгъакъэ	хэттхъэгъакъэ	хэфтхъэгъакъэ	хатхъэгъакъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэгъат	хэптхъэгъат	хитхъэгъат	хэттхъэгъат	хэфтхъэгъат	хатхъэгъат
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэгъатэкъэ	хэптхъэгъатэкъэ	хитхъэгъатэкъэ	хэттхъэгъатэкъэ	хэфтхъэгъатэкъэ	хатхъэгъатэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	хэстхъэ	хэптхъэ	хитхъэ	хэттхъэ	хэфтхъэ	хатхъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэкъэ	хэптхъэкъэ	хитхъэкъэ	хэттхъэкъэ	хэфтхъэкъэ	хатхъэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	хэстхъэт	хэптхъэт	хитхъэт	хэттхъэт	хэфтхъэт	хатхъэт
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэтэкъэ	хэптхъэтэкъэ	хитхъэтэкъэ	хэттхъэтэкъэ	хэфтхъэтэкъэ	хатхъэтэкъэ
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэн	хэптхъэн	хитхъэн	хэттхъэн	хэфтхъэн	хатхъэн
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэнкъэ	хэптхъэнкъэ	хитхъэнкъэ	хэттхъэнкъэ	хэфтхъэнкъэ	хатхъэнкъэ
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэну	хэптхъэну	хитхъэну	хэттхъэну	хэфтхъэну	хатхъэну
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэнукъэ	хэптхъэнукъэ	хитхъэнукъэ	хэттхъэнукъэ	хэфтхъэнукъэ	хатхъэнукъэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэмэ	хэптхъэмэ	хитхъэмэ	хэттхъэмэ	хэфтхъэмэ	хатхъэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэмэ	хыумытхъэмэ	химытхъэмэ	хэдмытхъэмэ	хэвмытхъэмэ	хамытхъэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъамэ	хэптхъамэ	хитхъамэ	хэттхъамэ	хэфтхъамэ	хатхъамэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъамэ	хыумытхъамэ	химытхъамэ	хэдмытхъамэ	хэвмытхъамэ	хамытхъамэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэстхъэгъамэ	хэптхъэгъамэ	хитхъэгъамэ	хэттхъэгъамэ	хэфтхъэгъамэ	хатхъэгъамэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэгъамэ	хыумытхъэгъамэ	химытхъэгъамэ	хэдмытхъэгъамэ	хэвмытхъэгъамэ	хамытхъэгъамэ
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнмэ	хэптхъэнмэ	хитхъэнмэ	хэттхъэнмэ	хэфтхъэнмэ	хатхъэнмэ
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэнмэ	хыумытхъэнмэ	химытхъэнмэ	хэдмытхъэнмэ	хэвмытхъэнмэ	хамытхъэнмэ
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнумэ	хэптхъэнумэ	хитхъэнумэ	хэттхъэнумэ	хэфтхъэнумэ	хатхъэнумэ
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэнумэ	хыумытхъэнумэ	химытхъэнумэ	хэдмытхъэнумэ	хэвмытхъэнумэ	хамытхъэнумэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэтэмэ	хэптхъэтэмэ	хитхъэтэмэ	хэттхъэтэмэ	хэфтхъэтэмэ	хатхъэтэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэтэмэ	хыумытхъэтэмэ	химытхъэтэмэ	хэдмытхъэтэмэ	хэвмытхъэтэмэ	хамытхъэтэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъатэмэ	хэптхъатэмэ	хитхъатэмэ	хэттхъатэмэ	хэфтхъатэмэ	хатхъатэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъатэмэ	хыумытхъатэмэ	химытхъатэмэ	хэдмытхъатэмэ	хэвмытхъатэмэ	хамытхъатэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэстхъэгъатэмэ	хэптхъэгъатэмэ	хитхъэгъатэмэ	хэттхъэгъатэмэ	хэфтхъэгъатэмэ	хатхъэгъатэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэгъатэмэ	хыумытхъэгъатэмэ	химытхъэгъатэмэ	хэдмытхъэгъатэмэ	хэвмытхъэгъатэмэ	хамытхъэгъатэмэ
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнтэмэ	хэптхъэнтэмэ	хитхъэнтэмэ	хэттхъэнтэмэ	хэфтхъэнтэмэ	хатхъэнтэмэ
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэнтэмэ	хыумытхъэнтэмэ	химытхъэнтэмэ	хэдмытхъэнтэмэ	хэвмытхъэнтэмэ	хамытхъэнтэмэ
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнутэмэ	хэптхъэнутэмэ	хитхъэнутэмэ	хэттхъэнутэмэ	хэфтхъэнутэмэ	хатхъэнутэмэ
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэнутэмэ	хыумытхъэнутэмэ	химытхъэнутэмэ	хэдмытхъэнутэмэ	хэвмытхъэнутэмэ	хамытхъэнутэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнт	хэптхъэнт	хитхъэнт	хэттхъэнт	хэфтхъэнт	хатхъэнт
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэнтэкъым	хэптхъэнтэкъым	хитхъэнтэкъым	хэттхъэнтэкъым	хэфтхъэнтэкъым	хатхъэнтэкъым
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнут	хэптхъэнут	хитхъэнут	хэттхъэнут	хэфтхъэнут	хатхъэнут
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэстхъэнутэкъым	хэптхъэнутэкъым	хитхъэнутэкъым	хэттхъэнутэкъым	хэфтхъэнутэкъым	хатхъэнутэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэми	хэптхъэми	хитхъэми	хэттхъэми	хэфтхъэми	хатхъэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэми	хыумытхъэми	химытхъэми	хэдмытхъэми	хэвмытхъэми	хамытхъэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъами	хэптхъами	хитхъами	хэттхъами	хэфтхъами	хатхъами
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъами	хыумытхъами	химытхъами	хэдмытхъами	хэвмытхъами	хамытхъами
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэстхъэгъами	хэптхъэгъами	хитхъэгъами	хэттхъэгъами	хэфтхъэгъами	хатхъэгъами
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэгъами	хыумытхъэгъами	химытхъэгъами	хэдмытхъэгъами	хэвмытхъэгъами	хамытхъэгъами
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнми	хэптхъэнми	хитхъэнми	хэттхъэнми	хэфтхъэнми	хатхъэнми
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэнми	хыумытхъэнми	химытхъэнми	хэдмытхъэнми	хэвмытхъэнми	хамытхъэнми
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнуми	хэптхъэнуми	хитхъэнуми	хэттхъэнуми	хэфтхъэнуми	хатхъэнуми
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэнуми	хыумытхъэнуми	химытхъэнуми	хэдмытхъэнуми	хэвмытхъэнуми	хамытхъэнуми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэтэми	хэптхъэтэми	хитхъэтэми	хэттхъэтэми	хэфтхъэтэми	хатхъэтэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэтэми	хыумытхъэтэми	химытхъэтэми	хэдмытхъэтэми	хэвмытхъэтэми	хамытхъэтэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	хэстхъатэми	хэптхъатэми	хитхъатэми	хэттхъатэми	хэфтхъатэми	хатхъатэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъатэми	хыумытхъатэми	химытхъатэми	хэдмытхъатэми	хэвмытхъатэми	хамытхъатэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	хэстхъэгъатэми	хэптхъэгъатэми	хитхъэгъатэми	хэттхъэгъатэми	хэфтхъэгъатэми	хатхъэгъатэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэгъатэми	хыумытхъэгъатэми	химытхъэгъатэми	хэдмытхъэгъатэми	хэвмытхъэгъатэми	хамытхъэгъатэми
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнтэми	хэптхъэнтэми	хитхъэнтэми	хэттхъэнтэми	хэфтхъэнтэми	хатхъэнтэми
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэнтэми	хыумытхъэнтэми	химытхъэнтэми	хэдмытхъэнтэми	хэвмытхъэнтэми	хамытхъэнтэми
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	хэстхъэнутэми	хэптхъэнутэми	хитхъэнутэми	хэттхъэнутэми	хэфтхъэнутэми	хатхъэнутэми
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъэнутэми	хыумытхъэнутэми	химытхъэнутэми	хэдмытхъэнутэми	хэвмытхъэнутэми	хамытхъэнутэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэстхъаи	хэптхъаи	хитхъаи	хэттхъаи	хэфтхъаи	хатхъаи
щымыӀэныгъэ:	хэстхъакъыми	хэптхъакъыми	хитхъакъыми	хэттхъакъыми	хэфтхъакъыми	хатхъакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	хэстхъащэрэт	хэптхъащэрэт	хитхъащэрэт	хэттхъащэрэт	хэфтхъащэрэт	хатхъащэрэт
щымыӀэныгъэ:	хэзмытхъащэрэт	хыумытхъащэрэт	химытхъащэрэт	хэдмытхъащэрэт	хэвмытхъащэрэт	хамытхъащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнщ	хэптхъагъэнщ	хитхъагъэнщ	хэттхъагъэнщ	хэфтхъагъэнщ	хатхъагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнкъым	хэптхъагъэнкъым	хитхъагъэнкъым	хэттхъагъэнкъым	хэфтхъагъэнкъым	хатхъагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнт	хэптхъагъэнт	хитхъагъэнт	хэттхъагъэнт	хэфтхъагъэнт	хатхъагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнтэкъым	хэптхъагъэнтэкъым	хитхъагъэнтэкъым	хэттхъагъэнтэкъым	хэфтхъагъэнтэкъым	хатхъагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэстхъагъэн	хэптхъагъэн	хитхъагъэн	хэттхъагъэн	хэфтхъагъэн	хатхъагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнкъэ	хэптхъагъэнкъэ	хитхъагъэнкъэ	хэттхъагъэнкъэ	хэфтхъагъэнкъэ	хатхъагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнт	хэптхъагъэнт	хитхъагъэнт	хэттхъагъэнт	хэфтхъагъэнт	хатхъагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнтэкъэ	хэптхъагъэнтэкъэ	хитхъагъэнтэкъэ	хэттхъагъэнтэкъэ	хэфтхъагъэнтэкъэ	хатхъагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнущ	хэптхъагъэнущ	хитхъагъэнущ	хэттхъагъэнущ	хэфтхъагъэнущ	хатхъагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнукъым	хэптхъагъэнукъым	хитхъагъэнукъым	хэттхъагъэнукъым	хэфтхъагъэнукъым	хатхъагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнут	хэптхъагъэнут	хитхъагъэнут	хэттхъагъэнут	хэфтхъагъэнут	хатхъагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнутэкъым	хэптхъагъэнутэкъым	хитхъагъэнутэкъым	хэттхъагъэнутэкъым	хэфтхъагъэнутэкъым	хатхъагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэстхъагъэну	хэптхъагъэну	хитхъагъэну	хэттхъагъэну	хэфтхъагъэну	хатхъагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнукъэ	хэптхъагъэнукъэ	хитхъагъэнукъэ	хэттхъагъэнукъэ	хэфтхъагъэнукъэ	хатхъагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнут	хэптхъагъэнут	хитхъагъэнут	хэттхъагъэнут	хэфтхъагъэнут	хатхъагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	хэстхъагъэнутэкъэ	хэптхъагъэнутэкъэ	хитхъагъэнутэкъэ	хэттхъагъэнутэкъэ	хэфтхъагъэнутэкъэ	хатхъагъэнутэкъэ

Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэзытхъэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымытхъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэзытхъа
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымытхъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэзытхъэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымытхъэгъа
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэзытхъэн
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымытхъэн
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэзытхъэну
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзымытхъэну

Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэм иту)	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэстхъэ	хэптхъэ	хитхъэ	хэттхъэ	хэфтхъэ	хатхъэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмытхъэ	хыумытхъэ	химытхъэ	хэдмытхъэ	хэвмытхъэ	хамытхъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэстхъа	хэптхъа	хитхъа	хэттхъа	хэфтхъа	хатхъа
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмытхъа	хыумытхъа	химытхъа	хэдмытхъа	хэвмытхъа	хамытхъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэстхъэгъа	хэптхъэгъа	хитхъэгъа	хэттхъэгъа	хэфтхъэгъа	хатхъэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмытхъэгъа	хыумытхъэгъа	химытхъэгъа	хэдмытхъэгъа	хэвмытхъэгъа	хамытхъэгъа
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэстхъэн	хэптхъэн	хитхъэн	хэттхъэн	хэфтхъэн	хатхъэн
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмытхъэн	хыумытхъэн	химытхъэн	хэдмытхъэн	хэвмытхъэн	хамытхъэн
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэстхъэну	хэптхъэну	хитхъэну	хэттхъэну	хэфтхъэну	хатхъэну
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмытхъэну	хыумытхъэну	химытхъэну	хэдмытхъэну	хэвмытхъэну	хамытхъэну

Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэншэ)
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэтхъэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэмытхъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэтхъа
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэмытхъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэтхъэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэмытхъэгъа
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэтхъэн
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэмытхъэн
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хэтхъэну
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	хэмытхъэну

Обстоятельственнэ причастиехэр	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэстхъэ	зэрыхэптхъэ	зэрыхитхъэ	зэрыхэттхъэ	зэрыхэфтхъэ	зэрыхатхъэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмытхъэ	зэрыхыумытхъэ	зэрыхимытхъэ	зэрыхэдмытхъэ	зэрыхэвмытхъэ	зэрыхамытхъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэстхъа	зэрыхэптхъа	зэрыхитхъа	зэрыхэттхъа	зэрыхэфтхъа	зэрыхатхъа
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмытхъа	зэрыхыумытхъа	зэрыхимытхъа	зэрыхэдмытхъа	зэрыхэвмытхъа	зэрыхамытхъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэстхъэгъа	зэрыхэптхъэгъа	зэрыхитхъэгъа	зэрыхэттхъэгъа	зэрыхэфтхъэгъа	зэрыхатхъэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмытхъэгъа	зэрыхыумытхъэгъа	зэрыхимытхъэгъа	зэрыхэдмытхъэгъа	зэрыхэвмытхъэгъа	зэрыхамытхъэгъа
хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэстхъэн	зэрыхэптхъэн	зэрыхитхъэн	зэрыхэттхъэн	зэрыхэфтхъэн	зэрыхатхъэн
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмытхъэн	зэрыхыумытхъэн	зэрыхимытхъэн	зэрыхэдмытхъэн	зэрыхэвмытхъэн	зэрыхамытхъэн
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зэрыхэстхъэну	зэрыхэптхъэну	зэрыхитхъэну	зэрыхэттхъэну	зэрыхэфтхъэну	зэрыхатхъэну
хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зэрыхэзмытхъэну	зэрыхыумытхъэну	зэрыхимытхъэну	зэрыхэдмытхъэну	зэрыхэвмытхъэну	зэрыхамытхъэну
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	щыхэстхъэ	щыхэптхъэ	щыхитхъэ	щыхэттхъэ	щыхэфтхъэ	щыхатхъэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмытхъэ	щыхыумытхъэ	щыхимытхъэ	щыхэдмытхъэ	щыхэвмытхъэ	щыхамытхъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щыхэстхъа	щыхэптхъа	щыхитхъа	щыхэттхъа	щыхэфтхъа	щыхатхъа
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмытхъа	щыхыумытхъа	щыхимытхъа	щыхэдмытхъа	щыхэвмытхъа	щыхамытхъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щыхэстхъэгъа	щыхэптхъэгъа	щыхитхъэгъа	щыхэттхъэгъа	щыхэфтхъэгъа	щыхатхъэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмытхъэгъа	щыхыумытхъэгъа	щыхимытхъэгъа	щыхэдмытхъэгъа	щыхэвмытхъэгъа	щыхамытхъэгъа
хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щыхэстхъэн	щыхэптхъэн	щыхитхъэн	щыхэттхъэн	щыхэфтхъэн	щыхатхъэн
хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмытхъэн	щыхыумытхъэн	щыхимытхъэн	щыхэдмытхъэн	щыхэвмытхъэн	щыхамытхъэн
хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щыхэстхъэну	щыхэптхъэну	щыхитхъэну	щыхэттхъэну	щыхэфтхъэну	щыхатхъэну
хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щыхэзмытхъэну	щыхыумытхъэну	щыхимытхъэну	щыхэдмытхъэну	щыхэвмытхъэну	щыщамытхъэну
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	здыхэстхъэ	здыхэптхъэ	здыхитхъэ	здыхэттхъэ	здыхэфтхъэ	здыхатхъэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмытхъэ	здыхыумытхъэ	здыхимытхъэ	здыхэдмытхъэ	здыхэвмытхъэ	здыхамытхъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	здыхэстхъа	здыхэптхъа	здыхитхъа	здыхэттхъа	здыхэфтхъа	здыхатхъа
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмытхъа	здыхыумытхъа	здыхимытхъа	здыхэдмытхъа	здыхэвмытхъа	здыхамытхъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	здыхэстхъэгъа	здыхэптхъэгъа	здыхитхъэгъа	здыхэттхъэгъа	здыхэфтхъэгъа	здыхатхъэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмытхъэгъа	здыхыумытхъэгъа	здыхимытхъэгъа	здыхэдмытхъэгъа	здыхэвмытхъэгъа	здыхамытхъэгъа
хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	здыхэстхъэн	здыхэптхъэн	здыхитхъэн	здыхэттхъэн	здыхэфтхъэн	здыхатхъэн
хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмытхъэн	здыхыумытхъэн	здыхимытхъэн	здыхэдмытхъэн	здыхэвмытхъэн	здыхамытхъэн
хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	здыхэстхъэну	здыхэптхъэну	здыхитхъэну	здыхэттхъэну	здыхэфтхъэну	здыхатхъэну
хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	здыхэзмытхъэну	здыхыумытхъэну	здыхимытхъэну	здыхэдмытхъэну	здыхэвмытхъэну	здыхамытхъэну
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэстхъэ	щӀыхэптхъэ	щӀыхитхъэ	щӀыхэттхъэ	щӀыхэфтхъэ	щӀыхатхъэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмытхъэ	щӀыхыумытхъэ	щӀыхимытхъэ	щӀыхэдмытхъэ	щӀыхэвмытхъэ	щӀыхамытхъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэстхъа	щӀыхэптхъа	щӀыхитхъа	щӀыхэттхъа	щӀыхэфтхъа	щӀыхатхъа
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмытхъа	щӀыхыумытхъа	щӀыхимытхъа	щӀыхэдмытхъа	щӀыхэвмытхъа	щӀыхамытхъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэстхъэгъа	щӀыхэптхъэгъа	щӀыхитхъэгъа	щӀыхэттхъэгъа	щӀыхэфтхъэгъа	щӀыхатхъэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмытхъэгъа	щӀыхыумытхъэгъа	щӀыхимытхъэгъа	щӀыхэдмытхъэгъа	щӀыхэвмытхъэгъа	щӀыхамытхъэгъа
хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэстхъэн	щӀыхэптхъэн	щӀыхитхъэн	щӀыхэттхъэн	щӀыхэфтхъэн	щӀыхатхъэн
хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмытхъэн	щӀыхыумытхъэн	щӀыхимытхъэн	щӀыхэдмытхъэн	щӀыхэвмытхъэн	щӀыхамытхъэн
хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щӀыхэстхъэну	щӀыхэптхъэну	щӀыхитхъэну	щӀыхэттхъэну	щӀыхэфтхъэну	щӀыхатхъэну
хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щӀыхэзмытхъэну	щӀыхыумытхъэну	щӀыхимытхъэну	щӀыхэдмытхъэну	щӀыхэвмытхъэну	щӀыхамытхъэну

Деепричастиехэр	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман - щыӀэныгъэ	хэстхъэу	хэптхъэу	хитхъэу	хэттхъэу	хэфтхъэу	хатхъэу
ит зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмытхъэу	хыумытхъэу	химытхъэу	хэдмытхъэу	хэвмытхъэу	хамытхъэу
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хэстхъауэ	хэптхъауэ	хитхъауэ	хэттхъауэ	хэфтхъауэ	хатхъауэ
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	хэзмытхъауэ	хыумытхъауэ	химытхъауэ	хэдмытхъауэ	хэвмытхъауэ	хамытхъауэ
урэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	хэстхъэурэ	хэптхъэурэ	хитхъэурэ	хэттхъэурэ	хэфтхъэурэ	хатхъэурэ
урэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	хэзмытхъэурэ	хыумытхъэурэ	химытхъэурэ	хэдмытхъэурэ	хэвмытхъэурэ	хамытхъэурэ

Прямой дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ			Прямой Дополненэ
	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Подлежащэ
сэ	--	ухызотхъэ	хызотхъэ	--	фыхызотхъэ	хызотхъэ(хэ)
уэ	сыхыботхъэ	--	хыботхъэ	дыхыботхъэ	--	хыботхъэ(хэ)
абы	сыхетхъэ	ухетхъэ	хетхъэ	дыхетхъэ	фыхетхъэ	хетхъэ(хэ)
дэ	--	ухыдотхъэ	хыдотхъэ	--	фыхыдотхъэ	хыдотхъэ(хэ)
фэ	сыхывотхъэ	--	хывотхъэ	дыхывотхъэ	--	хывотхъэ(хэ)
абыхэм	сыхатхъэ	ухатхъэ	хатхъэ	дыхатхъэ	фыхатхъэ	хатхъэ(хэ)

Прямой дополненэ -- фащэ псори (ит зэман щыӀэныгъэ фащэм нэгъуэщӀ)			Прямой Дополненэ
	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Подлежащэ
сэ	--	ухэс[тхъэрэ]	хэс[тхъэрэ]	--	фыхэс[тхъэрэ]	хэс[тхъэ(хэ)рэ]
уэ	сыхэп[тхъэрэ]	--	хэп[тхъэрэ]	дыхэп[тхъэрэ]	--	хэп[тхъэ(хэ)рэ]
абы	сыхи[тхъэрэ]	ухи[тхъэрэ]	хи[тхъэрэ]	дыхи[тхъэрэ]	фыхи[тхъэрэ]	хи[тхъэ(хэ)рэ]
дэ	--	ухэт[тхъэрэ]	хэт[тхъэрэ]	--	фыхэт[тхъэрэ]	хэт[тхъэ(хэ)рэ]
фэ	сыхэф[тхъэрэ]	--	хэф[тхъээрэ]	дыхэф[тхъэрэ]	--	хэф[тхъэ(хэ)рэ]
абыхэм	сыха[тхъэрэ]	уха[тхъэрэ]	ха[тхъэрэ]	дыха[тхъэрэ]	фыха[тхъэрэ]	ха[тхъэ(хэ)рэ]

		-э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъыуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[тхъ]э	[тхъ]эр	--	[тхъ]эхэр
Эргативнэ:	[тхъ]э	[тхъ]эм	--	[тхъ]эхэм
Послеложнэ:	[тхъ]экӀэ	[тхъ]эмкӀэ	[тхъ]эхэкӀэ	[тхъ]эхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[тхъ]эу	[тхъ]эрауэ	[тхъ]эхэу	[тхъ]эхэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъыуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[тхъ]а	[тхъ]ар	--	[тхъ]ахэр
Эргативнэ:	[тхъ]а	[тхъ]ам	--	[тхъ]ахэм
Послеложнэ:	[тхъ]акӀэ	[тхъ]амкӀэ	[тхъ]ахэкӀэ	[тхъ]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[тхъ]ауэ	[тхъ]арауэ	[тхъ]ахэу	[тхъ]ахэрауэ

		-эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъыуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[тхъ]эн	[тхъ]эныр	--	[тхъ]энхэр
Эргативнэ:	[тхъ]эн	[тхъ]эным	--	[тхъ]энхэм
Послеложнэ:	[тхъ]энкӀэ	[тхъ]энымкӀэ	[тхъ]энхэкӀэ	[тхъ]энхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[тхъ]эну	[тхъ]энырауэ	[тхъ]энхэу	[тхъ]энхэрауэ

		-эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъыуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[тхъ]эну	[тхъ]энур	--	[тхъ]энухэр
Эргативнэ:	[тхъ]эну	[тхъ]энум	--	[тхъ]энухэм
Послеложнэ:	[тхъ]энукӀэ	[тхъ]энумкӀэ	[тхъ]энухэкӀэ	[тхъ]энухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[тхъ]энууэ	[тхъ]энурауэ	[тхъ]энухэу	[тхъ]энухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. Зыгуэрым и кӀапэ, и гъунэ зэфӀэтхъын

ЩАПХЪЭХЭР

• Цей кӀэкъуащӀэр хэтхъат. ПащӀэ Бэчмырзэ

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• хэтхъэн: tear, rend or rip sth

УРЫСЫБЗЭ

• хэтхъэн: надорвать что-л.

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [xɐ'tχɐn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• хэ- + [тхъ] + -э + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэмыӏэс "хэтхъэн"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	хэтхъэн
щымыӀэныгъэ:	хэмытхъэн

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэн	ухэтхъэн	хэтхъэн	дыхэтхъэн	фыхэтхъэн	хэтхъэн(хэ)
щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэн	ухэмытхъэн	хэмытхъэн	дыхэмытхъэн	фыхэмытхъэн	хэмытхъэн(хэ)

унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	хэтхъэ!	фыхэтхъэ!
щымыӀэныгъэ:	ухэмытхъэ!	фыхэмытхъэ!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхретхъэ	ухретхъэ	хретхъэ	дыхретхъэ	фыхретхъэ	хретхъэ
щымыӀэныгъэ:	сыхремытхъэ	ухремытхъэ	хремытхъэ	дыхремытхъэ	фыхремытхъэ	хремытхъэ

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхотхъэ(р)	ухотхъэ(р)	хотхъэ(р)	дыхотхъэ(р)	фыхотхъэ(р)	хотхъэ(хэ)(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэркъым	ухэтхъэркъым	хэтхъэркъым	дыхэтхъэркъым	фыхэтхъэркъым	хэтхъэ(хэ)ркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэрт	ухэтхъэрт	хэтхъэрт	дыхэтхъэрт	фыхэтхъэрт	хэтхъэ(хэ)рт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэртэкъым	ухэтхъэртэкъым	хэтхъэртэкъым	дыхэтхъэртэкъым	фыхэтхъэртэкъым	хэтхъэ(хэ)ртэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъащ	ухэтхъащ	хэтхъащ	дыхэтхъащ	фыхэтхъащ	хэтхъа(хэ)щ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъакъым	ухэтхъакъым	хэтхъакъым	дыхэтхъакъым	фыхэтхъакъым	хэтхъа(хэ)къым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъат	ухэтхъат	хэтхъат	дыхэтхъат	фыхэтхъат	хэтхъа(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъатэкъым	ухэтхъатэкъым	хэтхъатэкъым	дыхэтхъатэкъым	фыхэтхъатэкъым	хэтхъа(хэ)тэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъащ	ухэтхъэгъащ	хэтхъэгъащ	дыхэтхъэгъащ	фыхэтхъэгъащ	хэтхъэгъа(хэ)щ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъакъым	ухэтхъэгъакъым	хэтхъэгъакъым	дыхэтхъэгъакъым	фыхэтхъэгъакъым	хэтхъэгъа(хэ)къым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъат	ухэтхъэгъат	хэтхъэгъат	дыхэтхъэгъат	фыхэтхъэгъат	хэтхъэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъатэкъым	ухэтхъэгъатэкъым	хэтхъэгъатэкъым	дыхэтхъэгъатэкъым	фыхэтхъэгъатэкъым	хэтхъэгъа(хэ)тэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэщ	ухэтхъэщ	хэтхъэщ	дыхэтхъэщ	фыхэтхъэщ	хэтхъэ(хэ)щ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэкъым	ухэтхъэкъым	хэтхъэкъым	дыхэтхъэкъым	фыхэтхъэкъым	хэтхъэ(хэ)къым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэт	ухэтхъэт	хэтхъэт	дыхэтхъэт	фыхэтхъэт	хэтхъэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэтэкъым	ухэтхъэтэкъым	хэтхъэтэкъым	дыхэтхъэтэкъым	фыхэтхъэтэкъым	хэтхъэ(хэ)тэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнщ	ухэтхъэнщ	хэтхъэнщ	дыхэтхъэнщ	фыхэтхъэнщ	хэтхъэн(хэ)щ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнкъым	ухэтхъэнкъым	хэтхъэнкъым	дыхэтхъэнкъым	фыхэтхъэнкъым	хэтхъэн(хэ)къым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнущ	ухэтхъэнущ	хэтхъэнущ	дыхэтхъэнущ	фыхэтхъэнущ	хэтхъэну(хэ)щ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнукъым	ухэтхъэнукъым	хэтхъэнукъым	дыхэтхъэнукъым	фыхэтхъэнукъым	хэтхъэну(хэ)къым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэрэ	ухэтхъэрэ	хэтхъэрэ	дыхэтхъэрэ	фыхэтхъэрэ	хэтхъэ(хэ)рэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэркъэ	ухэтхъэркъэ	хэтхъэркъэ	дыхэтхъэркъэ	фыхэтхъэркъэ	хэтхъэ(хэ)ркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэрт	ухэтхъэрт	хэтхъэрт	дыхэтхъэрт	фыхэтхъэрт	хэтхъэ(хэ)рт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэртэкъэ	ухэтхъэртэкъэ	хэтхъэртэкъэ	дыхэтхъэртэкъэ	фыхэтхъэртэкъэ	хэтхъэ(хэ)ртэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъа	ухэтхъа	хэтхъа	дыхэтхъа	фыхэтхъа	хэтхъа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъакъэ	ухэтхъакъэ	хэтхъакъэ	дыхэтхъакъэ	фыхэтхъакъэ	хэтхъа(хэ)къэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъат	ухэтхъат	хэтхъат	дыхэтхъат	фыхэтхъат	хэтхъа(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъатэкъэ	ухэтхъатэкъэ	хэтхъатэкъэ	дыхэтхъатэкъэ	фыхэтхъатэкъэ	хэтхъа(хэ)тэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъа	ухэтхъэгъа	хэтхъэгъа	дыхэтхъэгъа	фыхэтхъэгъа	хэтхъэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъакъэ	ухэтхъэгъакъэ	хэтхъэгъакъэ	дыхэтхъэгъакъэ	фыхэтхъэгъакъэ	хэтхъэгъа(хэ)къэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъат	ухэтхъэгъат	хэтхъэгъат	дыхэтхъэгъат	фыхэтхъэгъат	хэтхъэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъатэкъэ	ухэтхъэгъатэкъэ	хэтхъэгъатэкъэ	дыхэтхъэгъатэкъэ	фыхэтхъэгъатэкъэ	хэтхъэгъа(хэ)тэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэ	ухэтхъэ	хэтхъэ	дыхэтхъэ	фыхэтхъэ	хэтхъэ(хэ)
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэкъэ	ухэтхъэкъэ	хэтхъэкъэ	дыхэтхъэкъэ	фыхэтхъэкъэ	хэтхъэ(хэ)къэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэт	ухэтхъэт	хэтхъэт	дыхэтхъэт	фыхэтхъэт	хэтхъэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэтэкъэ	ухэтхъэтэкъэ	хэтхъэтэкъэ	дыхэтхъэтэкъэ	фыхэтхъэтэкъэ	хэтхъэ(хэ)тэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэн	ухэтхъэн	хэтхъэн	дыхэтхъэн	фыхэтхъэн	хэтхъэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнкъэ	ухэтхъэнкъэ	хэтхъэнкъэ	дыхэтхъэнкъэ	фыхэтхъэнкъэ	хэтхъэн(хэ)къэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэну	ухэтхъэну	хэтхъэну	дыхэтхъэну	фыхэтхъэну	хэтхъэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнукъэ	ухэтхъэнукъэ	хэтхъэнукъэ	дыхэтхъэнукъэ	фыхэтхъэнукъэ	хэтхъэну(хэ)къэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэмэ	ухэтхъэмэ	хэтхъэмэ	дыхэтхъэмэ	фыхэтхъэмэ	хэтхъэ(хэ)мэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэмэ	ухэмытхъэмэ	хэмытхъэмэ	дыхэмытхъэмэ	фыхэмытхъэмэ	хэмытхъэ(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъамэ	ухэтхъамэ	хэтхъамэ	дыхэтхъамэ	фыхэтхъамэ	хэтхъа(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъамэ	ухэмытхъамэ	хэмытхъамэ	дыхэмытхъамэ	фыхэмытхъамэ	мытхъа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъамэ	ухэтхъэгъамэ	хэтхъэгъамэ	дыхэтхъэгъамэ	фыхэтхъэгъамэ	хэтхъэгъа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэгъамэ	ухэмытхъэгъамэ	хэмытхъэгъамэ	дыхэмытхъэгъамэ	фыхэмытхъэгъамэ	хэмытхъэгъа(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнмэ	ухэтхъэнмэ	хэтхъэнмэ	дыхэтхъэнмэ	фыхэтхъэнмэ	хэтхъэн(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэнмэ	ухэмытхъэнмэ	хэмытхъэнмэ	дыхэмытхъэнмэ	фыхэмытхъэнмэ	хэмытхъэн(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнумэ	ухэтхъэнумэ	хэтхъэнумэ	дыхэтхъэнумэ	фыхэтхъэнумэ	хэтхъэну(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэнумэ	ухэмытхъэнумэ	хэмытхъэнумэ	дыхэмытхъэнумэ	фыхэмытхъэнумэ	хэмытхъэну(хэ)мэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэтэмэ	ухэтхъэтэмэ	хэтхъэтэмэ	дыхэтхъэтэмэ	фыхэтхъэтэмэ	хэтхъэ(хэ)тэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэтэмэ	ухэмытхъэтэмэ	хэмытхъэтэмэ	дыхэмытхъэтэмэ	фыхэмытхъэтэмэ	хэмытхъэ(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъатэмэ	ухэтхъатэмэ	хэтхъатэмэ	дыхэтхъатэмэ	фыхэтхъатэмэ	хэтхъа(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъатэмэ	ухэмытхъатэмэ	хэмытхъатэмэ	дыхэмытхъатэмэ	фыхэмытхъатэмэ	хэмытхъа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъатэмэ	ухэтхъэгъатэмэ	хэтхъэгъатэмэ	дыхэтхъэгъатэмэ	фыхэтхъэгъатэмэ	хэтхъэгъа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэгъатэмэ	ухэмытхъэгъатэмэ	хэмытхъэгъатэмэ	дыхэмытхъэгъатэмэ	фыхэмытхъэгъатэмэ	хэмытхъэгъа(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнтэмэ	ухэтхъэнтэмэ	хэтхъэнтэмэ	дыхэтхъэнтэмэ	фыхэтхъэнтэмэ	хэтхъэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэнтэмэ	ухэмытхъэнтэмэ	хэмытхъэнтэмэ	дыхэмытхъэнтэмэ	фыхэмытхъэнтэмэ	хэмытхъэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнутэмэ	ухэтхъэнутэмэ	хэтхъэнутэмэ	дыхэтхъэнутэмэ	фыхэтхъэнутэмэ	хэтхъэну(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэнутэмэ	ухэмытхъэнутэмэ	хэмытхъэнутэмэ	дыхэмытхъэнутэмэ	фыхэмытхъэнутэмэ	хэмытхъэну(хэ)тэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнт	ухэтхъэнт	хэтхъэнт	дыхэтхъэнт	фыхэтхъэнт	хэтхъэн(хэ)т
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнтэкъым	ухэтхъэнтэкъым	хэтхъэнтэкъым	дыхэтхъэнтэкъым	фыхэтхъэнтэкъым	хэтхъэн(хэ)тэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнут	ухэтхъэнут	хэтхъэнут	дыхэтхъэнут	фыхэтхъэнут	хэтхъэну(хэ)т
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнутэкъым	ухэтхъэнутэкъым	хэтхъэнутэкъым	дыхэтхъэнутэкъым	фыхэтхъэнутэкъым	хэтхъэну(хэ)тэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэми	ухэтхъэми	хэтхъэми	дыхэтхъэми	фыхэтхъэми	хэтхъэ(хэ)ми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэми	ухэмытхъэми	хэмытхъэми	дыхэмытхъэми	фыхэмытхъэми	хэмытхъэ(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъами	ухэтхъами	хэтхъами	дыхэтхъами	фыхэтхъами	хэтхъа(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъами	ухэмытхъами	хэмытхъами	дыхэмытхъами	фыхэмытхъами	хэмытхъа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъами	ухэтхъэгъами	хэтхъэгъами	дыхэтхъэгъами	фыхэтхъэгъами	хэтхъэгъа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэгъами	ухэмытхъэгъами	хэмытхъэгъами	дыхэмытхъэгъами	фыхэмытхъэгъами	хэмытхъэгъа(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнми	ухэтхъэнми	хэтхъэнми	дыхэтхъэнми	фыхэтхъэнми	хэтхъэн(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэнми	ухэмытхъэнми	хэмытхъэнми	дыхэмытхъэнми	фыхэмытхъэнми	хэмытхъэн(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнуми	ухэтхъэнуми	хэтхъэнуми	дыхэтхъэнуми	фыхэтхъэнуми	хэтхъэну(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэнуми	ухэмытхъэнуми	хэмытхъэнуми	дыхэмытхъэнуми	фыхэмытхъэнуми	хэмытхъэну(хэ)ми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэтэми	ухэтхъэтэми	хэтхъэтэми	дыхэтхъэтэми	фыхэтхъэтэми	хэтхъэ(хэ)тэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэтэми	ухэмытхъэтэми	хэмытхъэтэми	дыхэмытхъэтэми	фыхэмытхъэтэми	хэмытхъэ(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъатэми	ухэтхъатэми	хэтхъатэми	дыхэтхъатэми	фыхэтхъатэми	хэтхъа(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъатэми	ухэмытхъатэми	хэмытхъатэми	дыхэмытхъатэми	фыхэмытхъатэми	хэмытхъа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэгъатэми	ухэтхъэгъатэми	хэтхъэгъатэми	дыхэтхъэгъатэми	фыхэтхъэгъатэми	хэтхъэгъа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэгъатэми	ухэмытхъэгъатэми	хэмытхъэгъатэми	дыхэмытхъэгъатэми	фыхэмытхъэгъатэми	хэмытхъэгъа(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнтэми	ухэтхъэнтэми	хэтхъэнтэми	дыхэтхъэнтэми	фыхэтхъэнтэми	хэтхъэн(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэнтэми	ухэмытхъэнтэми	хэмытхъэнтэми	дыхэмытхъэнтэми	фыхэмытхъэнтэми	хэмытхъэн(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэтхъэнутэми	ухэтхъэнутэми	хэтхъэнутэми	дыхэтхъэнутэми	фыхэтхъэнутэми	хэтхъэну(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъэнутэми	ухэмытхъэнутэми	хэмытхъэнутэми	дыхэмытхъэнутэми	фыхэмытхъэнутэми	хэмытхъэну(хэ)тэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэтхъаи	ухэтхъаи	хэтхъаи	дыхэтхъаи	фыхэтхъаи	хэтхъаи
щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъакъыми	ухэтхъакъыми	хэтхъакъыми	дыхэтхъакъыми	фыхэтхъакъыми	хэтхъакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэтхъащэрэт	ухэтхъащэрэт	хэтхъащэрэт	дыхэтхъащэрэт	фыхэтхъащэрэт	хэтхъащэрэт
щымыӀэныгъэ:	сыхэмытхъащэрэт	ухэмытхъащэрэт	хэмытхъащэрэт	дыхэмытхъащэрэт	фыхэмытхъащэрэт	хэмытхъащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнщ	ухэтхъагъэнщ	хэтхъагъэнщ	дыхэтхъагъэнщ	фыхэтхъагъэнщ	хэтхъагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнкъым	ухэтхъагъэнкъым	хэтхъагъэнкъым	дыхэтхъагъэнкъым	фыхэтхъагъэнкъым	хэтхъагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнт	ухэтхъагъэнт	хэтхъагъэнт	дыхэтхъагъэнт	фыхэтхъагъэнт	хэтхъагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнтэкъым	ухэтхъагъэнтэкъым	хэтхъагъэнтэкъым	дыхэтхъагъэнтэкъым	фыхэтхъагъэнтэкъым	хэтхъагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэн	ухэтхъагъэн	хэтхъагъэн	дыхэтхъагъэн	фыхэтхъагъэн	хэтхъагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнкъэ	ухэтхъагъэнкъэ	хэтхъагъэнкъэ	дыхэтхъагъэнкъэ	фыхэтхъагъэнкъэ	хэтхъагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнт	ухэтхъагъэнт	хэтхъагъэнт	дыхэтхъагъэнт	фыхэтхъагъэнт	хэтхъагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнтэкъэ	ухэтхъагъэнтэкъэ	хэтхъагъэнтэкъэ	дыхэтхъагъэнтэкъэ	фыхэтхъагъэнтэкъэ	хэтхъагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнущ	ухэтхъагъэнущ	хэтхъагъэнущ	дыхэтхъагъэнущ	фыхэтхъагъэнущ	хэтхъагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнукъым	ухэтхъагъэнукъым	хэтхъагъэнукъым	дыхэтхъагъэнукъым	фыхэтхъагъэнукъым	хэтхъагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнут	ухэтхъагъэнут	хэтхъагъэнут	дыхэтхъагъэнут	фыхэтхъагъэнут	хэтхъагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнутэкъым	ухэтхъагъэнутэкъым	хэтхъагъэнутэкъым	дыхэтхъагъэнутэкъым	фыхэтхъагъэнутэкъым	хэтхъагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэну	ухэтхъагъэну	хэтхъагъэну	дыхэтхъагъэну	фыхэтхъагъэну	хэтхъагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнукъэ	ухэтхъагъэнукъэ	хэтхъагъэнукъэ	дыхэтхъагъэнукъэ	фыхэтхъагъэнукъэ	хэтхъагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнут	ухэтхъагъэнут	хэтхъагъэнут	дыхэтхъагъэнут	фыхэтхъагъэнут	хэтхъагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэтхъагъэнутэкъэ	ухэтхъагъэнутэкъэ	хэтхъагъэнутэкъэ	дыхэтхъагъэнутэкъэ	фыхэтхъагъэнутэкъэ	хэтхъагъэнутэкъэ

Причастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыхэтхъэ	ухэтхъэ	хэтхъэ	дыхэтхъэ	фыхэтхъэ	хэтхъэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмытхъэ	ухэмытхъэ	хэмытхъэ	дыхэмытхъэ	фыхэмытхъэ	хэмытхъэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэтхъа	ухэтхъа	хэтхъа	дыхэтхъа	фыхэтхъа	хэтхъа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмытхъа	ухэмытхъа	хэмытхъа	дыхэмытхъа	фыхэмытхъа	хэмытхъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэтхъэгъа	ухэтхъэгъа	хэтхъэгъа	дыхэтхъэгъа	фыхэтхъэгъа	хэтхъэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмытхъэгъа	ухэмытхъэгъа	хэмытхъэгъа	дыхэмытхъэгъа	фыхэмытхъэгъа	хэмытхъэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыхэтхъэн	ухэтхъэн	хэтхъэн	дыхэтхъэн	фыхэтхъэн	хэтхъэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмытхъэн	ухэмытхъэн	хэмытхъэн	дыхэмытхъэн	фыхэмытхъэн	хэмытхъэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыхэтхъэну	ухэтхъэну	хэтхъэну	дыхэтхъэну	фыхэтхъэну	хэтхъэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмытхъэну	ухэмытхъэну	хэмытхъэну	дыхэмытхъэну	фыхэмытхъэну	хэмытхъэну(хэ)
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэтхъэ	узэрыхэтхъэ	зэрыхэтхъэ	дызэрыхэтхъэ	фызэрыхэтхъэ	зэрыхэтхъэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмытхъэ	узэрыхэмытхъэ	зэрыхэмытхъэ	дызэрыхэмытхъэ	фызэрыхэмытхъэ	зэрыхэмытхъэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэтхъа	узэрыхэтхъа	зэрыхэтхъа	дызэрыхэтхъа	фызэрыхэтхъа	зэрыхэтхъа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмытхъа	узэрыхэмытхъа	зэрыхэмытхъа	дызэрыхэмытхъа	фызэрыхэмытхъа	зэрыхэмытхъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэтхъэгъа	узэрыхэтхъэгъа	зэрыхэтхъэгъа	дызэрыхэтхъэгъа	фызэрыхэтхъэгъа	зэрыхэтхъэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмытхъэгъа	узэрыхэмытхъэгъа	зэрыхэмытхъэгъа	дызэрыхэмытхъэгъа	фызэрыхэмытхъэгъа	зэрыхэмытхъэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэтхъэн	узэрыхэтхъэн	зэрыхэтхъэн	дызэрыхэтхъэн	фызэрыхэтхъэн	зэрыхэтхъэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмытхъэн	узэрыхэмытхъэн	зэрыхэмытхъэн	дызэрыхэмытхъэн	фызэрыхэмытхъэн	зэрыхэмытхъэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэтхъэну	узэрыхэтхъэну	зэрыхэтхъэну	дызэрыхэтхъэну	фызэрыхэтхъэну	зэрыхэтхъэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмытхъэну	узэрыхэмытхъэну	зэрыхэмытхъэну	дызэрыхэмытхъэну	фызэрыхэмытхъэну	зэрыхэмытхъэну(хэ)
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэтхъэ	ущыхэтхъэ	щыхэтхъэ	дыщыхэтхъэ	фыщыхэтхъэ	щыхэтхъэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмытхъэ	ущыхэмытхъэ	щыхэмытхъэ	дыщыхэмытхъэ	фыщыхэмытхъэ	щыхэмытхъэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэтхъа	ущыхэтхъа	щыхэтхъа	дыщыхэтхъа	фыщыхэтхъа	щыхэтхъа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмытхъа	ущыхэмытхъа	щыхэмытхъа	дыщыхэмытхъа	фыщыхэмытхъа	щыхэмытхъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэтхъэгъа	ущыхэтхъэгъа	щыхэтхъэгъа	дыщыхэтхъэгъа	фыщыхэтхъэгъа	щыхэтхъэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмытхъэгъа	ущыхэмытхъэгъа	щыхэмытхъэгъа	дыщыхэмытхъэгъа	фыщыхэмытхъэгъа	щыхэмытхъэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэтхъэн	ущыхэтхъэн	щыхэтхъэн	дыщыхэтхъэн	фыщыхэтхъэн	щыхэтхъэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмытхъэн	ущыхэмытхъэн	щыхэмытхъэн	дыщыхэмытхъэн	фыщыхэмытхъэн	щыхэмытхъэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэтхъэну	ущыхэтхъэну	щыхэтхъэну	дыщыхэтхъэну	фыщыхэтхъэну	щыхэтхъэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмытхъэну	ущыхэмытхъэну	щыхэмытхъэну	дыщыхэмытхъэну	фыщыхэмытхъэну	щыхэмытхъэну(хэ)
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэтхъэ	уздыхэтхъэ	здыхэтхъэ	дыздыхэтхъэ	фыздыхэтхъэ	здыхэтхъэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмытхъэ	уздыхэмытхъэ	здыхэмытхъэ	дыздыхэмытхъэ	фыздыхэмытхъэ	здыхэмытхъэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэтхъа	уздыхэтхъа	здыхэтхъа	дыздыхэтхъа	фыздыхэтхъа	здыхэтхъа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмытхъа	уздыхэмытхъа	здыхэмытхъа	дыздыхэмытхъа	фыздыхэмытхъа	здыхэмытхъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэтхъэгъа	уздыхэтхъэгъа	здыхэтхъэгъа	дыздыхэтхъэгъа	фыздыхэтхъэгъа	здыхэтхъэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмытхъэгъа	уздыхэмытхъэгъа	здыхэмытхъэгъа	дыздыхэмытхъэгъа	фыздыхэмытхъэгъа	здыхэмытхъэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэтхъэн	уздыхэтхъэн	здыхэтхъэн	дыздыхэтхъэн	фыздыхэтхъэн	здыхэтхъэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмытхъэн	уздыхэмытхъэн	здыхэмытхъэн	дыздыхэмытхъэн	фыздыхэмытхъэн	здыхэмытхъэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэтхъэну	уздыхэтхъэну	здыхэтхъэну	дыздыхэтхъэну	фыздыхэтхъэну	здыхэтхъэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмытхъэну	уздыхэмытхъэну	здыхэмытхъэну	дыздыхэмытхъэну	фыздыхэмытхъэну	здыхэмытхъэну(хэ)
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэтхъэ	ущӀыхэтхъэ	щӀыхэтхъэ	дыщӀыхэтхъэ	фыщӀыхэтхъэ	щӀыхэтхъэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмытхъэ	ущӀыхэмытхъэ	щӀыхэмытхъэ	дыщӀыхэмытхъэ	фыщӀыхэмытхъэ	щӀыхэмытхъэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэтхъа	ущӀыхэтхъа	щӀыхэтхъа	дыщӀыхэтхъа	фыщӀыхэтхъа	щӀыхэтхъа(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмытхъа	ущӀыхэмытхъа	щӀыхэмытхъа	дыщӀыхэмытхъа	фыщӀыхэмытхъа	щӀыхэмытхъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэтхъэгъа	ущӀыхэтхъэгъа	щӀыхэтхъэгъа	дыщӀыхэтхъэгъа	фыщӀыхэтхъэгъа	щӀыхэтхъэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмытхъэгъа	ущӀыхэмытхъэгъа	щӀыхэмытхъэгъа	дыщӀыхэмытхъэгъа	фыщӀыхэмытхъэгъа	щӀыхэмытхъэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэтхъэн	ущӀыхэтхъэн	щӀыхэтхъэн	дыщӀыхэтхъэн	фыщӀыхэтхъэн	щӀыхэтхъэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмытхъэн	ущӀыхэмытхъэн	щӀыхэмытхъэн	дыщӀыхэмытхъэн	фыщӀыхэмытхъэн	щӀыхэмытхъэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэтхъэну	ущӀыхэтхъэну	щӀыхэтхъэну	дыщӀыхэтхъэну	фыщӀыхэтхъэну	щӀыхэтхъэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмытхъэну	ущӀыхэмытхъэну	щӀыхэмытхъэну	дыщӀыхэмытхъэну	фыщӀыхэмытхъэну	щӀыхэмытхъэну(хэ)

Деепричастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыхэтхъэу	ухэтхъэу	хэтхъэу	дыхэтхъэу	фыхэтхъэу	хэтхъэ(хэ)у
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмытхъэу	ухэмытхъэу	хэмытхъэу	дыхэмытхъэу	фыхэмытхъэу	хэмытхъэ(хэ)у
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэтхъауэ	ухэтхъауэ	хэтхъауэ	дыхэтхъауэ	фыхэтхъауэ	хэтхъауэ / хэтхъа(хэ)у
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмытхъауэ	ухэмытхъауэ	хэмытхъауэ	дыхэмытхъауэ	фыхэмытхъауэ	хэмытхъауэ(хэ) / хэмытхъа(хэ)у
жрэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	сыхэтхъэурэ	ухэтхъэурэ	хэтхъэурэ	дыхэтхъэурэ	фыхэтхъэурэ	хэтхъэ(хэ)урэ
жрэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	сыхэмытхъэурэ	ухэмытхъэурэ	хэмытхъэурэ	дыхэмытхъэурэ	фыхэмытхъэурэ	хэмытхъэ(хэ)урэ

Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ			Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ
	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Подлежащэ
сэ	--	сыпхотхъэ	сыхотхъэ	--	сыфхотхъэ	сахотхъэ
уэ	усхотхъэ	--	ухотхъэ	утхотхъэ	--	уахотхъэ
ар	схотхъэ	пхотхъэ	хотхъэ	тхотхъэ	фхотхъэ	яхотхъэ
дэ	--	дыпхотхъэ	дыхотхъэ	--	дыфхотхъэ	дахотхъэ
фэ	фысхотхъэ	--	фыхотхъэ	фытхотхъэ	--	фахотхъэ
ахэр	схотхъэ(хэ)	пхотхъэ(хэ)	хотхъэ(хэ)	тхотхъэ(хэ)	фхотхъэ(хэ)	яхотхъэ(хэ)

		-э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[тхъ]э	[тхъ]эр	--	[тхъ]эхэр
Эргативнэ:	[тхъ]э	[тхъ]эм	--	[тхъ]эхэм
Послеложнэ:	[тхъ]экӀэ	[тхъ]эмкӀэ	[тхъ]эхэкӀэ	[тхъ]эхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[тхъ]эуэ	[тхъ]эрауэ	[тхъ]эхэу	[тхъ]эхэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[тхъ]а	[тхъ]ар	--	[тхъ]ахэр
Эргативнэ:	[тхъ]а	[тхъ]ам	--	[тхъ]ахэм
Послеложнэ:	[тхъ]акӀэ	[тхъ]амкӀэ	[тхъ]ахэкӀэ	[тхъ]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[тхъ]ауэ	[тхъ]арауэ	[тхъ]ахэу	[тхъ]ахэрауэ

		-эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[тхъ]эн	[тхъ]эныр	--	[тхъ]энхэр
Эргативнэ:	[тхъ]эн	[тхъ]эным	--	[тхъ]энхэм
Послеложнэ:	[тхъ]энкӀэ	[тхъ]энымкӀэ	[тхъ]энхэкӀэ	[тхъ]энхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[тхъ]эну	[тхъ]энырауэ	[тхъ]энхэу	[тхъ]энхэрауэ

		-эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[тхъ]эну	[тхъ]энур	--	[тхъ]энухэр
Эргативнэ:	[тхъ]эну	[тхъ]энум	--	[тхъ]энухэм
Послеложнэ:	[тхъ]энукӀэ	[тхъ]энумкӀэ	[тхъ]энухэкӀэ	[тхъ]энухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[тхъ]энууэ	[тхъ]энурауэ	[тхъ]энухэу	[тхъ]энухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. Зыгуэрым и кӀапэ, и гъунэ зэфӀэтхъа хъун.

ЩАПХЪЭХЭР

• Цей кӀэкъуащӀэр хэтхъат. ПащӀэ Бэчмырзэ

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• ЩэкӀыр хэтхъащ.
• Бостей къуащӀэр хэтхъащ.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• хэтхъэн: tear (about sth)
• ЩэкӀыр хэтхъащ: the cloth or material tore
• Бостей къуащӀэр хэтхъащ: the hem of the dress tore.

УРЫСЫБЗЭ

• хэтхъэн: надорваться (о чём-л.)
• ЩэкӀыр хэтхъащ: ткань надорвалась.
• Бостей къуащӀэр хэтхъащ: подол платья надорвался.

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.