Wt/kbd/тхьэ
АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA [tħɐ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [тхь] + -э
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | тхьэ | тхьэр | -- | тхьэхэр |
Эргативнэ: | тхьэ | тхьэм | -- | тхьэхэм |
Послеложнэ: | тхьэкӀэ | тхьэмкӀэ | тхьэхэкӀэ | тхьэхэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | тхьэуэ | тхьэрауэ | тхьэхэу | тхьэхэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Ижь зэманым псэуа адыгэхэм я мажусий диным игъэлъапӀэу, цӀыхухэр зыхуэпщылӀу, дуней къэхъукъащӀэхэр зи ӀэрыкӀыу ялъытэу щытахэр.
- Муслъымэн диным итхэм я тхьэ, Алыхь.
ЩАПХЪЭХЭР
- Ӏуащхьэмахуэ и щыгум щызэхуэсащ Мэзытхьэ, Амыщ, Тхьэгъэлэдж, Созрэщ, Лъэпщ сымэ тхьэхэм я тхьэж Псатхьэ деж. ӀуэрыӀуатэ, фольклор
- СыкъэзыгъэщӀа, унэм тхьэм сынимыгъэсыжкӀэ, Ахья щӀэбгъэтӀысын бгъэдэлъмэ. КӀыщокъуэ Алим
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- тхьэ: 1. The ancient Adyghes' (Circassians') dieties, gods 2. Allah
УРЫСЫБЗЭ
- тхьэ: 1. божества у древних адыгов 2. Аллах
псалъафэ зэпыщӀахэр
[И] тхьэ еплъыжын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: as you please, as your conscience dictates (to act, to do). Урысыбзэ: как заблагорассудится, как совесть подскажет (сделать, поступить). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэ зэхуэӀуэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: vow, pledge to each other; make an oath to each other Урысыбзэ: дать друг другу клятву. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэ имыӀуамэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: may God grant (literally: if God didn’t swear) Урысыбзэ: бог даст (букв. если он не поклялся). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
И тхьэ къызэрихькӀэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: with all your might; as hard as you can Урысыбзэ: изо всех сил. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: - ЛӀыгъэ зиӀэр фыкъыскӀэлъыкӀуэ! — жиӀэри Жамбот и тхьэ къызэрихькӀэ гу цӀыкӀум еӀунщӀащ. Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)
Тхьэ уз
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: God's punishment (about a disease sent down by God). Урысыбзэ: божья кара (о болезни, ниспосланной богом). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Емынэ узыр тхьэ узу, хущхъуи щхъухьи емызэгъыу ялъытэрт адыгэхэм. Шортэн Аскэрбий
Уи тхьэ узэреплъщ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: as your conscience dictates, as you please; as God puts it on your soul. Урысыбзэ: как подсказывает совесть, как вам будет угодно; как бог на душу положит. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэ хуэӀуэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: swear sth to sb Урысыбзэ: клясться кому-л. в чём-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэм ещӀэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: who knows, God only knows Тхьэм ещӀэ ар зэрыхъуар. God only knows what happened to him. Урысыбзэ: кто знает, бог его знает, бог весть. Тхьэм ещӀэ ар зэрыхъуар. Бог знает, что с ним случилось. Псалъэ зэпхахэр: Тхьэм ещӀэ ар зэрыхъуар. Щапхъэхэр:
Тхьэм жиӀэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: God grant (when you wish something). Урысыбзэ: дай бог (при пожелании чего-л.). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Трасэ жылэр бэгъуэну тхьэм жиӀэ! Адыгэ ӀуэрыӀуатэхэр, сборник
Тхьэм жиӀэмэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: God willing. Урысыбзэ: бог даст. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэм игъэкӀуэнкъым
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: God will not forgive. Лей пкӀэлъызесхьэмэ, тхьэм сигъэкӀуэнкъым. If I follow you, God won’t forgive me. Урысыбзэ: бог не простит. Лей пкӀэлъызесхьэмэ, тхьэм сигъэкӀуэнкъым. Если я последую за вами, бог мне не это простит. Псалъэ зэпхахэр: Лей пкӀэлъызесхьэмэ, тхьэм сигъэкӀуэнкъым. Щапхъэхэр:
Тхьэм иухар хъунщ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: God's will be done. Урысыбзэ: свершится то, что суждено, на всё божья воля. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэм иухын (имыухын)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: it’s (It isn’) fate Урысыбзэ: суждено (не суждено). А тӀур куэдрэ зэныбжьэгъуну тхьэм иухатэкъым. These two aren’t fated to be friends for long. Псалъэ зэпхахэр: А тӀур куэдрэ зэныбжьэгъуну тхьэм иухатэкъым. Этим двум долго не суждено быть друзьями. Щапхъэхэр:
Тхьэм къыхуридзыхын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: come into good fortune or wealth Урысыбзэ: привалить - о счастье, богатстве. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэм пхудигъэщӀэж
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: may God reward you (with good for good). Урысыбзэ: дай бог рассчитаться с тобой (добром за добро). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэм пщимыгъэгъупшэкӀэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: God grant that you not forget this (a wish for condolences on the loss of a loved one, so that there is no other grief). Урысыбзэ: дай бог, чтобы ты этого не забыл (пожелание при соболезновании по случаю утраты близкого, чтобы не было другого горя). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэм узэрелъэӀунщ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: God grant everyone what they need. Урысыбзэ: что надо, дай бог каждому. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Лэжьыгъэ псори, зэрыжаӀэщи, тхьэм узэрелъэӀунум хуэдэу йокӀуэкӀ. Къашыргъэ ХьэпащӀэ
Тхьэм и шыкуркӀэ!
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: glory be to God! Урысыбзэ: слава богу! Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: - Сэ, мис, сыкъолъагъу, тхьэм и шыкуркӀэ сыпсэущ. Къэзэнокъуэ Жэбагъы
Тхьэм щихын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be arrogant, presumptuous Урысыбзэ: зазнаться, зарваться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Мы Дер и къуэжьитӀыр тхьэм щихащ. ӀуэрыӀуатэ, фольклор
Тхьэм шхьэкӀэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: for God’s sake, please Урысыбзэ: ради бога, пожалуйста. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэм щхьэкӀэ жылӀэмэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: please tell me; In all fairness, it should be said; for goodness sake. Урысыбзэ: скажи на милость; справедливости ради следует сказать; бога ради. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэр арэзы къыпхухъу!
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: thank you (literally: let God be pleased with you) Урысыбзэ: спасибо (букв. да будет тобой господь доволен). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэр зэбга
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: cursed or offended by God Урысыбзэ: богом проклятый, богом обиженный. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэр зэуа
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: cursed or offended by God Урысыбзэ: богом проклятый, богом обиженный. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: - КӀэрыкӀ, Гъумар, мы тхьэр зэуам [Нурхьэлий], гуэныхьщ, - жаӀэурэ Бот сымэ старшинэм елъэӀурт. КӀыщокъуэ Алим
Тхьэр зи ужь иувэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to Hell with him! Урысыбзэ: будь [он] неладен. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: - Тхьэр зи ужь иувэнхэ, уэ бжэн зэщӀэс къыуату мэзыжьым ущӀаутӀыпщхьэ хъунт атӀэ? Елгъэр Кашиф
Тхьэр зышыхьэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: damn him! may the Devil take him. Урысыбзэ: чёрт его побери, будь он проклят. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Тхьэр уи ужь итщ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: may God be with you (him, her, etc.). Урысыбзэ: бог с тобой (с ним, с ней и т. п.). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: - Тхьэр уи ужь итщ, уэ узыхуейм томыгъахуэу бдэнукъым! - жиӀэри Нарыч правленэм къыщӀэкӀыжащ. ДыщэкӀ Мухьэмэд
Тхьэр фызогъэлъэӀу (узогъэлъэӀу)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: I ask you in the name of God. Урысыбзэ: богом прошу вас (тебя). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: - Тхьэр фызогъэлъэӀу, фызищӀысыр къызжыфӀэ. Адыгэ ӀуэрыӀуатэхэр, сборник
Тхьэуэ укъэзыгъэщӀ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: really, surely, indeed Урысыбзэ: неужели. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
тхьэ гъэпцӀын
Мыхьэнэ: Тхьэ пӀуам епцӀыжын, псалъэ быдэ птам утемытыжын. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: renege on your vow Урысыбзэ: отступиться от своей клятвы Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
тхьэ елъэӀун
Мыхьэнэ: Тхьэм лъэӀу гуэркӀэ зыхуэгъэзэн. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: pray, ask God Урысыбзэ: молиться, просить бога Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: - Тхьэ елъэӀу ушыукӀыну, - кӀиящ зыгуэр узыгъэшынэ макъкӀэ. Къущхьэ СулътӀан
тхьэ шыӀуэжын
Мыхьэнэ: Ерыщу тхьэ Ӏуэн, зыгуэр зэрыпэжым хуабжьу тегъэчыныхьын. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to swear to sth, to persist in asserting sth Урысыбзэ: клясться в чём-л., упорно утверждать что-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Зыгуэрым тхьэ щиӀуэжт Псыхуабэ къалэм мафӀэ къыщӀэнауэ ерагъ-псэрагъкӀэ къыдэкӀауэ. КӀыщокъуэ Алим
тхьэ щыӀуэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to swear to sth, to persist in asserting sth Урысыбзэ: клясться в чём-л., упорно утверждать что-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
тхьэ Ӏуэн
Мыхьэнэ: ЖыпӀэр зыжепӀэм и фӀэщ пщӀын папщӀэ тхьэм и цӀэкӀэ псалъэ быдэ тын. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: swear in the name of God, by God! Урысыбзэ: клясться богом Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.
Wt/kbd/тхьэ
АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: МЕЖДОМЕТИЕ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA [tħɐ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [тхь] + -э
МЫХЬЭНЭ
- ФӀэщхъуныгъэ халъхьэу зыгуэр щыжаӀэкӀэ бзылъхугъэхэм нэхъ къагъэсэбэпырей междометие.
ЩАПХЪЭХЭР
- [Хъашгуащэ:] - Си гуащӀэдэкӀыр нэгъуэщӀым къыхуэзгъэнэну, тхьэ сымыделэ. Къэбэрдей, альманах
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- тхьэ: by God! (primarily in women’s speedh)
УРЫСЫБЗЭ
- тхьэ: ей-богу (преимущественно в женской речи)
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.