Wt/kbd/пыӏэ
АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
-
пыӀэ
-
пыӀэ
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA ['pǝʔɐ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [пыӀ] + -э
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | пыӀэ | пыӀэр | -- | пыӀэхэр |
Эргативнэ: | пыӀэ | пыӀэм | -- | пыӀэхэм |
Послеложнэ: | пыӀэкӀэ | пыӀэмкӀэ | пыӀэхэкӀэ | пыӀэхэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | пыӀэу | пыӀэрауэ | пыӀэхэу | пыӀэхэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Щхьэм фӀалъхьэ, щхьэратӀагъэ.
ЩАПХЪЭХЭР
- Щхьэр псом, пыӀэ щыщӀэркъым. Псалъэжьхэр
Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, | «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 | нап. 64 |
---|---|---|
адыгэбзэ | урысыбзэ/русский | инджылыбзэ/English |
Фабрикэм пыӀэ щад. | На фибрике шьют шляпы. | They sew hats at the factory. |
Абыхэм пыӀэ дахэ яд. | Они шьют красивые шляпы. | They sew pretty hats. |
Кэлэмэтрэ Хьикмэтрэ махуэм пыӀэ щырыщ ядыф. | Каламат и Хикмат шьют по три шляпы в день. | Kalamat and Hikmat can each sew three hats a day. |
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
- ПыӀэр щхьэрыхын.
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- пыӏэ: 1. headgear, (fur) hat
- ПыӀэр щхьэрыхын: take off your hat
УРЫСЫБЗЭ
- пыӏэ: 1. головной убор, шапка
- ПыӀэр щхьэрыхын: снимать шляпу
псалъафэ зэпыщӀахэр
ПыӀэ зыщхьэрыгъ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a man; a real man (literally: a man with a hat on). Урысыбзэ: мужчина, человек мужского пола; настоящий мужчина (букв. человек, на котором шапка). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: ПыӀэ зыщхьэрыгъ псори лӀыкъым. Псалъэжьхэр
И пыӀэ мэздэгу члисэ хуэдэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: his hat is like a Mozdok church (about a high, pointed hat) Урысыбзэ: его шапка словно моздокская церковь (о высокой, островерхой шапке). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ПыӀэ хуабафэ еллъын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: consider sb narrow-minded or stupid Урысыбзэ: считать кого-л. недалёким, неумным. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ПыӀэ хуабэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: narrow minded, stupid Урысыбзэ: недалёкий, неумный. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ПыӀэр (щэ) дэдзеин
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be in seventh heaven (literally : toss your hat in the air three times) Урысыбзэ: быть на седьмом небе (букв. подбросить (трижды) свою шапку). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ПыӀэр къекъухын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: pull your hat down over your eyes Урысыбзэ: нахлобучить шапку. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ПыӀэр тегъэсын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: put on your hat carelessly, casually Урысыбзэ: небрежно надеть шапку. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[Си] пыӀэр хуэгъэтӀысащ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: I`m not afraid [of him], he means nothing to me. Урысыбзэ: [его] я не боюсь, для меня он - ничто. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: [Инал:] - Ди бийр ерыщ екӀуэмэ, ди пыӀэр яхуэгъэтӀысащ, ауэ сакъын хуейщ. КӀыщокъуэ Алим
[И] пыӀэр щхьэрыхауэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: do sth diligently, work hard at sth Урысыбзэ: усердно (заниматься чем-л.). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
пыӀэ купсэ
Мыхьэнэ: пыӀэм ику, пыӀэ шыгу НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: the crown of a hat Урысыбзэ: макушка шапки Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
пыӀэ къуаншэ
Мыхьэнэ: Дыщэрэ данэкӀэ хэдыкӀауэ пасэм зэрахьэу щыта цӀыхубз пыӀэ цӀыкӀу. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: the name of an women’s folk cap, embroidered in gold Урысыбзэ: название старинной женской шапочки, вышитой золотом Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
пыӀэ къупхъэ
Мыхьэнэ: ПыӀэм зыхуей теплъэр иратын папщӀэ къагъэсэбэп къупхъэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: hat-block Урысыбзэ: болван, болванка для шапки ПыӀащӀэм пыӀэр къупхъэмкӀэ хишащ. The hatmaker pulled (material) onto the hat-block Псалъэ зэпхахэр: ПыӀащӀэм пыӀэр къупхъэмкӀэ хишащ. Шаповал натянул (материал) на болванку. Щапхъэхэр:
пыӀэ натӀэ
1.
Мыхьэнэ: НатӀэм къыщхьэщыту пыӀэм къыпыпӀиикӀ Ӏыхьэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: visor (hat) Урысыбзэ: козырёк (головного убора) Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
2.
Мыхьэнэ: ПыӀэм щыщу нэкӀумкӀэ гъэза лъэныкъуэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: the front of a hat Урысыбзэ: передняя часть шапки Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ПыӀэ натӀэбжьэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: gloomy, unfriendly Урысыбзэ: хмурый, неприветливый. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
пыӀэ нэз
Мыхьэнэ: ПыӀэм ибгъу къекӀуэкӀыр. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: edge of a hat, band Урысыбзэ: край шляпы, шапки; околыш Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
пыӀэ тхьэкӀэ
Мыхьэнэ: ПыӀэ дэгъэублэрэкӀеям и зэхуаку. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: hat lapel gap Урысыбзэ: зазор, образуемый отворотом шапки Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
пыӀэ хъурей
Мыхьэнэ: Адыгэм зэрахьэу щыта цӀыхухъу хъурыфэ пыӀэ лъахъшэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: the name of the national Kabardian hat, similar to a Kubanka Урысыбзэ: название национальной кабардинской шапки наподобие кубанки Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
пыӀэ шопс
1.
Мыхьэнэ: ПыӀэр ирагъэщӀэращӀэу абы и щыгум ирадэ уагъэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: decoration in the form of a braided cord with a tassel at the end, attached to the crown of the hat Урысыбзэ: украшение в виде плетёного шнура с кисточкой на конце, прикрепляемого к макушке шапки Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: ПыӀэ шопс кӀыхьыжьщи, Чынтыпэу упэмцӀащ [лӀыр]. ӀуэрыӀуатэ, фольклор
2.
Мыхьэнэ: Апхуэдэ уагъэкӀэ гъэщӀэрэщӀа пыӀэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a hat with such a decoration Урысыбзэ: головной убор с таким украшением Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: ПыӀэ шопсу, хьэзырыбгъэу, Хэплъэу жьантӀэм зы лӀыжь дэсщ.. Анэдэлъхубзэ, учебник
пыӀэ шыкъу
Мыхьэнэ: ЦӀыхубз пыӀэр ирагъэщӀэращӀэу абы и щыгум ирадэ уагъэ хъурей цӀыкӀу. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: pompom (in the form of a braided ball sewn to the crown of a woman's hat) Урысыбзэ: помпон (в виде плетёного шарика, пришиваемого к макушке женской шапочки) Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
пыӀэ щыгу
Мыхьэнэ: ПыӀэм и щхьэ, и щӀыӀу. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: the crown or top of a hat Урысыбзэ: верх, макушка шапки ПыӀэ щыгу лъагэ. a high-crowned hat Псалъэ зэпхахэр: ПыӀэ щыгу лъагэ. шапка с высоким верхом Щапхъэхэр: Афэр зи джанэ куэщӀ, Дыгъэр зи пыӀэ щыгу.. Нартхэр
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.