Wt/kbd/нартыху

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

нартыху
нартыху
нартыху

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA [nɐr'tǝxʷ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[нарт] + -ы + [ху]

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	нартыху	нартыхур	--	нартыхухэр
Эргативнэ:	нартыху	нартыхум	--	нартыхухэм
Послеложнэ:	нартыхукӀэ	нартыхумкӀэ	нартыхухэкӀэ	нартыхухэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	нартыхуу	нартыхурауэ	нартыхухэу	нартыхухэрауэ

МЫХЬЭНЭ

Сэмб (сэмбхэр) къызыдэкӀэ гъавэ къэкӀыгъэ; а абы и хьэдзэхэр (Lea mays).

ЩАПХЪЭХЭР

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

Нартыху хьэсэ.
Нартыху мэжаджэ.
Нартыху гъэпӀэнкӀа.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

нартыху: maize, corn
Нартыху хьэсэ: a corn field
Нартыху мэжаджэ: corn flatbread
Нартыху гъэпӀэнкӀа. popcorn

УРЫСЫБЗЭ

нартыху: кукуруза / кукурузный
Нартыху хьэсэ: кукурузное поле
Нартыху мэжаджэ: кукурузный чурек
Нартыху гъэпӀэнкӀа. попкорн

псалъафэ зэпыщӀахэр

Нартыху ныкъуэ хуэдзын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: let sb know that you want to get acquainted, 
     Урысыбзэ: дать кому-л. знать, понять о желании познакомиться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

нартыху банэ

  Мыхьэнэ: Хьэдзэ жьгъей папцӀэ цӀыкӀухэр зытет, бгъэлыгъуэмэ фӀыуэ пӀэнкӀ нартыху лъэпкъыгъуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: rice maize (sort)
        Нартыху банэр гъэпӀэнкӀын: make popcorn
     Урысыбзэ: рисовая кукуруза (сорт)
        Нартыху банэр гъэпӀэнкӀын: приготовьте попкорн
  Псалъэ зэпхахэр:
     Нартыху банэр гъэпӀэнкӀын.
  Щапхъэхэр:

нартыху бзий

  Мыхьэнэ: Нартыху сэмбыр къызыкӀэрыкӀэ пкъы.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: corn stalk
     Урысыбзэ: стебель кукурузы
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

нартыху гуэдз

  Мыхьэнэ: Зи хьэдзэхэр мыину, цӀууэ, жэпкъым зэгулӀыпауэ тету щыт нартыху лъэпкъ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: sort of maize (with small, dense grains on the ear)
     Урысыбзэ: сорт кукурузы (с мелкими и плотно расположенными в початке зёрнами)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

нартыху жэпкъ

  Мыхьэнэ: Нартыху хьэдзэхэр зытрагъэлъэлъа жэпкъ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a corncob
        Нартыху жэпкъыр гъэсыныпхъэу къагъэсэбэп: corncobs are used as fuel.
     Урысыбзэ: кукурузная кочерыжка
        Нартыху жэпкъыр гъэсыныпхъэу къагъэсэбэп: кукурузные кочерыжки используются как топливо.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Нартыху жэпкъыр гъэсыныпхъэу къагъэсэбэп.
  Щапхъэхэр:

нартыху къыдэчыжыгъуэ

  Мыхьэнэ: Нартыхур щыӀуахыж, къыщрахьэлӀэж зэман.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: maize harvesting time
     Урысыбзэ: время сбора, уборки кукурузы
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

нартыху къуэж

  Мыхьэнэ: Нартыхум къыкӀэщӀэкӀэ гуэж.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: maize sprout
        Нартыху къуэжхэр къуэчын: thinning, remove corn shoots.
     Урысыбзэ: побег кукурузы
        Нартыху къуэжхэр къуэчын: прореживая, удалять кукурузные побеги.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Нартыху къуэжхэр къуэчын.
  Щапхъэхэр:

нартыху лэкъум

  Мыхьэнэ: Нартыху хьэжыгъэм къыхэщӀыкӀа лэкъум.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: corn tortilla (lacum)
     Урысыбзэ: кукурузная лепёшка (лакум)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

нартыху сэмб

  Мыхьэнэ: Хьэдзэхэр зытет нартыху жэпкъым и фампӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: ear of corn
     Урысыбзэ: початок кукурузы
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

нартыху тхъахуэ

  Мыхьэнэ: Нартыхур зыдэмытыж сэмб.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: corncob leaves
     Урысыбзэ: листья початка кукурузы
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

нартыху хьэкъуей

  Мыхьэнэ: Хьэдзэхэр зэкӀэщӀэпхъауэ зытет нартыхущхьэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: rare-grained corn condition
     Урысыбзэ: череззерница у кукурузы
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

нартыху щхьэц

  Мыхьэнэ: Щхьэцым ещхьу бапхъэу нартыху сэмбым дищӀэр.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: maize silk, corn silk
        Нартыху щхьэц зэхуэхъэсын: gather maize silk
     Урысыбзэ: кукурузное рыльце
        Нартыху щхьэц зэхуэхъэсын: собирать кукурузные рыльца.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Нартыху щхьэц зэхуэхъэсын.
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.