Wt/kbd/хэнэн

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [xɐ'nɐn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• хэ- + [н] + -э + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэмыӏэс "хэнэн"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	хэнэн
щымыӀэныгъэ:	хэмынэн

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэнэн	ухэнэн	хэнэн	дыхэнэн	фыхэнэн	хэнэн(хэ)
щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэн	ухэмынэн	хэмынэн	дыхэмынэн	фыхэмынэн	хэмынэн(хэ)

унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	хэнэ!	фыхэнэ!
щымыӀэныгъэ:	ухэмынэ!	фыхэмынэ!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхренэ	ухренэ	хренэ	дыхренэ	фыхренэ	хренэ
щымыӀэныгъэ:	сыхремынэ	ухремынэ	хремынэ	дыхремынэ	фыхремынэ	хремынэ

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхонэ(р)	ухонэ(р)	хонэ(р)	дыхонэ(р)	фыхонэ(р)	хонэ(хэ)(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэркъым	ухэнэркъым	хэнэркъым	дыхэнэркъым	фыхэнэркъым	хэнэ(хэ)ркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнэрт	ухэнэрт	хэнэрт	дыхэнэрт	фыхэнэрт	хэнэ(хэ)рт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэртэкъым	ухэнэртэкъым	хэнэртэкъым	дыхэнэртэкъым	фыхэнэртэкъым	хэнэ(хэ)ртэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнащ	ухэнащ	хэнащ	дыхэнащ	фыхэнащ	хэна(хэ)щ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнакъым	ухэнакъым	хэнакъым	дыхэнакъым	фыхэнакъым	хэна(хэ)къым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнат	ухэнат	хэнат	дыхэнат	фыхэнат	хэна(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнатэкъым	ухэнатэкъым	хэнатэкъым	дыхэнатэкъым	фыхэнатэкъым	хэна(хэ)тэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъащ	ухэнэгъащ	хэнэгъащ	дыхэнэгъащ	фыхэнэгъащ	хэнэгъа(хэ)щ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэгъакъым	ухэнэгъакъым	хэнэгъакъым	дыхэнэгъакъым	фыхэнэгъакъым	хэнэгъа(хэ)къым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъат	ухэнэгъат	хэнэгъат	дыхэнэгъат	фыхэнэгъат	хэнэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэгъатэкъым	ухэнэгъатэкъым	хэнэгъатэкъым	дыхэнэгъатэкъым	фыхэнэгъатэкъым	хэнэгъа(хэ)тэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыхэнэщ	ухэнэщ	хэнэщ	дыхэнэщ	фыхэнэщ	хэнэ(хэ)щ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэкъым	ухэнэкъым	хэнэкъым	дыхэнэкъым	фыхэнэкъым	хэнэ(хэ)къым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыхэнэт	ухэнэт	хэнэт	дыхэнэт	фыхэнэт	хэнэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэтэкъым	ухэнэтэкъым	хэнэтэкъым	дыхэнэтэкъым	фыхэнэтэкъым	хэнэ(хэ)тэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнщ	ухэнэнщ	хэнэнщ	дыхэнэнщ	фыхэнэнщ	хэнэн(хэ)щ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнкъым	ухэнэнкъым	хэнэнкъым	дыхэнэнкъым	фыхэнэнкъым	хэнэн(хэ)къым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнущ	ухэнэнущ	хэнэнущ	дыхэнэнущ	фыхэнэнущ	хэнэну(хэ)щ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнукъым	ухэнэнукъым	хэнэнукъым	дыхэнэнукъым	фыхэнэнукъым	хэнэну(хэ)къым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэрэ	ухэнэрэ	хэнэрэ	дыхэнэрэ	фыхэнэрэ	хэнэ(хэ)рэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэркъэ	ухэнэркъэ	хэнэркъэ	дыхэнэркъэ	фыхэнэркъэ	хэнэ(хэ)ркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнэрт	ухэнэрт	хэнэрт	дыхэнэрт	фыхэнэрт	хэнэ(хэ)рт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэртэкъэ	ухэнэртэкъэ	хэнэртэкъэ	дыхэнэртэкъэ	фыхэнэртэкъэ	хэнэ(хэ)ртэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэна	ухэна	хэна	дыхэна	фыхэна	хэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнакъэ	ухэнакъэ	хэнакъэ	дыхэнакъэ	фыхэнакъэ	хэна(хэ)къэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнат	ухэнат	хэнат	дыхэнат	фыхэнат	хэна(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнатэкъэ	ухэнатэкъэ	хэнатэкъэ	дыхэнатэкъэ	фыхэнатэкъэ	хэна(хэ)тэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъа	ухэнэгъа	хэнэгъа	дыхэнэгъа	фыхэнэгъа	хэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэгъакъэ	ухэнэгъакъэ	хэнэгъакъэ	дыхэнэгъакъэ	фыхэнэгъакъэ	хэнэгъа(хэ)къэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъат	ухэнэгъат	хэнэгъат	дыхэнэгъат	фыхэнэгъат	хэнэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэгъатэкъэ	ухэнэгъатэкъэ	хэнэгъатэкъэ	дыхэнэгъатэкъэ	фыхэнэгъатэкъэ	хэнэгъа(хэ)тэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыхэнэ	ухэнэ	хэнэ	дыхэнэ	фыхэнэ	хэнэ(хэ)
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэкъэ	ухэнэкъэ	хэнэкъэ	дыхэнэкъэ	фыхэнэкъэ	хэнэ(хэ)къэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыхэнэт	ухэнэт	хэнэт	дыхэнэт	фыхэнэт	хэнэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэтэкъэ	ухэнэтэкъэ	хэнэтэкъэ	дыхэнэтэкъэ	фыхэнэтэкъэ	хэнэ(хэ)тэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэн	ухэнэн	хэнэн	дыхэнэн	фыхэнэн	хэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнкъэ	ухэнэнкъэ	хэнэнкъэ	дыхэнэнкъэ	фыхэнэнкъэ	хэнэн(хэ)къэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэну	ухэнэну	хэнэну	дыхэнэну	фыхэнэну	хэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнукъэ	ухэнэнукъэ	хэнэнукъэ	дыхэнэнукъэ	фыхэнэнукъэ	хэнэну(хэ)къэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэмэ	ухэнэмэ	хэнэмэ	дыхэнэмэ	фыхэнэмэ	хэнэ(хэ)мэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэмэ	ухэмынэмэ	хэмынэмэ	дыхэмынэмэ	фыхэмынэмэ	хэмынэ(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнамэ	ухэнамэ	хэнамэ	дыхэнамэ	фыхэнамэ	хэна(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынамэ	ухэмынамэ	хэмынамэ	дыхэмынамэ	фыхэмынамэ	мына(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъамэ	ухэнэгъамэ	хэнэгъамэ	дыхэнэгъамэ	фыхэнэгъамэ	хэнэгъа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэгъамэ	ухэмынэгъамэ	хэмынэгъамэ	дыхэмынэгъамэ	фыхэмынэгъамэ	хэмынэгъа(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнмэ	ухэнэнмэ	хэнэнмэ	дыхэнэнмэ	фыхэнэнмэ	хэнэн(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнмэ	ухэмынэнмэ	хэмынэнмэ	дыхэмынэнмэ	фыхэмынэнмэ	хэмынэн(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнумэ	ухэнэнумэ	хэнэнумэ	дыхэнэнумэ	фыхэнэнумэ	хэнэну(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнумэ	ухэмынэнумэ	хэмынэнумэ	дыхэмынэнумэ	фыхэмынэнумэ	хэмынэну(хэ)мэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэтэмэ	ухэнэтэмэ	хэнэтэмэ	дыхэнэтэмэ	фыхэнэтэмэ	хэнэ(хэ)тэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэтэмэ	ухэмынэтэмэ	хэмынэтэмэ	дыхэмынэтэмэ	фыхэмынэтэмэ	хэмынэ(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнатэмэ	ухэнатэмэ	хэнатэмэ	дыхэнатэмэ	фыхэнатэмэ	хэна(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынатэмэ	ухэмынатэмэ	хэмынатэмэ	дыхэмынатэмэ	фыхэмынатэмэ	хэмына(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъатэмэ	ухэнэгъатэмэ	хэнэгъатэмэ	дыхэнэгъатэмэ	фыхэнэгъатэмэ	хэнэгъа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэгъатэмэ	ухэмынэгъатэмэ	хэмынэгъатэмэ	дыхэмынэгъатэмэ	фыхэмынэгъатэмэ	хэмынэгъа(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнтэмэ	ухэнэнтэмэ	хэнэнтэмэ	дыхэнэнтэмэ	фыхэнэнтэмэ	хэнэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнтэмэ	ухэмынэнтэмэ	хэмынэнтэмэ	дыхэмынэнтэмэ	фыхэмынэнтэмэ	хэмынэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнутэмэ	ухэнэнутэмэ	хэнэнутэмэ	дыхэнэнутэмэ	фыхэнэнутэмэ	хэнэну(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнутэмэ	ухэмынэнутэмэ	хэмынэнутэмэ	дыхэмынэнутэмэ	фыхэмынэнутэмэ	хэмынэну(хэ)тэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнт	ухэнэнт	хэнэнт	дыхэнэнт	фыхэнэнт	хэнэн(хэ)т
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнтэкъым	ухэнэнтэкъым	хэнэнтэкъым	дыхэнэнтэкъым	фыхэнэнтэкъым	хэнэн(хэ)тэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнут	ухэнэнут	хэнэнут	дыхэнэнут	фыхэнэнут	хэнэну(хэ)т
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнутэкъым	ухэнэнутэкъым	хэнэнутэкъым	дыхэнэнутэкъым	фыхэнэнутэкъым	хэнэну(хэ)тэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэми	ухэнэми	хэнэми	дыхэнэми	фыхэнэми	хэнэ(хэ)ми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэми	ухэмынэми	хэмынэми	дыхэмынэми	фыхэмынэми	хэмынэ(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнами	ухэнами	хэнами	дыхэнами	фыхэнами	хэна(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынами	ухэмынами	хэмынами	дыхэмынами	фыхэмынами	хэмына(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъами	ухэнэгъами	хэнэгъами	дыхэнэгъами	фыхэнэгъами	хэнэгъа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэгъами	ухэмынэгъами	хэмынэгъами	дыхэмынэгъами	фыхэмынэгъами	хэмынэгъа(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнми	ухэнэнми	хэнэнми	дыхэнэнми	фыхэнэнми	хэнэн(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнми	ухэмынэнми	хэмынэнми	дыхэмынэнми	фыхэмынэнми	хэмынэн(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнуми	ухэнэнуми	хэнэнуми	дыхэнэнуми	фыхэнэнуми	хэнэну(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнуми	ухэмынэнуми	хэмынэнуми	дыхэмынэнуми	фыхэмынэнуми	хэмынэну(хэ)ми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэтэми	ухэнэтэми	хэнэтэми	дыхэнэтэми	фыхэнэтэми	хэнэ(хэ)тэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэтэми	ухэмынэтэми	хэмынэтэми	дыхэмынэтэми	фыхэмынэтэми	хэмынэ(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнатэми	ухэнатэми	хэнатэми	дыхэнатэми	фыхэнатэми	хэна(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынатэми	ухэмынатэми	хэмынатэми	дыхэмынатэми	фыхэмынатэми	хэмына(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъатэми	ухэнэгъатэми	хэнэгъатэми	дыхэнэгъатэми	фыхэнэгъатэми	хэнэгъа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэгъатэми	ухэмынэгъатэми	хэмынэгъатэми	дыхэмынэгъатэми	фыхэмынэгъатэми	хэмынэгъа(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнтэми	ухэнэнтэми	хэнэнтэми	дыхэнэнтэми	фыхэнэнтэми	хэнэн(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнтэми	ухэмынэнтэми	хэмынэнтэми	дыхэмынэнтэми	фыхэмынэнтэми	хэмынэн(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнутэми	ухэнэнутэми	хэнэнутэми	дыхэнэнутэми	фыхэнэнутэми	хэнэну(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнутэми	ухэмынэнутэми	хэмынэнутэми	дыхэмынэнутэми	фыхэмынэнутэми	хэмынэну(хэ)тэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэнаи	ухэнаи	хэнаи	дыхэнаи	фыхэнаи	хэнаи
щымыӀэныгъэ:	сыхэнакъыми	ухэнакъыми	хэнакъыми	дыхэнакъыми	фыхэнакъыми	хэнакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэнащэрэт	ухэнащэрэт	хэнащэрэт	дыхэнащэрэт	фыхэнащэрэт	хэнащэрэт
щымыӀэныгъэ:	сыхэмынащэрэт	ухэмынащэрэт	хэмынащэрэт	дыхэмынащэрэт	фыхэмынащэрэт	хэмынащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнщ	ухэнагъэнщ	хэнагъэнщ	дыхэнагъэнщ	фыхэнагъэнщ	хэнагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнкъым	ухэнагъэнкъым	хэнагъэнкъым	дыхэнагъэнкъым	фыхэнагъэнкъым	хэнагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнт	ухэнагъэнт	хэнагъэнт	дыхэнагъэнт	фыхэнагъэнт	хэнагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнтэкъым	ухэнагъэнтэкъым	хэнагъэнтэкъым	дыхэнагъэнтэкъым	фыхэнагъэнтэкъым	хэнагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэн	ухэнагъэн	хэнагъэн	дыхэнагъэн	фыхэнагъэн	хэнагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнкъэ	ухэнагъэнкъэ	хэнагъэнкъэ	дыхэнагъэнкъэ	фыхэнагъэнкъэ	хэнагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнт	ухэнагъэнт	хэнагъэнт	дыхэнагъэнт	фыхэнагъэнт	хэнагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнтэкъэ	ухэнагъэнтэкъэ	хэнагъэнтэкъэ	дыхэнагъэнтэкъэ	фыхэнагъэнтэкъэ	хэнагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнущ	ухэнагъэнущ	хэнагъэнущ	дыхэнагъэнущ	фыхэнагъэнущ	хэнагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнукъым	ухэнагъэнукъым	хэнагъэнукъым	дыхэнагъэнукъым	фыхэнагъэнукъым	хэнагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнут	ухэнагъэнут	хэнагъэнут	дыхэнагъэнут	фыхэнагъэнут	хэнагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнутэкъым	ухэнагъэнутэкъым	хэнагъэнутэкъым	дыхэнагъэнутэкъым	фыхэнагъэнутэкъым	хэнагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэну	ухэнагъэну	хэнагъэну	дыхэнагъэну	фыхэнагъэну	хэнагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнукъэ	ухэнагъэнукъэ	хэнагъэнукъэ	дыхэнагъэнукъэ	фыхэнагъэнукъэ	хэнагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнут	ухэнагъэнут	хэнагъэнут	дыхэнагъэнут	фыхэнагъэнут	хэнагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнутэкъэ	ухэнагъэнутэкъэ	хэнагъэнутэкъэ	дыхэнагъэнутэкъэ	фыхэнагъэнутэкъэ	хэнагъэнутэкъэ

Причастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэ	ухэнэ	хэнэ	дыхэнэ	фыхэнэ	хэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэ	ухэмынэ	хэмынэ	дыхэмынэ	фыхэмынэ	хэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэна	ухэна	хэна	дыхэна	фыхэна	хэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмына	ухэмына	хэмына	дыхэмына	фыхэмына	хэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэгъа	ухэнэгъа	хэнэгъа	дыхэнэгъа	фыхэнэгъа	хэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэгъа	ухэмынэгъа	хэмынэгъа	дыхэмынэгъа	фыхэмынэгъа	хэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэн	ухэнэн	хэнэн	дыхэнэн	фыхэнэн	хэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэн	ухэмынэн	хэмынэн	дыхэмынэн	фыхэмынэн	хэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэну	ухэнэну	хэнэну	дыхэнэну	фыхэнэну	хэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэну	ухэмынэну	хэмынэну	дыхэмынэну	фыхэмынэну	хэмынэну(хэ)
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэнэ	узэрыхэнэ	зэрыхэнэ	дызэрыхэнэ	фызэрыхэнэ	зэрыхэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмынэ	узэрыхэмынэ	зэрыхэмынэ	дызэрыхэмынэ	фызэрыхэмынэ	зэрыхэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэна	узэрыхэна	зэрыхэна	дызэрыхэна	фызэрыхэна	зэрыхэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмына	узэрыхэмына	зэрыхэмына	дызэрыхэмына	фызэрыхэмына	зэрыхэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэнэгъа	узэрыхэнэгъа	зэрыхэнэгъа	дызэрыхэнэгъа	фызэрыхэнэгъа	зэрыхэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмынэгъа	узэрыхэмынэгъа	зэрыхэмынэгъа	дызэрыхэмынэгъа	фызэрыхэмынэгъа	зэрыхэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэнэн	узэрыхэнэн	зэрыхэнэн	дызэрыхэнэн	фызэрыхэнэн	зэрыхэнэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмынэн	узэрыхэмынэн	зэрыхэмынэн	дызэрыхэмынэн	фызэрыхэмынэн	зэрыхэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэнэну	узэрыхэнэну	зэрыхэнэну	дызэрыхэнэну	фызэрыхэнэну	зэрыхэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмынэну	узэрыхэмынэну	зэрыхэмынэну	дызэрыхэмынэну	фызэрыхэмынэну	зэрыхэмынэну(хэ)
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэнэ	ущыхэнэ	щыхэнэ	дыщыхэнэ	фыщыхэнэ	щыхэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмынэ	ущыхэмынэ	щыхэмынэ	дыщыхэмынэ	фыщыхэмынэ	щыхэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэна	ущыхэна	щыхэна	дыщыхэна	фыщыхэна	щыхэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмына	ущыхэмына	щыхэмына	дыщыхэмына	фыщыхэмына	щыхэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэнэгъа	ущыхэнэгъа	щыхэнэгъа	дыщыхэнэгъа	фыщыхэнэгъа	щыхэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмынэгъа	ущыхэмынэгъа	щыхэмынэгъа	дыщыхэмынэгъа	фыщыхэмынэгъа	щыхэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэнэн	ущыхэнэн	щыхэнэн	дыщыхэнэн	фыщыхэнэн	щыхэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмынэн	ущыхэмынэн	щыхэмынэн	дыщыхэмынэн	фыщыхэмынэн	щыхэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэнэну	ущыхэнэну	щыхэнэну	дыщыхэнэну	фыщыхэнэну	щыхэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмынэну	ущыхэмынэну	щыхэмынэну	дыщыхэмынэну	фыщыхэмынэну	щыхэмынэну(хэ)
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэнэ	уздыхэнэ	здыхэнэ	дыздыхэнэ	фыздыхэнэ	здыхэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмынэ	уздыхэмынэ	здыхэмынэ	дыздыхэмынэ	фыздыхэмынэ	здыхэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэна	уздыхэна	здыхэна	дыздыхэна	фыздыхэна	здыхэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмына	уздыхэмына	здыхэмына	дыздыхэмына	фыздыхэмына	здыхэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэнэгъа	уздыхэнэгъа	здыхэнэгъа	дыздыхэнэгъа	фыздыхэнэгъа	здыхэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмынэгъа	уздыхэмынэгъа	здыхэмынэгъа	дыздыхэмынэгъа	фыздыхэмынэгъа	здыхэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэнэн	уздыхэнэн	здыхэнэн	дыздыхэнэн	фыздыхэнэн	здыхэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмынэн	уздыхэмынэн	здыхэмынэн	дыздыхэмынэн	фыздыхэмынэн	здыхэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэнэну	уздыхэнэну	здыхэнэну	дыздыхэнэну	фыздыхэнэну	здыхэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмынэну	уздыхэмынэну	здыхэмынэну	дыздыхэмынэну	фыздыхэмынэну	здыхэмынэну(хэ)
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэнэ	ущӀыхэнэ	щӀыхэнэ	дыщӀыхэнэ	фыщӀыхэнэ	щӀыхэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмынэ	ущӀыхэмынэ	щӀыхэмынэ	дыщӀыхэмынэ	фыщӀыхэмынэ	щӀыхэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэна	ущӀыхэна	щӀыхэна	дыщӀыхэна	фыщӀыхэна	щӀыхэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмына	ущӀыхэмына	щӀыхэмына	дыщӀыхэмына	фыщӀыхэмына	щӀыхэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэнэгъа	ущӀыхэнэгъа	щӀыхэнэгъа	дыщӀыхэнэгъа	фыщӀыхэнэгъа	щӀыхэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмынэгъа	ущӀыхэмынэгъа	щӀыхэмынэгъа	дыщӀыхэмынэгъа	фыщӀыхэмынэгъа	щӀыхэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэнэн	ущӀыхэнэн	щӀыхэнэн	дыщӀыхэнэн	фыщӀыхэнэн	щӀыхэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмынэн	ущӀыхэмынэн	щӀыхэмынэн	дыщӀыхэмынэн	фыщӀыхэмынэн	щӀыхэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэнэну	ущӀыхэнэну	щӀыхэнэну	дыщӀыхэнэну	фыщӀыхэнэну	щӀыхэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмынэну	ущӀыхэмынэну	щӀыхэмынэну	дыщӀыхэмынэну	фыщӀыхэмынэну	щӀыхэмынэну(хэ)

Деепричастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэу	ухэнэу	хэнэу	дыхэнэу	фыхэнэу	хэнэ(хэ)у
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэу	ухэмынэу	хэмынэу	дыхэмынэу	фыхэмынэу	хэмынэ(хэ)у
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнауэ	ухэнауэ	хэнауэ	дыхэнауэ	фыхэнауэ	хэнауэ / хэна(хэ)у
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынауэ	ухэмынауэ	хэмынауэ	дыхэмынауэ	фыхэмынауэ	хэмынауэ(хэ) / хэмына(хэ)у
жрэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	сыхэнэурэ	ухэнэурэ	хэнэурэ	дыхэнэурэ	фыхэнэурэ	хэнэ(хэ)урэ
жрэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэурэ	ухэмынэурэ	хэмынэурэ	дыхэмынэурэ	фыхэмынэурэ	хэмынэ(хэ)урэ

Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ			Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ
	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Подлежащэ
сэ	--	сыпхонэ	сыхонэ	--	сыфхонэ	сахонэ
уэ	усхонэ	--	ухонэ	утхонэ	--	уахонэ
ар	схонэ	пхонэ	хонэ	тхонэ	фхонэ	яхонэ
дэ	--	дыпхонэ	дыхонэ	--	дыфхонэ	дахонэ
фэ	фысхонэ	--	фыхонэ	фытхонэ	--	фахонэ
ахэр	схонэ(хэ)	пхонэ(хэ)	хонэ(хэ)	тхонэ(хэ)	фхонэ(хэ)	яхонэ(хэ)

		-э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[н]э	[н]эр	--	[н]эхэр
Эргативнэ:	[н]э	[н]эм	--	[н]эхэм
Послеложнэ:	[н]экӀэ	[н]эмкӀэ	[н]эхэкӀэ	[н]эхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[н]эуэ	[н]эрауэ	[н]эхэу	[н]эхэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[н]а	[н]ар	--	[н]ахэр
Эргативнэ:	[н]а	[н]ам	--	[н]ахэм
Послеложнэ:	[н]акӀэ	[н]амкӀэ	[н]ахэкӀэ	[н]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[н]ауэ	[н]арауэ	[н]ахэу	[н]ахэрауэ

		-эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[н]эн	[н]эныр	--	[н]энхэр
Эргативнэ:	[н]эн	[н]эным	--	[н]энхэм
Послеложнэ:	[н]энкӀэ	[н]энымкӀэ	[н]энхэкӀэ	[н]энхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[н]эну	[н]энырауэ	[н]энхэу	[н]энхэрауэ

		-эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[н]эну	[н]энур	--	[н]энухэр
Эргативнэ:	[н]эну	[н]энум	--	[н]энухэм
Послеложнэ:	[н]энукӀэ	[н]энумкӀэ	[н]энухэкӀэ	[н]энухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[н]энууэ	[н]энурауэ	[н]энухэу	[н]энухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. ХэмыкӀыфу, хамышыфу хэувыӀыхьын (п. п. гур шэдым).
2. ДжэгукӀэ гуэрым щыхэмыкӀын, къыщыптекӀуэн.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• ВитӀыр ятӀэм хэнащ.
• КуэзыркӀэ хэнэн.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• хэнэн: 1. get bogged down or stuck in, among or amidst sth 2. lose in some game or board game
• ВитӀыр ятӀэм хэнащ: the two oxen got stuck in the mud
• КуэзыркӀэ хэнэн: lose at cards

УРЫСЫБЗЭ

• хэнэн: 1. увязнуть, застрять в чём-л. (в какой-л. массе, среде) 2. проиграть в какую-л. настольную игру
• ВитӀыр ятӀэм хэнащ: два вола застряли в грязи
• КуэзыркӀэ хэнэн: проиграть в карты

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [xɐ'nɐn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• хэ- + [н] + -э + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэмыӏэс "хэнэн"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	хэнэн
щымыӀэныгъэ:	хэмынэн

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэнэн	ухэнэн	хэнэн	дыхэнэн	фыхэнэн	хэнэн(хэ)
щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэн	ухэмынэн	хэмынэн	дыхэмынэн	фыхэмынэн	хэмынэн(хэ)

унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	хэнэ!	фыхэнэ!
щымыӀэныгъэ:	ухэмынэ!	фыхэмынэ!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхренэ	ухренэ	хренэ	дыхренэ	фыхренэ	хренэ
щымыӀэныгъэ:	сыхремынэ	ухремынэ	хремынэ	дыхремынэ	фыхремынэ	хремынэ

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхонэ(р)	ухонэ(р)	хонэ(р)	дыхонэ(р)	фыхонэ(р)	хонэ(хэ)(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэркъым	ухэнэркъым	хэнэркъым	дыхэнэркъым	фыхэнэркъым	хэнэ(хэ)ркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнэрт	ухэнэрт	хэнэрт	дыхэнэрт	фыхэнэрт	хэнэ(хэ)рт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэртэкъым	ухэнэртэкъым	хэнэртэкъым	дыхэнэртэкъым	фыхэнэртэкъым	хэнэ(хэ)ртэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнащ	ухэнащ	хэнащ	дыхэнащ	фыхэнащ	хэна(хэ)щ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнакъым	ухэнакъым	хэнакъым	дыхэнакъым	фыхэнакъым	хэна(хэ)къым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнат	ухэнат	хэнат	дыхэнат	фыхэнат	хэна(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнатэкъым	ухэнатэкъым	хэнатэкъым	дыхэнатэкъым	фыхэнатэкъым	хэна(хэ)тэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъащ	ухэнэгъащ	хэнэгъащ	дыхэнэгъащ	фыхэнэгъащ	хэнэгъа(хэ)щ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэгъакъым	ухэнэгъакъым	хэнэгъакъым	дыхэнэгъакъым	фыхэнэгъакъым	хэнэгъа(хэ)къым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъат	ухэнэгъат	хэнэгъат	дыхэнэгъат	фыхэнэгъат	хэнэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэгъатэкъым	ухэнэгъатэкъым	хэнэгъатэкъым	дыхэнэгъатэкъым	фыхэнэгъатэкъым	хэнэгъа(хэ)тэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыхэнэщ	ухэнэщ	хэнэщ	дыхэнэщ	фыхэнэщ	хэнэ(хэ)щ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэкъым	ухэнэкъым	хэнэкъым	дыхэнэкъым	фыхэнэкъым	хэнэ(хэ)къым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыхэнэт	ухэнэт	хэнэт	дыхэнэт	фыхэнэт	хэнэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэтэкъым	ухэнэтэкъым	хэнэтэкъым	дыхэнэтэкъым	фыхэнэтэкъым	хэнэ(хэ)тэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнщ	ухэнэнщ	хэнэнщ	дыхэнэнщ	фыхэнэнщ	хэнэн(хэ)щ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнкъым	ухэнэнкъым	хэнэнкъым	дыхэнэнкъым	фыхэнэнкъым	хэнэн(хэ)къым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнущ	ухэнэнущ	хэнэнущ	дыхэнэнущ	фыхэнэнущ	хэнэну(хэ)щ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнукъым	ухэнэнукъым	хэнэнукъым	дыхэнэнукъым	фыхэнэнукъым	хэнэну(хэ)къым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэрэ	ухэнэрэ	хэнэрэ	дыхэнэрэ	фыхэнэрэ	хэнэ(хэ)рэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэркъэ	ухэнэркъэ	хэнэркъэ	дыхэнэркъэ	фыхэнэркъэ	хэнэ(хэ)ркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнэрт	ухэнэрт	хэнэрт	дыхэнэрт	фыхэнэрт	хэнэ(хэ)рт
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэртэкъэ	ухэнэртэкъэ	хэнэртэкъэ	дыхэнэртэкъэ	фыхэнэртэкъэ	хэнэ(хэ)ртэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэна	ухэна	хэна	дыхэна	фыхэна	хэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнакъэ	ухэнакъэ	хэнакъэ	дыхэнакъэ	фыхэнакъэ	хэна(хэ)къэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнат	ухэнат	хэнат	дыхэнат	фыхэнат	хэна(хэ)т
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнатэкъэ	ухэнатэкъэ	хэнатэкъэ	дыхэнатэкъэ	фыхэнатэкъэ	хэна(хэ)тэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъа	ухэнэгъа	хэнэгъа	дыхэнэгъа	фыхэнэгъа	хэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэгъакъэ	ухэнэгъакъэ	хэнэгъакъэ	дыхэнэгъакъэ	фыхэнэгъакъэ	хэнэгъа(хэ)къэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъат	ухэнэгъат	хэнэгъат	дыхэнэгъат	фыхэнэгъат	хэнэгъа(хэ)т
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэгъатэкъэ	ухэнэгъатэкъэ	хэнэгъатэкъэ	дыхэнэгъатэкъэ	фыхэнэгъатэкъэ	хэнэгъа(хэ)тэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	сыхэнэ	ухэнэ	хэнэ	дыхэнэ	фыхэнэ	хэнэ(хэ)
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэкъэ	ухэнэкъэ	хэнэкъэ	дыхэнэкъэ	фыхэнэкъэ	хэнэ(хэ)къэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	сыхэнэт	ухэнэт	хэнэт	дыхэнэт	фыхэнэт	хэнэ(хэ)т
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэтэкъэ	ухэнэтэкъэ	хэнэтэкъэ	дыхэнэтэкъэ	фыхэнэтэкъэ	хэнэ(хэ)тэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэн	ухэнэн	хэнэн	дыхэнэн	фыхэнэн	хэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнкъэ	ухэнэнкъэ	хэнэнкъэ	дыхэнэнкъэ	фыхэнэнкъэ	хэнэн(хэ)къэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэну	ухэнэну	хэнэну	дыхэнэну	фыхэнэну	хэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнукъэ	ухэнэнукъэ	хэнэнукъэ	дыхэнэнукъэ	фыхэнэнукъэ	хэнэну(хэ)къэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэмэ	ухэнэмэ	хэнэмэ	дыхэнэмэ	фыхэнэмэ	хэнэ(хэ)мэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэмэ	ухэмынэмэ	хэмынэмэ	дыхэмынэмэ	фыхэмынэмэ	хэмынэ(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнамэ	ухэнамэ	хэнамэ	дыхэнамэ	фыхэнамэ	хэна(хэ)мэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынамэ	ухэмынамэ	хэмынамэ	дыхэмынамэ	фыхэмынамэ	мына(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъамэ	ухэнэгъамэ	хэнэгъамэ	дыхэнэгъамэ	фыхэнэгъамэ	хэнэгъа(хэ)мэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэгъамэ	ухэмынэгъамэ	хэмынэгъамэ	дыхэмынэгъамэ	фыхэмынэгъамэ	хэмынэгъа(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнмэ	ухэнэнмэ	хэнэнмэ	дыхэнэнмэ	фыхэнэнмэ	хэнэн(хэ)мэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнмэ	ухэмынэнмэ	хэмынэнмэ	дыхэмынэнмэ	фыхэмынэнмэ	хэмынэн(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнумэ	ухэнэнумэ	хэнэнумэ	дыхэнэнумэ	фыхэнэнумэ	хэнэну(хэ)мэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнумэ	ухэмынэнумэ	хэмынэнумэ	дыхэмынэнумэ	фыхэмынэнумэ	хэмынэну(хэ)мэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэтэмэ	ухэнэтэмэ	хэнэтэмэ	дыхэнэтэмэ	фыхэнэтэмэ	хэнэ(хэ)тэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэтэмэ	ухэмынэтэмэ	хэмынэтэмэ	дыхэмынэтэмэ	фыхэмынэтэмэ	хэмынэ(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнатэмэ	ухэнатэмэ	хэнатэмэ	дыхэнатэмэ	фыхэнатэмэ	хэна(хэ)тэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынатэмэ	ухэмынатэмэ	хэмынатэмэ	дыхэмынатэмэ	фыхэмынатэмэ	хэмына(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъатэмэ	ухэнэгъатэмэ	хэнэгъатэмэ	дыхэнэгъатэмэ	фыхэнэгъатэмэ	хэнэгъа(хэ)тэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэгъатэмэ	ухэмынэгъатэмэ	хэмынэгъатэмэ	дыхэмынэгъатэмэ	фыхэмынэгъатэмэ	хэмынэгъа(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнтэмэ	ухэнэнтэмэ	хэнэнтэмэ	дыхэнэнтэмэ	фыхэнэнтэмэ	хэнэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнтэмэ	ухэмынэнтэмэ	хэмынэнтэмэ	дыхэмынэнтэмэ	фыхэмынэнтэмэ	хэмынэн(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнутэмэ	ухэнэнутэмэ	хэнэнутэмэ	дыхэнэнутэмэ	фыхэнэнутэмэ	хэнэну(хэ)тэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнутэмэ	ухэмынэнутэмэ	хэмынэнутэмэ	дыхэмынэнутэмэ	фыхэмынэнутэмэ	хэмынэну(хэ)тэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнт	ухэнэнт	хэнэнт	дыхэнэнт	фыхэнэнт	хэнэн(хэ)т
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнтэкъым	ухэнэнтэкъым	хэнэнтэкъым	дыхэнэнтэкъым	фыхэнэнтэкъым	хэнэн(хэ)тэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнут	ухэнэнут	хэнэнут	дыхэнэнут	фыхэнэнут	хэнэну(хэ)т
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэнэнутэкъым	ухэнэнутэкъым	хэнэнутэкъым	дыхэнэнутэкъым	фыхэнэнутэкъым	хэнэну(хэ)тэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэми	ухэнэми	хэнэми	дыхэнэми	фыхэнэми	хэнэ(хэ)ми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэми	ухэмынэми	хэмынэми	дыхэмынэми	фыхэмынэми	хэмынэ(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнами	ухэнами	хэнами	дыхэнами	фыхэнами	хэна(хэ)ми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынами	ухэмынами	хэмынами	дыхэмынами	фыхэмынами	хэмына(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъами	ухэнэгъами	хэнэгъами	дыхэнэгъами	фыхэнэгъами	хэнэгъа(хэ)ми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэгъами	ухэмынэгъами	хэмынэгъами	дыхэмынэгъами	фыхэмынэгъами	хэмынэгъа(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнми	ухэнэнми	хэнэнми	дыхэнэнми	фыхэнэнми	хэнэн(хэ)ми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнми	ухэмынэнми	хэмынэнми	дыхэмынэнми	фыхэмынэнми	хэмынэн(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнуми	ухэнэнуми	хэнэнуми	дыхэнэнуми	фыхэнэнуми	хэнэну(хэ)ми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнуми	ухэмынэнуми	хэмынэнуми	дыхэмынэнуми	фыхэмынэнуми	хэмынэну(хэ)ми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэтэми	ухэнэтэми	хэнэтэми	дыхэнэтэми	фыхэнэтэми	хэнэ(хэ)тэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэтэми	ухэмынэтэми	хэмынэтэми	дыхэмынэтэми	фыхэмынэтэми	хэмынэ(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	сыхэнатэми	ухэнатэми	хэнатэми	дыхэнатэми	фыхэнатэми	хэна(хэ)тэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынатэми	ухэмынатэми	хэмынатэми	дыхэмынатэми	фыхэмынатэми	хэмына(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	сыхэнэгъатэми	ухэнэгъатэми	хэнэгъатэми	дыхэнэгъатэми	фыхэнэгъатэми	хэнэгъа(хэ)тэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэгъатэми	ухэмынэгъатэми	хэмынэгъатэми	дыхэмынэгъатэми	фыхэмынэгъатэми	хэмынэгъа(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнтэми	ухэнэнтэми	хэнэнтэми	дыхэнэнтэми	фыхэнэнтэми	хэнэн(хэ)тэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнтэми	ухэмынэнтэми	хэмынэнтэми	дыхэмынэнтэми	фыхэмынэнтэми	хэмынэн(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	сыхэнэнутэми	ухэнэнутэми	хэнэнутэми	дыхэнэнутэми	фыхэнэнутэми	хэнэну(хэ)тэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сыхэмынэнутэми	ухэмынэнутэми	хэмынэнутэми	дыхэмынэнутэми	фыхэмынэнутэми	хэмынэну(хэ)тэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэнаи	ухэнаи	хэнаи	дыхэнаи	фыхэнаи	хэнаи
щымыӀэныгъэ:	сыхэнакъыми	ухэнакъыми	хэнакъыми	дыхэнакъыми	фыхэнакъыми	хэнакъыми

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
щыӀэныгъэ:	сыхэнащэрэт	ухэнащэрэт	хэнащэрэт	дыхэнащэрэт	фыхэнащэрэт	хэнащэрэт
щымыӀэныгъэ:	сыхэмынащэрэт	ухэмынащэрэт	хэмынащэрэт	дыхэмынащэрэт	фыхэмынащэрэт	хэмынащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнщ	ухэнагъэнщ	хэнагъэнщ	дыхэнагъэнщ	фыхэнагъэнщ	хэнагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнкъым	ухэнагъэнкъым	хэнагъэнкъым	дыхэнагъэнкъым	фыхэнагъэнкъым	хэнагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнт	ухэнагъэнт	хэнагъэнт	дыхэнагъэнт	фыхэнагъэнт	хэнагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнтэкъым	ухэнагъэнтэкъым	хэнагъэнтэкъым	дыхэнагъэнтэкъым	фыхэнагъэнтэкъым	хэнагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэн	ухэнагъэн	хэнагъэн	дыхэнагъэн	фыхэнагъэн	хэнагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнкъэ	ухэнагъэнкъэ	хэнагъэнкъэ	дыхэнагъэнкъэ	фыхэнагъэнкъэ	хэнагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнт	ухэнагъэнт	хэнагъэнт	дыхэнагъэнт	фыхэнагъэнт	хэнагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнтэкъэ	ухэнагъэнтэкъэ	хэнагъэнтэкъэ	дыхэнагъэнтэкъэ	фыхэнагъэнтэкъэ	хэнагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнущ	ухэнагъэнущ	хэнагъэнущ	дыхэнагъэнущ	фыхэнагъэнущ	хэнагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнукъым	ухэнагъэнукъым	хэнагъэнукъым	дыхэнагъэнукъым	фыхэнагъэнукъым	хэнагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнут	ухэнагъэнут	хэнагъэнут	дыхэнагъэнут	фыхэнагъэнут	хэнагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнутэкъым	ухэнагъэнутэкъым	хэнагъэнутэкъым	дыхэнагъэнутэкъым	фыхэнагъэнутэкъым	хэнагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэну	ухэнагъэну	хэнагъэну	дыхэнагъэну	фыхэнагъэну	хэнагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнукъэ	ухэнагъэнукъэ	хэнагъэнукъэ	дыхэнагъэнукъэ	фыхэнагъэнукъэ	хэнагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнут	ухэнагъэнут	хэнагъэнут	дыхэнагъэнут	фыхэнагъэнут	хэнагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	сыхэнагъэнутэкъэ	ухэнагъэнутэкъэ	хэнагъэнутэкъэ	дыхэнагъэнутэкъэ	фыхэнагъэнутэкъэ	хэнагъэнутэкъэ

Причастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэ	ухэнэ	хэнэ	дыхэнэ	фыхэнэ	хэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэ	ухэмынэ	хэмынэ	дыхэмынэ	фыхэмынэ	хэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэна	ухэна	хэна	дыхэна	фыхэна	хэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмына	ухэмына	хэмына	дыхэмына	фыхэмына	хэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэгъа	ухэнэгъа	хэнэгъа	дыхэнэгъа	фыхэнэгъа	хэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэгъа	ухэмынэгъа	хэмынэгъа	дыхэмынэгъа	фыхэмынэгъа	хэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэн	ухэнэн	хэнэн	дыхэнэн	фыхэнэн	хэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэн	ухэмынэн	хэмынэн	дыхэмынэн	фыхэмынэн	хэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэну	ухэнэну	хэнэну	дыхэнэну	фыхэнэну	хэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэну	ухэмынэну	хэмынэну	дыхэмынэну	фыхэмынэну	хэмынэну(хэ)
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэнэ	узэрыхэнэ	зэрыхэнэ	дызэрыхэнэ	фызэрыхэнэ	зэрыхэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмынэ	узэрыхэмынэ	зэрыхэмынэ	дызэрыхэмынэ	фызэрыхэмынэ	зэрыхэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэна	узэрыхэна	зэрыхэна	дызэрыхэна	фызэрыхэна	зэрыхэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмына	узэрыхэмына	зэрыхэмына	дызэрыхэмына	фызэрыхэмына	зэрыхэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэнэгъа	узэрыхэнэгъа	зэрыхэнэгъа	дызэрыхэнэгъа	фызэрыхэнэгъа	зэрыхэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмынэгъа	узэрыхэмынэгъа	зэрыхэмынэгъа	дызэрыхэмынэгъа	фызэрыхэмынэгъа	зэрыхэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэнэн	узэрыхэнэн	зэрыхэнэн	дызэрыхэнэн	фызэрыхэнэн	зэрыхэнэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмынэн	узэрыхэмынэн	зэрыхэмынэн	дызэрыхэмынэн	фызэрыхэмынэн	зэрыхэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	сызэрыхэнэну	узэрыхэнэну	зэрыхэнэну	дызэрыхэнэну	фызэрыхэнэну	зэрыхэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сызэрыхэмынэну	узэрыхэмынэну	зэрыхэмынэну	дызэрыхэмынэну	фызэрыхэмынэну	зэрыхэмынэну(хэ)
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэнэ	ущыхэнэ	щыхэнэ	дыщыхэнэ	фыщыхэнэ	щыхэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмынэ	ущыхэмынэ	щыхэмынэ	дыщыхэмынэ	фыщыхэмынэ	щыхэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэна	ущыхэна	щыхэна	дыщыхэна	фыщыхэна	щыхэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмына	ущыхэмына	щыхэмына	дыщыхэмына	фыщыхэмына	щыхэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэнэгъа	ущыхэнэгъа	щыхэнэгъа	дыщыхэнэгъа	фыщыхэнэгъа	щыхэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмынэгъа	ущыхэмынэгъа	щыхэмынэгъа	дыщыхэмынэгъа	фыщыхэмынэгъа	щыхэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэнэн	ущыхэнэн	щыхэнэн	дыщыхэнэн	фыщыхэнэн	щыхэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмынэн	ущыхэмынэн	щыхэмынэн	дыщыхэмынэн	фыщыхэмынэн	щыхэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщыхэнэну	ущыхэнэну	щыхэнэну	дыщыхэнэну	фыщыхэнэну	щыхэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщыхэмынэну	ущыхэмынэну	щыхэмынэну	дыщыхэмынэну	фыщыхэмынэну	щыхэмынэну(хэ)
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэнэ	уздыхэнэ	здыхэнэ	дыздыхэнэ	фыздыхэнэ	здыхэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмынэ	уздыхэмынэ	здыхэмынэ	дыздыхэмынэ	фыздыхэмынэ	здыхэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэна	уздыхэна	здыхэна	дыздыхэна	фыздыхэна	здыхэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмына	уздыхэмына	здыхэмына	дыздыхэмына	фыздыхэмына	здыхэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэнэгъа	уздыхэнэгъа	здыхэнэгъа	дыздыхэнэгъа	фыздыхэнэгъа	здыхэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмынэгъа	уздыхэмынэгъа	здыхэмынэгъа	дыздыхэмынэгъа	фыздыхэмынэгъа	здыхэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэнэн	уздыхэнэн	здыхэнэн	дыздыхэнэн	фыздыхэнэн	здыхэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмынэн	уздыхэмынэн	здыхэмынэн	дыздыхэмынэн	фыздыхэмынэн	здыхэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыздыхэнэну	уздыхэнэну	здыхэнэну	дыздыхэнэну	фыздыхэнэну	здыхэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыздыхэмынэну	уздыхэмынэну	здыхэмынэну	дыздыхэмынэну	фыздыхэмынэну	здыхэмынэну(хэ)
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэнэ	ущӀыхэнэ	щӀыхэнэ	дыщӀыхэнэ	фыщӀыхэнэ	щӀыхэнэ(хэ)
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмынэ	ущӀыхэмынэ	щӀыхэмынэ	дыщӀыхэмынэ	фыщӀыхэмынэ	щӀыхэмынэ(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэна	ущӀыхэна	щӀыхэна	дыщӀыхэна	фыщӀыхэна	щӀыхэна(хэ)
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмына	ущӀыхэмына	щӀыхэмына	дыщӀыхэмына	фыщӀыхэмына	щӀыхэмына(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэнэгъа	ущӀыхэнэгъа	щӀыхэнэгъа	дыщӀыхэнэгъа	фыщӀыхэнэгъа	щӀыхэнэгъа(хэ)
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмынэгъа	ущӀыхэмынэгъа	щӀыхэмынэгъа	дыщӀыхэмынэгъа	фыщӀыхэмынэгъа	щӀыхэмынэгъа(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэнэн	ущӀыхэнэн	щӀыхэнэн	дыщӀыхэнэн	фыщӀыхэнэн	щӀыхэнэн(хэ)
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмынэн	ущӀыхэмынэн	щӀыхэмынэн	дыщӀыхэмынэн	фыщӀыхэмынэн	щӀыхэмынэн(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	сыщӀыхэнэну	ущӀыхэнэну	щӀыхэнэну	дыщӀыхэнэну	фыщӀыхэнэну	щӀыхэнэну(хэ)
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	сыщӀыхэмынэну	ущӀыхэмынэну	щӀыхэмынэну	дыщӀыхэмынэну	фыщӀыхэмынэну	щӀыхэмынэну(хэ)

Деепричастиехэр	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
ит зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнэу	ухэнэу	хэнэу	дыхэнэу	фыхэнэу	хэнэ(хэ)у
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэу	ухэмынэу	хэмынэу	дыхэмынэу	фыхэмынэу	хэмынэ(хэ)у
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	сыхэнауэ	ухэнауэ	хэнауэ	дыхэнауэ	фыхэнауэ	хэнауэ / хэна(хэ)у
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сыхэмынауэ	ухэмынауэ	хэмынауэ	дыхэмынауэ	фыхэмынауэ	хэмынауэ(хэ) / хэмына(хэ)у
жрэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	сыхэнэурэ	ухэнэурэ	хэнэурэ	дыхэнэурэ	фыхэнэурэ	хэнэ(хэ)урэ
жрэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	сыхэмынэурэ	ухэмынэурэ	хэмынэурэ	дыхэмынэурэ	фыхэмынэурэ	хэмынэ(хэ)урэ

Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ			Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ
	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Подлежащэ
сэ	--	сыпхонэ	сыхонэ	--	сыфхонэ	сахонэ
уэ	усхонэ	--	ухонэ	утхонэ	--	уахонэ
ар	схонэ	пхонэ	хонэ	тхонэ	фхонэ	яхонэ
дэ	--	дыпхонэ	дыхонэ	--	дыфхонэ	дахонэ
фэ	фысхонэ	--	фыхонэ	фытхонэ	--	фахонэ
ахэр	схонэ(хэ)	пхонэ(хэ)	хонэ(хэ)	тхонэ(хэ)	фхонэ(хэ)	яхонэ(хэ)

		-э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[н]э	[н]эр	--	[н]эхэр
Эргативнэ:	[н]э	[н]эм	--	[н]эхэм
Послеложнэ:	[н]экӀэ	[н]эмкӀэ	[н]эхэкӀэ	[н]эхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[н]эуэ	[н]эрауэ	[н]эхэу	[н]эхэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[н]а	[н]ар	--	[н]ахэр
Эргативнэ:	[н]а	[н]ам	--	[н]ахэм
Послеложнэ:	[н]акӀэ	[н]амкӀэ	[н]ахэкӀэ	[н]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[н]ауэ	[н]арауэ	[н]ахэу	[н]ахэрауэ

		-эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[н]эн	[н]эныр	--	[н]энхэр
Эргативнэ:	[н]эн	[н]эным	--	[н]энхэм
Послеложнэ:	[н]энкӀэ	[н]энымкӀэ	[н]энхэкӀэ	[н]энхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[н]эну	[н]энырауэ	[н]энхэу	[н]энхэрауэ

		-эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[н]эну	[н]энур	--	[н]энухэр
Эргативнэ:	[н]эну	[н]энум	--	[н]энухэм
Послеложнэ:	[н]энукӀэ	[н]энумкӀэ	[н]энухэкӀэ	[н]энухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[н]энууэ	[н]энурауэ	[н]энухэу	[н]энухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. Зыгуэрым мафӀэр нэсын, щӀэнэн, къэлыдын.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• МафӀэр хэнащ.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• хэнэн: start burning, catch fire
• МафӀэр хэнащ: the fire started burning

УРЫСЫБЗЭ

• хэнэн: зажечься, загореться
• МафӀэр хэнащ: огонь загорелся

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.