Wt/kbd/хъумэн

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭӀЭС

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [χʷǝ'mɐn]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• [хъум] + -э + -н

СПРЯЖЕНЭ

Глагол лъэӏэс "хъумэн"-м и спряженэ

Инфинитив (масдар)
щыӀэныгъэ:	хъумэн
щымыӀэныгъэ:	мыхъумэн

Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	схъумэн	пхъумэн	ихъумэн	тхъумэн	фхъумэн	яхъумэн
щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэн	умыхъумэн	имыхъумэн	дымыхъумэн	фымыхъумэн	ямыхъумэн

Унафэ наклоненэ	уэ	фэ
щыӀэныгъэ:	хъумэ!	фхъумэ!
щымыӀэныгъэ:	умыхъумэ!	фымыхъумэ!

Ре-кӀэ унафэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	срехъумэ	урехъумэ	ирехъумэ	дрехъумэ	фрехъумэ	ирехъумэ
щымыӀэныгъэ:	сремыхъумэ	уремыхъумэ	иремыхъумэ	дремыхъумэ	фремыхъумэ	иремыхъумэ

ЗэраӀуатэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	сохъумэ(р)	уохъумэ(р) / бохъумэ(р)	ехъумэ(р)	дохъумэ(р)	фохъумэ(р)	яхъумэ(р)
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэркъым	пхъумэркъым	ихъумэркъым	тхъумэркъым	фхъумэркъым	яхъумэркъым
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	схъумэ(р)т	пхъумэ(р)т	ихъумэ(р)т	тхъумэ(р)т	фхъумэ(р)т	яхъумэ(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	схъумэ(р)тэкъым	пхъумэ(р)тэкъым	ихъумэ(р)тэкъым	тхъумэ(р)тэкъым	фхъумэ(р)тэкъым	яхъумэ(р)тэкъым
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	схъумащ	пхъумащ	ихъумащ	тхъумащ	фхъумащ	яхъумащ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	схъумакъым	пхъумакъым	ихъумакъым	тхъумакъым	фхъумакъым	яхъумакъым
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	схъумат	пхъумат	ихъумат	тхъумат	фхъумат	яхъумат
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	схъуматэкъым	пхъуматэкъым	ихъуматэкъым	тхъуматэкъым	фхъуматэкъым	яхъуматэкъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэгъащ	пхъумэгъащ	ихъумэгъащ	тхъумэгъащ	фхъумэгъащ	яхъумэгъащ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэгъакъым	пхъумэгъакъым	ихъумэгъакъым	тхъумэгъакъым	фхъумэгъакъым	яхъумэгъакъым
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэгъат	пхъумэгъат	ихъумэгъат	тхъумэгъат	фхъумэгъат	яхъумэгъат
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэгъатэкъым	пхъумэгъатэкъым	ихъумэгъатэкъым	тхъумэгъатэкъым	фхъумэгъатэкъым	яхъумэгъатэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	схъумэщ	пхъумэщ	ихъумэщ	тхъумэщ	фхъумэщ	яхъумэщ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	схъумэкъым	пхъумэкъым	ихъумэкъым	тхъумэкъым	фхъумэкъым	яхъумэкъым
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	схъумэт	пхъумэт	ихъумэт	тхъумэт	фхъумэт	яхъумэт
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	схъумэтэкъым	пхъумэтэкъым	ихъумэтэкъым	тхъумэтэкъым	фхъумэтэкъым	яхъумэтэкъым
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнщ	пхъумэнщ	ихъумэнщ	тхъумэнщ	фхъумэнщ	яхъумэнщ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэнкъым	пхъумэнкъым	ихъумэнкъым	тхъумэнкъым	фхъумэнкъым	яхъумэнкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнущ	пхъумэнущ	ихъумэнущ	тхъумэнущ	фхъумэнущ	яхъумэнущ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэнукъым	пхъумэнукъым	ихъумэнукъым	тхъумэнукъым	фхъумэнукъым	яхъумэнукъым

ЗэрыупщӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэрэ	пхъумэрэ	ихъумэрэ	тхъумэрэ	фхъумэрэ	яхъумэрэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэркъэ	пхъумэркъэ	ихъумэркъэ	тхъумэркъэ	фхъумэркъэ	яхъумэркъэ
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ:	схъумэ(р)т	пхъумэ(р)т	ихъумэ(р)т	тхъумэ(р)т	фхъумэ(р)т	яхъумэ(р)т
блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ:	схъумэ(р)тэкъэ	пхъумэ(р)тэкъэ	ихъумэ(р)тэкъэ	тхъумэ(р)тэкъэ	фхъумэ(р)тэкъэ	яхъумэ(р)тэкъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	схъума	пхъума	ихъума	тхъума	фхъума	яхъума
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	схъумакъэ	пхъумакъэ	ихъумакъэ	тхъумакъэ	фхъумакъэ	яхъумакъэ
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ:	схъумат	пхъумат	ихъумат	тхъумат	фхъумат	яхъумат
блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	схъуматэкъэ	пхъуматэкъэ	ихъуматэкъэ	тхъуматэкъэ	фхъуматэкъэ	яхъуматэкъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэгъа	пхъумэгъа	ихъумэгъа	тхъумэгъа	фхъумэгъа	яхъумэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэгъакъэ	пхъумэгъакъэ	ихъумэгъакъэ	тхъумэгъакъэ	фхъумэгъакъэ	яхъумэгъакъэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэгъат	пхъумэгъат	ихъумэгъат	тхъумэгъат	фхъумэгъат	яхъумэгъат
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	схъумэгъатэкъэ	пхъумэгъатэкъэ	ихъумэгъатэкъэ	тхъумэгъатэкъэ	фхъумэгъатэкъэ	яхъумэгъатэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ:	схъумэ	пхъумэ	ихъумэ	тхъумэ	фхъумэ	яхъумэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ:	схъумэкъэ	пхъумэкъэ	ихъумэкъэ	тхъумэкъэ	фхъумэкъэ	яхъумэкъэ
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ:	схъумэт	пхъумэт	ихъумэт	тхъумэт	фхъумэт	яхъумэт
блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ:	схъумэтэкъэ	пхъумэтэкъэ	ихъумэтэкъэ	тхъумэтэкъэ	фхъумэтэкъэ	яхъумэтэкъэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэн	пхъумэн	ихъумэн	тхъумэн	фхъумэн	яхъумэн
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэнкъэ	пхъумэнкъэ	ихъумэнкъэ	тхъумэнкъэ	фхъумэнкъэ	яхъумэнкъэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэну	пхъумэну	ихъумэну	тхъумэну	фхъумэну	яхъумэну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэнукъэ	пхъумэнукъэ	ихъумэнукъэ	тхъумэнукъэ	фхъумэнукъэ	яхъумэнукъэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэмэ	пхъумэмэ	ихъумэмэ	тхъумэмэ	фхъумэмэ	яхъумэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэмэ	умыхъумэмэ	имыхъумэмэ	дымыхъумэмэ	фымыхъумэмэ	ямыхъумэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	схъумамэ	пхъумамэ	ихъумамэ	тхъумамэ	фхъумамэ	яхъумамэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумамэ	умыхъумамэ	имыхъумамэ	дымыхъумамэ	фымыхъумамэ	ямыхъумамэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	схъумэгъамэ	пхъумэгъамэ	ихъумэгъамэ	тхъумэгъамэ	фхъумэгъамэ	яхъумэгъамэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэгъамэ	умыхъумэгъамэ	имыхъумэгъамэ	дымыхъумэгъамэ	фымыхъумэгъамэ	ямыхъумэгъамэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнмэ	пхъумэнмэ	ихъумэнмэ	тхъумэнмэ	фхъумэнмэ	яхъумэнмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэнмэ	умыхъумэнмэ	имыхъумэнмэ	дымыхъумэнмэ	фымыхъумэнмэ	ямыхъумэнмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнумэ	пхъумэнумэ	ихъумэнумэ	тхъумэнумэ	фхъумэнумэ	яхъумэнумэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэнумэ	умыхъумэнумэ	имыхъумэнумэ	дымыхъумэнумэ	фымыхъумэнумэ	ямыхъумэнумэ

условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэтэмэ	пхъумэтэмэ	ихъумэтэмэ	тхъумэтэмэ	фхъумэтэмэ	яхъумэтэмэ
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэтэмэ	умыхъумэтэмэ	имыхъумэтэмэ	дымыхъумэтэмэ	фымыхъумэтэмэ	ямыхъумэтэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	схъуматэмэ	пхъуматэмэ	ихъуматэмэ	тхъуматэмэ	фхъуматэмэ	яхъуматэмэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сымыхъуматэмэ	умыхъуматэмэ	имыхъуматэмэ	дымыхъуматэмэ	фымыхъуматэмэ	ямыхъуматэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	схъумэгъатэмэ	пхъумэгъатэмэ	ихъумэгъатэмэ	тхъумэгъатэмэ	фхъумэгъатэмэ	яхъумэгъатэмэ
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэгъатэмэ	умыхъумэгъатэмэ	имыхъумэгъатэмэ	дымыхъумэгъатэмэ	фымыхъумэгъатэмэ	ямыхъумэгъатэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнтэмэ	пхъумэнтэмэ	ихъумэнтэмэ	тхъумэнтэмэ	фхъумэнтэмэ	яхъумэнтэмэ
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэнтэмэ	умыхъумэнтэмэ	имыхъумэнтэмэ	дымыхъумэнтэмэ	фымыхъумэнтэмэ	ямыхъумэнтэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнутэмэ	пхъумэнутэмэ	ихъумэнутэмэ	тхъумэнутэмэ	фхъумэнутэмэ	яхъумэнутэмэ
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэнутэмэ	умыхъумэнутэмэ	имыхъумэнутэмэ	дымыхъумэнутэмэ	фымыхъумэнутэмэ	ямыхъумэнутэмэ

сослагательнэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнт	пхъумэнт	ихъумэнт	тхъумэнт	фхъумэнт	яхъумэнт
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэнтэкъым	пхъумэнтэкъым	ихъумэнтэкъым	тхъумэнтэкъым	фхъумэнтэкъым	яхъумэнтэкъым
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнут	пхъумэнут	ихъумэнут	тхъумэнут	фхъумэнут	яхъумэнут
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	схъумэнутэкъым	пхъумэнутэкъым	ихъумэнутэкъым	тхъумэнутэкъым	фхъумэнутэкъым	яхъумэнутэкъым

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэми	пхъумэми	ихъумэми	тхъумэми	фхъумэми	яхъумэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэми	умыхъумэми	имыхъумэми	дымыхъумэми	фымыхъумэми	ямыхъумэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	схъумами	пхъумами	ихъумами	тхъумами	фхъумами	яхъумами
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумами	умыхъумами	имыхъумами	дымыхъумами	фымыхъумами	ямыхъумами
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	схъумэгъами	пхъумэгъами	ихъумэгъами	тхъумэгъами	фхъумэгъами	яхъумэгъами
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэгъами	умыхъумэгъами	имыхъумэгъами	дымыхъумэгъами	фымыхъумэгъами	ямыхъумэгъами
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнми	пхъумэнми	ихъумэнми	тхъумэнми	фхъумэнми	яхъумэнми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэнми	умыхъумэнми	имыхъумэнми	дымыхъумэнми	фымыхъумэнми	ямыхъумэнми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнуми	пхъумэнуми	ихъумэнуми	тхъумэнуми	фхъумэнуми	яхъумэнуми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэнуми	умыхъумэнуми	имыхъумэнуми	дымыхъумэнуми	фымыхъумэнуми	ямыхъумэнуми

уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэтэми	пхъумэтэми	ихъумэтэми	тхъумэтэми	фхъумэтэми	яхъумэтэми
ит зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэтэми	умыхъумэтэми	имыхъумэтэми	дымыхъумэтэми	фымыхъумэтэми	ямыхъумэтэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ:	схъуматэми	пхъуматэми	ихъуматэми	тхъуматэми	фхъуматэми	яхъуматэми
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ:	сымыхъуматэми	умыхъуматэми	имыхъуматэми	дымыхъуматэми	фымыхъуматэми	ямыхъуматэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ:	схъумэгъатэми	пхъумэгъатэми	ихъумэгъатэми	тхъумэгъатэми	фхъумэгъатэми	яхъумэгъатэми
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэгъатэми	умыхъумэгъатэми	имыхъумэгъатэми	дымыхъумэгъатэми	фымыхъумэгъатэми	ямыхъумэгъатэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнтэми	пхъумэнтэми	ихъумэнтэми	тхъумэнтэми	фхъумэнтэми	яхъумэнтэми
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэнтэми	умыхъумэнтэми	имыхъумэнтэми	дымыхъумэнтэми	фымыхъумэнтэми	ямыхъумэнтэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ:	схъумэнутэми	пхъумэнутэми	ихъумэнутэми	тхъумэнутэми	фхъумэнутэми	яхъумэнутэми
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ:	сымыхъумэнутэми	умыхъумэнутэми	имыхъумэнутэми	дымыхъумэнутэми	фымыхъумэнутэми	ямыхъумэнутэми

гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	схъумаи	пхъумаи	ихъумаи	тхъумаи	фхъумаи	яхъумаи
щымыӀэныгъэ:	сымыхъумаи	умыхъумаи	имыхъумаи	дымыхъумаи	фымыхъумаи	ямыхъумаи

фӀэфӀыныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
щыӀэныгъэ:	схъумащэрэт	пхъумащэрэт	ихъумащэрэт	тхъумащэрэт	фхъумащэрэт	яхъумащэрэт
щымыӀэныгъэ:	сымыхъумащэрэт	умыхъумащэрэт	имыхъумащэрэт	дымыхъумащэрэт	фымыхъумащэрэт	ямыхъумащэрэт

шэч къытехьэныгъэ наклоненэ	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	схъумагъэнщ	пхъумагъэнщ	ихъумагъэнщ	тхъумагъэнщ	фхъумагъэнщ	яхъумагъэнщ
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	схъумагъэнкъым	пхъумагъэнкъым	ихъумагъэнкъым	тхъумагъэнкъым	фхъумагъэнкъым	яхъумагъэнкъым
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	схъумагъэнт	пхъумагъэнт	ихъумагъэнт	тхъумагъэнт	фхъумагъэнт	яхъумагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	схъумагъэнтэкъым	пхъумагъэнтэкъым	ихъумагъэнтэкъым	тхъумагъэнтэкъым	фхъумагъэнтэкъым	яхъумагъэнтэкъым
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	схъумагъэн	пхъумагъэн	ихъумагъэн	тхъумагъэн	фхъумагъэн	яхъумагъэн
гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	схъумагъэнкъэ	пхъумагъэнкъэ	ихъумагъэнкъэ	тхъумагъэнкъэ	фхъумагъэнкъэ	яхъумагъэнкъэ
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	схъумагъэнт	пхъумагъэнт	ихъумагъэнт	тхъумагъэнт	фхъумагъэнт	яхъумагъэнт
гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	схъумагъэнтэкъэ	пхъумагъэнтэкъэ	ихъумагъэнтэкъэ	тхъумагъэнтэкъэ	фхъумагъэнтэкъэ	яхъумагъэнтэкъэ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	схъумагъэнущ	пхъумагъэнущ	ихъумагъэнущ	тхъумагъэнущ	фхъумагъэнущ	яхъумагъэнущ
гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	схъумагъэнукъым	пхъумагъэнукъым	ихъумагъэнукъым	тхъумагъэнукъым	фхъумагъэнукъым	яхъумагъэнукъым
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ:	схъумагъэнут	пхъумагъэнут	ихъумагъэнут	тхъумагъэнут	фхъумагъэнут	яхъумагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ:	схъумагъэнутэкъым	пхъумагъэнутэкъым	ихъумагъэнутэкъым	тхъумагъэнутэкъым	фхъумагъэнутэкъым	яхъумагъэнутэкъым
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	схъумагъэну	пхъумагъэну	ихъумагъэну	тхъумагъэну	фхъумагъэну	яхъумагъэну
гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	схъумагъэнукъэ	пхъумагъэнукъэ	ихъумагъэнукъэ	тхъумагъэнукъэ	фхъумагъэнукъэ	яхъумагъэнукъэ
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ:	схъумагъэнут	пхъумагъэнут	ихъумагъэнут	тхъумагъэнут	фхъумагъэнут	яхъумагъэнут
гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ:	схъумагъэнутэкъэ	пхъумагъэнутэкъэ	ихъумагъэнутэкъэ	тхъумагъэнутэкъэ	фхъумагъэнутэкъэ	яхъумагъэнутэкъэ

Зылэжь (субъектнэ) причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	зыхъумэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	зымыхъумэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зыхъума
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зымыхъума
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зыхъумэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зымыхъумэгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зыхъумэн
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зымыхъумэн
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зыхъумэну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зымыхъумэну

Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэм иту)	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман - щыӀэныгъэ	схъумэ	пхъумэ	ихъумэ	тхъумэ	фхъумэ	яхъумэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сымыхъумэ	умыхъумэ	имыхъумэ	дымыхъумэ	фымыхъумэ	ямыхъумэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	схъума	пхъума	ихъума	тхъума	фхъума	яхъума
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сымыхъума	умыхъума	имыхъума	дымыхъума	фымыхъума	ямыхъума
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	схъумэгъа	пхъумэгъа	ихъумэгъа	тхъумэгъа	фхъумэгъа	яхъумэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сымыхъумэгъа	умыхъумэгъа	имыхъумэгъа	дымыхъумэгъа	фымыхъумэгъа	ямыхъумэгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	схъумэн	пхъумэн	ихъумэн	тхъумэн	фхъумэн	яхъумэн
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сымыхъумэн	умыхъумэн	имыхъумэн	дымыхъумэн	фымыхъумэн	ямыхъумэн
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	схъумэну	пхъумэну	ихъумэну	тхъумэну	фхъумэну	яхъумэну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	сымыхъумэну	умыхъумэну	имыхъумэну	дымыхъумэну	фымыхъумэну	ямыхъумэну

Зэлэжь (объектнэ) причастие (щхьэншэ)
ит зэман - щыӀэныгъэ	хъумэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	мыхъумэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хъума
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	мыхъума
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	хъумэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	мыхъумэгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хъумэн
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	мыхъумэн
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	хъумэну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	мыхъумэну

Обстоятельственнэ причастиехэр	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	зэрысхъумэ	зэрыпхъумэ	зэрихъумэ	зэрытхъумэ	зэрыфхъумэ	зэрахъумэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	зэрызмыхъумэ	зэрумыхъумэ	зэримыхъумэ	зэрыдмыхъумэ	зэрывмыхъумэ	зэрамыхъумэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зэрысхъума	зэрыпхъума	зэрихъума	зэрытхъума	зэрыфхъума	зэрахъума
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зэрызмыхъума	зэрумыхъума	зэримыхъума	зэрыдмыхъума	зэрывмыхъума	зэрамыхъума
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	зэрысхъумэгъа	зэрыпхъумэгъа	зэрихъумэгъа	зэрытхъумэгъа	зэрыфхъумэгъа	зэрахъумэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	зэрызмыхъумэгъа	зэрумыхъумэгъа	зэримыхъумэгъа	зэрыдмыхъумэгъа	зэрывмыхъумэгъа	зэрамыхъумэгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зэрысхъумэн	зэрыпхъумэн	зэрихъумэн	зэрытхъумэн	зэрыфхъумэн	зэрахъумэн
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зэрызмыхъумэн	зэрумыхъумэн	зэримыхъумэн	зэрыдмыхъумэн	зэрывмыхъумэн	зэрамыхъумэн
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ	зэрысхъумэну	зэрыпхъумэну	зэрихъумэну	зэрытхъумэну	зэрыфхъумэну	зэрахъумэну
къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ	зэрызмыхъумэну	зэрумыхъумэну	зэримыхъумэну	зэрыдмыхъумэну	зэрывмыхъумэну	зэрамыхъумэну
Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	щысхъумэ	щыпхъумэ	щихъумэ	щытхъумэ	щыфхъумэ	щахъумэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	щызмыхъумэ	щумыхъумэ	щимыхъумэ	щыдмыхъумэ	щывмыхъумэ	щамыхъумэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щысхъума	щыпхъума	щихъума	щытхъума	щыфхъума	щахъума
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щызмыхъума	щумыхъума	щимыхъума	щыдмыхъума	щывмыхъума	щамыхъума
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щысхъумэгъа	щыпхъумэгъа	щихъумэгъа	щытхъумэгъа	щыфхъумэгъа	щахъумэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щызмыхъумэгъа	щумыхъумэгъа	щимыхъумэгъа	щыдмыхъумэгъа	щывмыхъумэгъа	щамыхъумэгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щысхъумэн	щыпхъумэн	щихъумэн	щытхъумэн	щыфхъумэн	щахъумэн
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щызмыхъумэн	щумыхъумэн	щимыхъумэн	щыдмыхъумэн	щывмыхъумэн	щамыхъумэн
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щысхъумэну	щыпхъумэну	щихъумэну	щытхъумэну	щыфхъумэну	щахъумэну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щызмыхъумэну	щумыхъумэну	щимыхъумэну	щыдмыхъумэну	щывмыхъумэну	щамыхъумэну
ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	здэсхъумэ	здэпхъумэ	здихъумэ	здэтхъумэ	здэфхъумэ	здахъумэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	здэзмыхъумэ	здумыхъумэ	здимыхъумэ	здэдмыхъумэ	здэвмыхъумэ	здамыхъумэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	здэсхъума	здэпхъума	здихъума	здэтхъума	здэфхъума	здахъума
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	здэзмыхъума	здумыхъума	здимыхъума	здэдмыхъума	здэвмыхъума	здамыхъума
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	здэсхъумэгъа	здэпхъумэгъа	здихъумэгъа	здэтхъумэгъа	здэфхъумэгъа	здахъумэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	здэзмыхъумэгъа	здумыхъумэгъа	здимыхъумэгъа	здэдмыхъумэгъа	здэвмыхъумэгъа	здамыхъумэгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	здэсхъумэн	здэпхъумэн	здихъумэн	здэтхъумэн	здэфхъумэн	здахъумэн
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	здэзмыхъумэн	здумыхъумэн	здимыхъумэн	здэдмыхъумэн	здэвмыхъумэн	здамыхъумэн
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	здэсхъумэну	здэпхъумэну	здихъумэну	здэтхъумэну	здэфхъумэну	здахъумэну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	здэзмыхъумэну	здумыхъумэну	здимыхъумэну	здэдмыхъумэну	здэвмыхъумэну	здамыхъумэну
Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие
ит зэман - щыӀэныгъэ	щӀэсхъумэ	щӀэпхъумэ	щӀихъумэ	щӀэтхъумэ	щӀэфхъумэ	щӀахъумэ
ит зэман - щымыӀэныгъэ	щӀэзмыхъумэ	щӀумыхъумэ	щӀимыхъумэ	щӀэдмыхъумэ	щӀэвмыхъумэ	щӀамыхъумэ
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щӀэсхъума	щӀэпхъума	щӀихъума	щӀэтхъума	щӀэфхъума	щӀахъума
блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щӀэзмыхъума	щӀумыхъума	щӀимыхъума	щӀэдмыхъума	щӀэвмыхъума	щӀамыхъума
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	щӀэсхъумэгъа	щӀэпхъумэгъа	щӀихъумэгъа	щӀэтхъумэгъа	щӀэфхъумэгъа	щӀахъумэгъа
блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	щӀэзмыхъумэгъа	щӀумыхъумэгъа	щӀимыхъумэгъа	щӀэдмыхъумэгъа	щӀэвмыхъумэгъа	щӀамыхъумэгъа
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щӀэсхъумэн	щӀэпхъумэн	щӀихъумэн	щӀэтхъумэн	щӀэфхъумэн	щӀахъумэн
къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щӀэзмыхъумэн	щӀумыхъумэн	щӀимыхъумэн	щӀэдмыхъумэн	щӀэвмыхъумэн	щӀамыхъумэн
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ	щӀэсхъумэну	щӀэпхъумэну	щӀихъумэну	щӀэтхъумэну	щӀэфхъумэну	щӀахъумэну
къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ	щӀэзмыхъумэну	щӀумыхъумэну	щӀимыхъумэну	щӀэдмыхъумэну	щӀэвмыхъумэну	щӀамыхъумэну

Деепричастиехэр	сэ	уэ	абы	дэ	фэ	абыхэм
ит зэман - щыӀэныгъэ	схъумэу	пхъумэу	ихъумэу	тхъумэу	фхъумэуэ	яхъумэу
ит зэман - щымыӀэныгъэ	сымыхъумэу	умыхъумэу	имыхъумэу	дымыхъумэу	фымыхъумэу	ямыхъумэу
блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ	схъумауэ	пхъумауэ	ихъумауэ	тхъумауэ	фхъумауэ	яхъумауэ
блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ	сымыхъумауэ	умыхъумауэ	имыхъумауэ	дымыхъумауэ	фымыхъумауэ	ямыхъумауэ
урэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ	схъумэурэ	пхъумэурэ	ихъумэурэ	тхъумэурэ	фхъумэурэ	яхъумэурэ
урэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ	сымыхъумэурэ	умыхъумэурэ	имыхъумэурэ	дымыхъумэурэ	фымыхъумэурэ	ямыхъумэурэ

Прямой дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ			Прямой Дополненэ
	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Подлежащэ
сэ	--	узохъумэ	сохъумэ	--	фызохъумэ	сохъумэ(хэ)
уэ	сыбохъумэ	--	уохъумэ / бохъумэ	дыбохъумэ	--	уохъумэ(хэ) / бохъумэ(хэ)
абы	сехъумэ	уехъумэ	ехъумэ	дехъумэ	фехъумэ	ехъумэ(хэ)
дэ	--	удохъумэ	дохъумэ	--	фыдохъумэ	дохъумэ(хэ)
фэ	сывохъумэ	--	фохъумэ	дывохъумэ	--	фохъумэ(хэ)
абыхэм	сахъумэ	уахъумэ	яхъумэ	дахъумэ	фахъумэ	яхъумэ(хэ)

Прямой дополненэ -- фащэ псори (ит зэман щыӀэныгъэ фащэм нэгъуэщӀ)			Прямой Дополненэ
	сэ	уэ	ар	дэ	фэ	ахэр
Подлежащэ
сэ	--	ус[хъумэрэ]	с[хъумэрэ]	--	фыс[хъумэрэ]	с[хъумэ(хэ)рэ]
уэ	сып[хъумэрэ]	--	п[хъумэрэ]	дып[хъумэрэ]	--	п[хъумэ(хэ)рэ]
абы	си[хъумэрэ]	уи[хъумэрэ]	и[хъумэрэ]	ди[хъумэрэ]	фи[хъумэрэ]	и[хъумэ(хэ)рэ]
дэ	--	ут[хъумэрэ]	т[хъумэрэ]	--	фыт[хъумэрэ]	т[хъумэ(хэ)рэ]
фэ	сыф[хъумэрэ]	--	ф[хъумэрэ]	дыф[хъумэрэ]	--	ф[хъумэ(хэ)рэ]
абыхэм	са[хъумэрэ]	уа[хъумэрэ]	я[хъумэрэ]	да[хъумэрэ]	фа[хъумэрэ]	я[хъумэ(хэ)рэ]

		-э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хъум]э	[хъум]эр	--	[хъум]эхэр
Эргативнэ:	[хъум]э	[хъум]эм	--	[хъум]эхэм
Послеложнэ:	[хъум]экӀэ	[хъум]эмкӀэ	[хъум]эхэкӀэ	[хъум]эхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хъум]эуэ	[хъум]эрауэ	[хъум]эхэу	[хъум]эхэрауэ

		-а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хъум]а	[хъум]ар	--	[хъум]ахэр
Эргативнэ:	[хъум]а	[хъум]ам	--	[хъум]ахэм
Послеложнэ:	[хъум]акӀэ	[хъум]амкӀэ	[хъум]ахэкӀэ	[хъум]ахэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хъум]ауэ	[хъум]арауэ	[хъум]ахэу	[хъум]ахэрауэ

		-эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хъум]эн	[хъум]эныр	--	[хъум]энхэр
Эргативнэ:	[хъум]эн	[хъум]эным	--	[хъум]энхэм
Послеложнэ:	[хъум]энкӀэ	[хъум]энымкӀэ	[хъум]энхэкӀэ	[хъум]энхэмкӀэ
'Обстоятельственнэ:	[хъум]эну	[хъум]энырауэ	[хъум]энхэу	[хъум]энхэрауэ

		-эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр
	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	[хъум]эну	[хъум]энур	--	[хъум]энухэр
Эргативнэ:	[хъум]эну	[хъум]энум	--	[хъум]энухэм
Послеложнэ:	[хъум]энукӀэ	[хъум]энумкӀэ	[хъум]энухэкӀэ	[хъум]энухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	[хъум]энууэ	[хъум]энурауэ	[хъум]энухэу	[хъум]энухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

1. Хуэсакъыу зехьэн, кӀэлъыплъын, зыри къыщымыгъэщӀын, емыгъэӀусэн.

ЩАПХЪЭХЭР

• Ныбжьэгъу хъумэныр ху жылэ хъумэным хуэдэщ. Псалъэжьхэр

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• щыхъумэн (щехъумэ)
• щыхъумэфын (щехъумэф)

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• хъумэн: save, protect, defend, preserve, guard, keep
• щыхъумэн (щехъумэ): defend, protect swh
• щыхъумэфын (щехъумэф): be able to protect of defend sb swh.

УРЫСЫБЗЭ

• хъумэн: охранять; сохранить; сберечь
• щыхъумэн (щехъумэ): охранять где-л.
• щыхъумэфын (щехъумэф): мочь охранять где-л.

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.