Wt/kbd/хэлъхьэн
АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭӀЭС
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA [xɐɬ'ħɐn]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- хэ- + [лъхь] + -э + -н
СПРЯЖЕНЭ
Глагол лъэӏэс "хэлъхьэн"-м и спряженэ
| Инфинитив (масдар) | |
|---|---|
| щыӀэныгъэ: | хэлъхьэн |
| щымыӀэныгъэ: | хэмылъхьэн |
| Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | хэслъхьэн | хэплъхьэн | хилъхьэн | хэтлъхьэн | хэфлъхьэн | халъхьэн |
| щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэн | хыумылъхьэн | химылъхьэн | хэдмылъхьэн | хэвмылъхьэн | хамылъхьэн |
| Унафэ наклоненэ | уэ | фэ |
|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | хэлъхьэ! | хэфлъхьэ! |
| щымыӀэныгъэ: | хыумылъхьэ! | хэвмылъхьэ! |
| Ре-кӀэ унафэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | сыхрелъхьэ | ухрелъхьэ | хрелъхьэ | дыхрелъхьэ | фыхрелъхьэ | хрелъхьэ |
| щымыӀэныгъэ: | сыхремылъхьэ | ухремылъхьэ | хремылъхьэ | дыхремылъхьэ | фыхремылъхьэ | хремылъхьэ |
| ЗэраӀуатэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | хызолъхьэ(р) | хыболъхьэ(р) | хелъхьэ(р) | хыдолъхьэ(р) | хыволъхьэ(р) | халъхьэ(р) |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэркъым | хэплъхьэркъым | хилъхьэркъым | хэтлъхьэркъым | хэфлъхьэркъым | халъхьэркъым |
| блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэрт | хэплъхьэрт | хилъхьэрт | хэтлъхьэрт | хэфлъхьэрт | халъхьэрт |
| блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэртэкъым | хэплъхьэртэкъым | хилъхьэртэкъым | хэтлъхьэртэкъым | хэфлъхьэртэкъым | халъхьэртэкъым |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьащ | хэплъхьащ | хилъхьащ | хэтлъхьащ | хэфлъхьащ | халъхьащ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьакъым | хэплъхьакъым | хилъхьакъым | хэтлъхьакъым | хэфлъхьакъым | халъхьакъым |
| блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьат | хэплъхьат | хилъхьат | хэтлъхьат | хэфлъхьат | халъхьат |
| блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьатэкъым | хэплъхьатэкъым | хилъхьатэкъым | хэтлъхьатэкъым | хэфлъхьатэкъым | халъхьатэкъым |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъащ | хэплъхьэгъащ | хилъхьэгъащ | хэтлъхьэгъащ | хэфлъхьэгъащ | халъхьэгъащ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъакъым | хэплъхьэгъакъым | хилъхьэгъакъым | хэтлъхьэгъакъым | хэфлъхьэгъакъым | халъхьэгъакъым |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъат | хэплъхьэгъат | хилъхьэгъат | хэтлъхьэгъат | хэфлъхьэгъат | халъхьэгъат |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъатэкъым | хэплъхьэгъатэкъым | хилъхьэгъатэкъым | хэтлъхьэгъатэкъым | хэфлъхьэгъатэкъым | халъхьэгъатэкъым |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэщ | хэплъхьэщ | хилъхьэщ | хэтлъхьэщ | хэфлъхьэщ | халъхьэщ |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэкъым | хэплъхьэкъым | хилъхьэкъым | хэтлъхьэкъым | хэфлъхьэкъым | халъхьэкъым |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэт | хэплъхьэт | хилъхьэт | хэтлъхьэт | хэфлъхьэт | халъхьэт |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэтэкъым | хэплъхьэтэкъым | хилъхьэтэкъым | хэтлъхьэтэкъым | хэфлъхьэтэкъым | халъхьэтэкъым |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнщ | хэплъхьэнщ | хилъхьэнщ | хэтлъхьэнщ | хэфлъхьэнщ | халъхьэнщ |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэнкъым | хэплъхьэнкъым | хилъхьэнкъым | хэтлъхьэнкъым | хэфлъхьэнкъым | халъхьэнкъым |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнущ | хэплъхьэнущ | хилъхьэнущ | хэтлъхьэнущ | хэфлъхьэнущ | халъхьэнущ |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэнукъым | хэплъхьэнукъым | хилъхьэнукъым | хэтлъхьэнукъым | хэфлъхьэнукъым | халъхьэнукъым |
| ЗэрыупщӀэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэрэ | хэплъхьэрэ | хилъхьэрэ | хэтлъхьэрэ | хэфлъхьэрэ | халъхьэрэ |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэркъэ | хэплъхьэркъэ | хилъхьэркъэ | хэтлъхьэркъэ | хэфлъхьэркъэ | халъхьэркъэ |
| блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэрт | хэплъхьэрт | хилъхьэрт | хэтлъхьэрт | хэфлъхьэрт | халъхьэрт |
| блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэртэкъэ | хэплъхьэртэкъэ | хилъхьэртэкъэ | хэтлъхьэртэкъэ | хэфлъхьэртэкъэ | халъхьэртэкъэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьа | хэплъхьа | хилъхьа | хэтлъхьа | хэфлъхьа | халъхьа |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьакъэ | хэплъхьакъэ | хилъхьакъэ | хэтлъхьакъэ | хэфлъхьакъэ | халъхьакъэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьат | хэплъхьат | хилъхьат | хэтлъхьат | хэфлъхьат | халъхьат |
| блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьатэкъэ | хэплъхьатэкъэ | хилъхьатэкъэ | хэтлъхьатэкъэ | хэфлъхьатэкъэ | халъхьатэкъэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъа | хэплъхьэгъа | хилъхьэгъа | хэтлъхьэгъа | хэфлъхьэгъа | халъхьэгъа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀыныгъэ: | хэслъхьэгъакъэ | хэплъхьэгъакъэ | хилъхьэгъакъэ | хэтлъхьэгъакъэ | хэфлъхьэгъакъэ | халъхьэгъакъэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъат | хэплъхьэгъат | хилъхьэгъат | хэтлъхьэгъат | хэфлъхьэгъат | халъхьэгъат |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъатэкъэ | хэплъхьэгъатэкъэ | хилъхьэгъатэкъэ | хэтлъхьэгъатэкъэ | хэфлъхьэгъатэкъэ | халъхьэгъатэкъэ |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэ | хэплъхьэ | хилъхьэ | хэтлъхьэ | хэфлъхьэ | халъхьэ |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэкъэ | хэплъхьэкъэ | хилъхьэкъэ | хэтлъхьэкъэ | хэфлъхьэкъэ | халъхьэкъэ |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэт | хэплъхьэт | хилъхьэт | хэтлъхьэт | хэфлъхьэт | халъхьэт |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэтэкъэ | хэплъхьэтэкъэ | хилъхьэтэкъэ | хэтлъхьэтэкъэ | хэфлъхьэтэкъэ | халъхьэтэкъэ |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэн | хэплъхьэн | хилъхьэн | хэтлъхьэн | хэфлъхьэн | халъхьэн |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэнкъэ | хэплъхьэнкъэ | хилъхьэнкъэ | хэтлъхьэнкъэ | хэфлъхьэнкъэ | халъхьэнкъэ |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэну | хэплъхьэну | хилъхьэну | хэтлъхьэну | хэфлъхьэну | халъхьэну |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэнукъэ | хэплъхьэнукъэ | хилъхьэнукъэ | хэтлъхьэнукъэ | хэфлъхьэнукъэ | халъхьэнукъэ |
| условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэмэ | хэплъхьэмэ | хилъхьэмэ | хэтлъхьэмэ | хэфлъхьэмэ | халъхьэмэ |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэмэ | хыумылъхьэмэ | химылъхьэмэ | хэдмылъхьэмэ | хэвмылъхьэмэ | хамылъхьэмэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьамэ | хэплъхьамэ | хилъхьамэ | хэтлъхьамэ | хэфлъхьамэ | халъхьамэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьамэ | хыумылъхьамэ | химылъхьамэ | хэдмылъхьамэ | хэвмылъхьамэ | хамылъхьамэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъамэ | хэплъхьэгъамэ | хилъхьэгъамэ | хэтлъхьэгъамэ | хэфлъхьэгъамэ | халъхьэгъамэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэгъамэ | хыумылъхьэгъамэ | химылъхьэгъамэ | хэдмылъхьэгъамэ | хэвмылъхьэгъамэ | хамылъхьэгъамэ |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнмэ | хэплъхьэнмэ | хилъхьэнмэ | хэтлъхьэнмэ | хэфлъхьэнмэ | халъхьэнмэ |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэнмэ | хыумылъхьэнмэ | химылъхьэнмэ | хэдмылъхьэнмэ | хэвмылъхьэнмэ | хамылъхьэнмэ |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнумэ | хэплъхьэнумэ | хилъхьэнумэ | хэтлъхьэнумэ | хэфлъхьэнумэ | халъхьэнумэ |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэнумэ | хыумылъхьэнумэ | химылъхьэнумэ | хэдмылъхьэнумэ | хэвмылъхьэнумэ | хамылъхьэнумэ |
| условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэтэмэ | хэплъхьэтэмэ | хилъхьэтэмэ | хэтлъхьэтэмэ | хэфлъхьэтэмэ | халъхьэтэмэ |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэтэмэ | хыумылъхьэтэмэ | химылъхьэтэмэ | хэдмылъхьэтэмэ | хэвмылъхьэтэмэ | хамылъхьэтэмэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьатэмэ | хэплъхьатэмэ | хилъхьатэмэ | хэтлъхьатэмэ | хэфлъхьатэмэ | халъхьатэмэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьатэмэ | хыумылъхьатэмэ | химылъхьатэмэ | хэдмылъхьатэмэ | хэвмылъхьатэмэ | хамылъхьатэмэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъатэмэ | хэплъхьэгъатэмэ | хилъхьэгъатэмэ | хэтлъхьэгъатэмэ | хэфлъхьэгъатэмэ | халъхьэгъатэмэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэгъатэмэ | хыумылъхьэгъатэмэ | химылъхьэгъатэмэ | хэдмылъхьэгъатэмэ | хэвмылъхьэгъатэмэ | хамылъхьэгъатэмэ |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнтэмэ | хэплъхьэнтэмэ | хилъхьэнтэмэ | хэтлъхьэнтэмэ | хэфлъхьэнтэмэ | халъхьэнтэмэ |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэнтэмэ | хыумылъхьэнтэмэ | химылъхьэнтэмэ | хэдмылъхьэнтэмэ | хэвмылъхьэнтэмэ | хамылъхьэнтэмэ |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнутэмэ | хэплъхьэнутэмэ | хилъхьэнутэмэ | хэтлъхьэнутэмэ | хэфлъхьэнутэмэ | халъхьэнутэмэ |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэнутэмэ | хыумылъхьэнутэмэ | химылъхьэнутэмэ | хэдмылъхьэнутэмэ | хэвмылъхьэнутэмэ | хамылъхьэнутэмэ |
| сослагательнэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнт | хэплъхьэнт | хилъхьэнт | хэтлъхьэнт | хэфлъхьэнт | халъхьэнт |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэнтэкъым | хэплъхьэнтэкъым | хилъхьэнтэкъым | хэтлъхьэнтэкъым | хэфлъхьэнтэкъым | халъхьэнтэкъым |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнут | хэплъхьэнут | хилъхьэнут | хэтлъхьэнут | хэфлъхьэнут | халъхьэнут |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэслъхьэнутэкъым | хэплъхьэнутэкъым | хилъхьэнутэкъым | хэтлъхьэнутэкъым | хэфлъхьэнутэкъым | халъхьэнутэкъым |
| уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэми | хэплъхьэми | хилъхьэми | хэтлъхьэми | хэфлъхьэми | халъхьэми |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэми | хыумылъхьэми | химылъхьэми | хэдмылъхьэми | хэвмылъхьэми | хамылъхьэми |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьами | хэплъхьами | хилъхьами | хэтлъхьами | хэфлъхьами | халъхьами |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьами | хыумылъхьами | химылъхьами | хэдмылъхьами | хэвмылъхьами | хамылъхьами |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъами | хэплъхьэгъами | хилъхьэгъами | хэтлъхьэгъами | хэфлъхьэгъами | халъхьэгъами |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэгъами | хыумылъхьэгъами | химылъхьэгъами | хэдмылъхьэгъами | хэвмылъхьэгъами | хамылъхьэгъами |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнми | хэплъхьэнми | хилъхьэнми | хэтлъхьэнми | хэфлъхьэнми | халъхьэнми |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэнми | хыумылъхьэнми | химылъхьэнми | хэдмылъхьэнми | хэвмылъхьэнми | хамылъхьэнми |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнуми | хэплъхьэнуми | хилъхьэнуми | хэтлъхьэнуми | хэфлъхьэнуми | халъхьэнуми |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэнуми | хыумылъхьэнуми | химылъхьэнуми | хэдмылъхьэнуми | хэвмылъхьэнуми | хамылъхьэнуми |
| уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэтэми | хэплъхьэтэми | хилъхьэтэми | хэтлъхьэтэми | хэфлъхьэтэми | халъхьэтэми |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэтэми | хыумылъхьэтэми | химылъхьэтэми | хэдмылъхьэтэми | хэвмылъхьэтэми | хамылъхьэтэми |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | хэслъхьатэми | хэплъхьатэми | хилъхьатэми | хэтлъхьатэми | хэфлъхьатэми | халъхьатэми |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьатэми | хыумылъхьатэми | химылъхьатэми | хэдмылъхьатэми | хэвмылъхьатэми | хамылъхьатэми |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ: | хэслъхьэгъатэми | хэплъхьэгъатэми | хилъхьэгъатэми | хэтлъхьэгъатэми | хэфлъхьэгъатэми | халъхьэгъатэми |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэгъатэми | хыумылъхьэгъатэми | химылъхьэгъатэми | хэдмылъхьэгъатэми | хэвмылъхьэгъатэми | хамылъхьэгъатэми |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнтэми | хэплъхьэнтэми | хилъхьэнтэми | хэтлъхьэнтэми | хэфлъхьэнтэми | халъхьэнтэми |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэнтэми | хыумылъхьэнтэми | химылъхьэнтэми | хэдмылъхьэнтэми | хэвмылъхьэнтэми | хамылъхьэнтэми |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | хэслъхьэнутэми | хэплъхьэнутэми | хилъхьэнутэми | хэтлъхьэнутэми | хэфлъхьэнутэми | халъхьэнутэми |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьэнутэми | хыумылъхьэнутэми | химылъхьэнутэми | хэдмылъхьэнутэми | хэвмылъхьэнутэми | хамылъхьэнутэми |
| гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | хэслъхьаи | хэплъхьаи | хилъхьаи | хэтлъхьаи | хэфлъхьаи | халъхьаи |
| щымыӀэныгъэ: | хэслъхьакъыми | хэплъхьакъыми | хилъхьакъыми | хэтлъхьакъыми | хэфлъхьакъыми | халъхьакъыми |
| фӀэфӀыныгъэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | хэслъхьащэрэт | хэплъхьащэрэт | хилъхьащэрэт | хэтлъхьащэрэт | хэфлъхьащэрэт | халъхьащэрэт |
| щымыӀэныгъэ: | хэзмылъхьащэрэт | хыумылъхьащэрэт | химылъхьащэрэт | хэдмылъхьащэрэт | хэвмылъхьащэрэт | хамылъхьащэрэт |
| шэч къытехьэныгъэ наклоненэ | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнщ | хэплъхьагъэнщ | хилъхьагъэнщ | хэтлъхьагъэнщ | хэфлъхьагъэнщ | халъхьагъэнщ |
| гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнкъым | хэплъхьагъэнкъым | хилъхьагъэнкъым | хэтлъхьагъэнкъым | хэфлъхьагъэнкъым | халъхьагъэнкъым |
| гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнт | хэплъхьагъэнт | хилъхьагъэнт | хэтлъхьагъэнт | хэфлъхьагъэнт | халъхьагъэнт |
| гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнтэкъым | хэплъхьагъэнтэкъым | хилъхьагъэнтэкъым | хэтлъхьагъэнтэкъым | хэфлъхьагъэнтэкъым | халъхьагъэнтэкъым |
| гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэн | хэплъхьагъэн | хилъхьагъэн | хэтлъхьагъэн | хэфлъхьагъэн | халъхьагъэн |
| гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнкъэ | хэплъхьагъэнкъэ | хилъхьагъэнкъэ | хэтлъхьагъэнкъэ | хэфлъхьагъэнкъэ | халъхьагъэнкъэ |
| гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнт | хэплъхьагъэнт | хилъхьагъэнт | хэтлъхьагъэнт | хэфлъхьагъэнт | халъхьагъэнт |
| гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнтэкъэ | хэплъхьагъэнтэкъэ | хилъхьагъэнтэкъэ | хэтлъхьагъэнтэкъэ | хэфлъхьагъэнтэкъэ | халъхьагъэнтэкъэ |
| гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнущ | хэплъхьагъэнущ | хилъхьагъэнущ | хэтлъхьагъэнущ | хэфлъхьагъэнущ | халъхьагъэнущ |
| гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнукъым | хэплъхьагъэнукъым | хилъхьагъэнукъым | хэтлъхьагъэнукъым | хэфлъхьагъэнукъым | халъхьагъэнукъым |
| гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнут | хэплъхьагъэнут | хилъхьагъэнут | хэтлъхьагъэнут | хэфлъхьагъэнут | халъхьагъэнут |
| гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнутэкъым | хэплъхьагъэнутэкъым | хилъхьагъэнутэкъым | хэтлъхьагъэнутэкъым | хэфлъхьагъэнутэкъым | халъхьагъэнутэкъым |
| гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэну | хэплъхьагъэну | хилъхьагъэну | хэтлъхьагъэну | хэфлъхьагъэну | халъхьагъэну |
| гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнукъэ | хэплъхьагъэнукъэ | хилъхьагъэнукъэ | хэтлъхьагъэнукъэ | хэфлъхьагъэнукъэ | халъхьагъэнукъэ |
| гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнут | хэплъхьагъэнут | хилъхьагъэнут | хэтлъхьагъэнут | хэфлъхьагъэнут | халъхьагъэнут |
| гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ: | хэслъхьагъэнутэкъэ | хэплъхьагъэнутэкъэ | хилъхьагъэнутэкъэ | хэтлъхьагъэнутэкъэ | хэфлъхьагъэнутэкъэ | халъхьагъэнутэкъэ |
| Зылэжь (субъектнэ) причастие | |
|---|---|
| ит зэман - щыӀэныгъэ | хэзылъхьэ |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | хэзымылъхьэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | хэзылъхьа |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | хэзымылъхьа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | хэзылъхьэгъа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | хэзымылъхьэгъа |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | хэзылъхьэн |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | хэзымылъхьэн |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | хэзылъхьэну |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | хэзымылъхьэну |
| Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэм иту) | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман - щыӀэныгъэ | хэслъхьэ | хэплъхьэ | хилъхьэ | хэтлъхьэ | хэфлъхьэ | халъхьэ |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | хэзмылъхьэ | хыумылъхьэ | химылъхьэ | хэдмылъхьэ | хэвмылъхьэ | хамылъхьэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | хэслъхьа | хэплъхьа | хилъхьа | хэтлъхьа | хэфлъхьа | халъхьа |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | хэзмылъхьа | хыумылъхьа | химылъхьа | хэдмылъхьа | хэвмылъхьа | хамылъхьа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | хэслъхьэгъа | хэплъхьэгъа | хилъхьэгъа | хэтлъхьэгъа | хэфлъхьэгъа | халъхьэгъа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | хэзмылъхьэгъа | хыумылъхьэгъа | химылъхьэгъа | хэдмылъхьэгъа | хэвмылъхьэгъа | хамылъхьэгъа |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | хэслъхьэн | хэплъхьэн | хилъхьэн | хэтлъхьэн | хэфлъхьэн | халъхьэн |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | хэзмылъхьэн | хыумылъхьэн | химылъхьэн | хэдмылъхьэн | хэвмылъхьэн | хамылъхьэн |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | хэслъхьэну | хэплъхьэну | хилъхьэну | хэтлъхьэну | хэфлъхьэну | халъхьэну |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | хэзмылъхьэну | хыумылъхьэну | химылъхьэну | хэдмылъхьэну | хэвмылъхьэну | хамылъхьэну |
| Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэншэ) | |
|---|---|
| ит зэман - щыӀэныгъэ | хэлъхьэ |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | хэмылъхьэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | хэлъхьа |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | хэмылъхьа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | хэлъхьэгъа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | хэмылъхьэгъа |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | хэлъхьэн |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | хэмылъхьэн |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | хэлъхьэну |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | хэмылъхьэну |
| Обстоятельственнэ причастиехэр | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | зэрыхэслъхьэ | зэрыхэплъхьэ | зэрыхилъхьэ | зэрыхэтлъхьэ | зэрыхэфлъхьэ | зэрыхалъхьэ |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | зэрыхэзмылъхьэ | зэрыхыумылъхьэ | зэрыхимылъхьэ | зэрыхэдмылъхьэ | зэрыхэвмылъхьэ | зэрыхамылъхьэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | зэрыхэслъхьа | зэрыхэплъхьа | зэрыхилъхьа | зэрыхэтлъхьа | зэрыхэфлъхьа | зэрыхалъхьа |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | зэрыхэзмылъхьа | зэрыхыумылъхьа | зэрыхимылъхьа | зэрыхэдмылъхьа | зэрыхэвмылъхьа | зэрыхамылъхьа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | зэрыхэслъхьэгъа | зэрыхэплъхьэгъа | зэрыхилъхьэгъа | зэрыхэтлъхьэгъа | зэрыхэфлъхьэгъа | зэрыхалъхьэгъа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | зэрыхэзмылъхьэгъа | зэрыхыумылъхьэгъа | зэрыхимылъхьэгъа | зэрыхэдмылъхьэгъа | зэрыхэвмылъхьэгъа | зэрыхамылъхьэгъа |
| хэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | зэрыхэслъхьэн | зэрыхэплъхьэн | зэрыхилъхьэн | зэрыхэтлъхьэн | зэрыхэфлъхьэн | зэрыхалъхьэн |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | зэрыхэзмылъхьэн | зэрыхыумылъхьэн | зэрыхимылъхьэн | зэрыхэдмылъхьэн | зэрыхэвмылъхьэн | зэрыхамылъхьэн |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | зэрыхэслъхьэну | зэрыхэплъхьэну | зэрыхилъхьэну | зэрыхэтлъхьэну | зэрыхэфлъхьэну | зэрыхалъхьэну |
| хэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | зэрыхэзмылъхьэну | зэрыхыумылъхьэну | зэрыхимылъхьэну | зэрыхэдмылъхьэну | зэрыхэвмылъхьэну | зэрыхамылъхьэну |
| Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | щыхэслъхьэ | щыхэплъхьэ | щыхилъхьэ | щыхэтлъхьэ | щыхэфлъхьэ | щыхалъхьэ |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | щыхэзмылъхьэ | щыхыумылъхьэ | щыхимылъхьэ | щыхэдмылъхьэ | щыхэвмылъхьэ | щыхамылъхьэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | щыхэслъхьа | щыхэплъхьа | щыхилъхьа | щыхэтлъхьа | щыхэфлъхьа | щыхалъхьа |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | щыхэзмылъхьа | щыхыумылъхьа | щыхимылъхьа | щыхэдмылъхьа | щыхэвмылъхьа | щыхамылъхьа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | щыхэслъхьэгъа | щыхэплъхьэгъа | щыхилъхьэгъа | щыхэтлъхьэгъа | щыхэфлъхьэгъа | щыхалъхьэгъа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | щыхэзмылъхьэгъа | щыхыумылъхьэгъа | щыхимылъхьэгъа | щыхэдмылъхьэгъа | щыхэвмылъхьэгъа | щыхамылъхьэгъа |
| хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | щыхэслъхьэн | щыхэплъхьэн | щыхилъхьэн | щыхэтлъхьэн | щыхэфлъхьэн | щыхалъхьэн |
| хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | щыхэзмылъхьэн | щыхыумылъхьэн | щыхимылъхьэн | щыхэдмылъхьэн | щыхэвмылъхьэн | щыхамылъхьэн |
| хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | щыхэслъхьэну | щыхэплъхьэну | щыхилъхьэну | щыхэтлъхьэну | щыхэфлъхьэну | щыхалъхьэну |
| хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | щыхэзмылъхьэну | щыхыумылъхьэну | щыхимылъхьэну | щыхэдмылъхьэну | щыхэвмылъхьэну | щыщамылъхьэну |
| ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | здыхэслъхьэ | здыхэплъхьэ | здыхилъхьэ | здыхэтлъхьэ | здыхэфлъхьэ | здыхалъхьэ |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | здыхэзмылъхьэ | здыхыумылъхьэ | здыхимылъхьэ | здыхэдмылъхьэ | здыхэвмылъхьэ | здыхамылъхьэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | здыхэслъхьа | здыхэплъхьа | здыхилъхьа | здыхэтлъхьа | здыхэфлъхьа | здыхалъхьа |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | здыхэзмылъхьа | здыхыумылъхьа | здыхимылъхьа | здыхэдмылъхьа | здыхэвмылъхьа | здыхамылъхьа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | здыхэслъхьэгъа | здыхэплъхьэгъа | здыхилъхьэгъа | здыхэтлъхьэгъа | здыхэфлъхьэгъа | здыхалъхьэгъа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | здыхэзмылъхьэгъа | здыхыумылъхьэгъа | здыхимылъхьэгъа | здыхэдмылъхьэгъа | здыхэвмылъхьэгъа | здыхамылъхьэгъа |
| хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | здыхэслъхьэн | здыхэплъхьэн | здыхилъхьэн | здыхэтлъхьэн | здыхэфлъхьэн | здыхалъхьэн |
| хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | здыхэзмылъхьэн | здыхыумылъхьэн | здыхимылъхьэн | здыхэдмылъхьэн | здыхэвмылъхьэн | здыхамылъхьэн |
| хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | здыхэслъхьэну | здыхэплъхьэну | здыхилъхьэну | здыхэтлъхьэну | здыхэфлъхьэну | здыхалъхьэну |
| хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | здыхэзмылъхьэну | здыхыумылъхьэну | здыхимылъхьэну | здыхэдмылъхьэну | здыхэвмылъхьэну | здыхамылъхьэну |
| Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | щӀыхэслъхьэ | щӀыхэплъхьэ | щӀыхилъхьэ | щӀыхэтлъхьэ | щӀыхэфлъхьэ | щӀыхалъхьэ |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | щӀыхэзмылъхьэ | щӀыхыумылъхьэ | щӀыхимылъхьэ | щӀыхэдмылъхьэ | щӀыхэвмылъхьэ | щӀыхамылъхьэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | щӀыхэслъхьа | щӀыхэплъхьа | щӀыхилъхьа | щӀыхэтлъхьа | щӀыхэфлъхьа | щӀыхалъхьа |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | щӀыхэзмылъхьа | щӀыхыумылъхьа | щӀыхимылъхьа | щӀыхэдмылъхьа | щӀыхэвмылъхьа | щӀыхамылъхьа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | щӀыхэслъхьэгъа | щӀыхэплъхьэгъа | щӀыхилъхьэгъа | щӀыхэтлъхьэгъа | щӀыхэфлъхьэгъа | щӀыхалъхьэгъа |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | щӀыхэзмылъхьэгъа | щӀыхыумылъхьэгъа | щӀыхимылъхьэгъа | щӀыхэдмылъхьэгъа | щӀыхэвмылъхьэгъа | щӀыхамылъхьэгъа |
| хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | щӀыхэслъхьэн | щӀыхэплъхьэн | щӀыхилъхьэн | щӀыхэтлъхьэн | щӀыхэфлъхьэн | щӀыхалъхьэн |
| хэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | щӀыхэзмылъхьэн | щӀыхыумылъхьэн | щӀыхимылъхьэн | щӀыхэдмылъхьэн | щӀыхэвмылъхьэн | щӀыхамылъхьэн |
| хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | щӀыхэслъхьэну | щӀыхэплъхьэну | щӀыхилъхьэну | щӀыхэтлъхьэну | щӀыхэфлъхьэну | щӀыхалъхьэну |
| хэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | щӀыхэзмылъхьэну | щӀыхыумылъхьэну | щӀыхимылъхьэну | щӀыхэдмылъхьэну | щӀыхэвмылъхьэну | щӀыхамылъхьэну |
| Деепричастиехэр | сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман - щыӀэныгъэ | хэслъхьэу | хэплъхьэу | хилъхьэу | хэтлъхьэу | хэфлъхьэу | халъхьэу |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | хэзмылъхьэу | хыумылъхьэу | химылъхьэу | хэдмылъхьэу | хэвмылъхьэу | хамылъхьэу |
| блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | хэслъхьауэ | хэплъхьауэ | хилъхьауэ | хэтлъхьауэ | хэфлъхьауэ | халъхьауэ |
| блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | хэзмылъхьауэ | хыумылъхьауэ | химылъхьауэ | хэдмылъхьауэ | хэвмылъхьауэ | хамылъхьауэ |
| урэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ | хэслъхьэурэ | хэплъхьэурэ | хилъхьэурэ | хэтлъхьэурэ | хэфлъхьэурэ | халъхьэурэ |
| урэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ | хэзмылъхьэурэ | хыумылъхьэурэ | химылъхьэурэ | хэдмылъхьэурэ | хэвмылъхьэурэ | хамылъхьэурэ |
| Прямой дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ | Прямой Дополненэ | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм | |
| Подлежащэ | ||||||
| сэ | -- | ухызолъхьэ | хызолъхьэ | -- | фыхызолъхьэ | хызолъхьэ(хэ) |
| уэ | сыхыболъхьэ | -- | хыболъхьэ | дыхыболъхьэ | -- | хыболъхьэ(хэ) |
| абы | сыхелъхьэ | ухелъхьэ | хелъхьэ | дыхелъхьэ | фыхелъхьэ | хелъхьэ(хэ) |
| дэ | -- | ухыдолъхьэ | хыдолъхьэ | -- | фыхыдолъхьэ | хыдолъхьэ(хэ) |
| фэ | сыхыволъхьэ | -- | хыволъхьэ | дыхыволъхьэ | -- | хыволъхьэ(хэ) |
| абыхэм | сыхалъхьэ | ухалъхьэ | халъхьэ | дыхалъхьэ | фыхалъхьэ | халъхьэ(хэ) |
| Прямой дополненэ -- фащэ псори (ит зэман щыӀэныгъэ фащэм нэгъуэщӀ) | Прямой Дополненэ | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм | |
| Подлежащэ | ||||||
| сэ | -- | ухэс[лъхьэрэ] | хэс[лъхьэрэ] | -- | фыхэс[лъхьэрэ] | хэс[лъхьэ(хэ)рэ] |
| уэ | сыхэп[лъхьэрэ] | -- | хэп[лъхьэрэ] | дыхэп[лъхьэрэ] | -- | хэп[лъхьэ(хэ)рэ] |
| абы | сыхи[лъхьэрэ] | ухи[лъхьэрэ] | хи[лъхьэрэ] | дыхи[лъхьэрэ] | фыхи[лъхьэрэ] | хи[лъхьэ(хэ)рэ] |
| дэ | -- | ухэт[лъхьэрэ] | хэт[лъхьэрэ] | -- | фыхэт[лъхьэрэ] | хэт[лъхьэ(хэ)рэ] |
| фэ | сыхэф[лъхьэрэ] | -- | хэф[лъхьээрэ] | дыхэф[лъхьэрэ] | -- | хэф[лъхьэ(хэ)рэ] |
| абыхэм | сыха[лъхьэрэ] | уха[лъхьэрэ] | ха[лъхьэрэ] | дыха[лъхьэрэ] | фыха[лъхьэрэ] | ха[лъхьэ(хэ)рэ] |
| -э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр | ||||
|---|---|---|---|---|
| Закъыуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | [лъхь]э | [лъхь]эр | -- | [лъхь]эхэр |
| Эргативнэ: | [лъхь]э | [лъхь]эм | -- | [лъхь]эхэм |
| Послеложнэ: | [лъхь]экӀэ | [лъхь]эмкӀэ | [лъхь]эхэкӀэ | [лъхь]эхэмкӀэ |
| Обстоятельственнэ: | [лъхь]эу | [лъхь]эрауэ | [лъхь]эхэу | [лъхь]эхэрауэ |
| -а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр | ||||
|---|---|---|---|---|
| Закъыуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | [лъхь]а | [лъхь]ар | -- | [лъхь]ахэр |
| Эргативнэ: | [лъхь]а | [лъхь]ам | -- | [лъхь]ахэм |
| Послеложнэ: | [лъхь]акӀэ | [лъхь]амкӀэ | [лъхь]ахэкӀэ | [лъхь]ахэмкӀэ |
| Обстоятельственнэ: | [лъхь]ауэ | [лъхь]арауэ | [лъхь]ахэу | [лъхь]ахэрауэ |
| -эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр | ||||
|---|---|---|---|---|
| Закъыуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | [лъхь]эн | [лъхь]эныр | -- | [лъхь]энхэр |
| Эргативнэ: | [лъхь]эн | [лъхь]эным | -- | [лъхь]энхэм |
| Послеложнэ: | [лъхь]энкӀэ | [лъхь]энымкӀэ | [лъхь]энхэкӀэ | [лъхь]энхэмкӀэ |
| 'Обстоятельственнэ: | [лъхь]эну | [лъхь]энырауэ | [лъхь]энхэу | [лъхь]энхэрауэ |
| -эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр | ||||
|---|---|---|---|---|
| Закъыуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | [лъхь]эну | [лъхь]энур | -- | [лъхь]энухэр |
| Эргативнэ: | [лъхь]эну | [лъхь]энум | -- | [лъхь]энухэм |
| Послеложнэ: | [лъхь]энукӀэ | [лъхь]энумкӀэ | [лъхь]энухэкӀэ | [лъхь]энухэмкӀэ |
| Обстоятельственнэ: | [лъхь]энууэ | [лъхь]энурауэ | [лъхь]энухэу | [лъхь]энухэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Зыгуэр нэгъуэщӀ гуэрым хэлъу гъэтӀылъын.
- ЩӀым хэлъхьэн, гъэтӀысын, хэщӀэн, лъабжьэкӀэ егъэубыдын (жылэ, къэкӀыгъэ гуэр).
- Ахъшэр банкым щахъумэну етын, шыгъэтӀылъын.
- Бжэ, щхьэгъубжэ с. ху. псэуалъэм хэгъэувэн.
- Бжыгъэ гуэр нэгъуэщӀ зы бжыгъэ гуэрым хэгъэхъуэн.
ЩАПХЪЭХЭР
- Хъуэжэ.. хьэуазэм джэдыкӀэ хилъхьащ. Хъуэжэ и таурыхъищэ
- Унэ ищӀу ар щыхуежьэм, бжэ хилъхьэну щыгъупщащ. ПащӀэ Бэчмырзэ
Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
| Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, | «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 | нап. 87 |
|---|---|---|
| адыгэбзэ | урысыбзэ/русский | инджылыбзэ/English |
| Нанэ пхъэгулъым фошыгъу хилъхьэри игъэващ. | Бабушка положила сахар в сливу и сварила. | Grandmother has put sugar in the plums and boiled them. |
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
- Жылэр хэлъхьэн.
- Ахъшэр банкым хэлъхьэн.
- Щхьэгъубжэ хэлъхьэн.
- Абдж хэлъхьэн.
- 5-м 7 хэлъхьэн.
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- хэлъхьэн: 1. put, place sth in sth 2. plant, seed sth (for example, seeds) 3. deposit (money in a savings bank) 4. put in, install, hang, insert (for example, a door, windowpane) 5. add, perform an addition (a number)
- Жылэр хэлъхьэн. plant seeds
- Ахъшэр банкым хэлъхьэн: deposit money in a bank
- Щхьэгъубжэ хэлъхьэн: put, install in a window
- Абдж хэлъхьэн: put in a windowpane
- 5-м 7 хэлъхьэн: add 7 and 5.
УРЫСЫБЗЭ
- хэлъхьэн: 1. положить что-л. во что-л. 2. посадить что-л. (напр. семена) 3. вложить (деньги в сбербанк) 4. вставить что-л. (напр. дверь, стекло) 5. прибавить (число)
- Жылэр хэлъхьэн. сажать семена
- Ахъшэр банкым хэлъхьэн: вложить деньги в банк
- Щхьэгъубжэ хэлъхьэн: вставить окно
- Абдж хэлъхьэн: вставить стекло
- 5-м 7 хэлъхьэн: к 5 прибавить 7.
псалъафэ зэпыщӀахэр
ЛъыкӀпсыкӀыр хэлъхьэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: exterminate, destroy (enemies)
Урысыбзэ: истребить (врагов)
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
Псалъэ хэмылъхьэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: agree to sth immediately, without objections
Урысыбзэ: согласиться с чем-л. сразу, без возражений
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
Псэ хэлъхьэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: put your soul into sth
Урысыбзэ: вложить душу во что-л.
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
ХьэкӀэлъыкӀэр хэлъхьэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: kill off, destroy sb (a large number)
Урысыбзэ: перебить, уничтожить кого-л. (многих)
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
Ӏуэху хэлъхьэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: take part in sth (affair, business)
Урысыбзэ: принять участие в каком-л. деле
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
Ӏуэхум хьэрычэт хэлъхьэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: show initiative in sth (affair, business)
Урысыбзэ: проявить инициативу в каком-л. деле
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.