Wt/kbd/махуэ
АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA ['mɑ:xʷɐ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [маху] + -э
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | махуэ | махуэр | -- | махуэхэр |
Эргативнэ: | махуэ | махуэм | -- | махуэхэм |
Послеложнэ: | махуэкӀэ | махуэмкӀэ | махуэхэкӀэ | махуэхэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | махуэу | махуэрауэ | махуэхэу | махуэхэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Дыгъэр къыщыкъуэкӀымрэ щыкъухьэжымрэ яку дэлъ зэман, а зэманым къриубыдэ.
- Сыхьэт 24 хъу зэман мардэ.
- Зы Ӏуэхугъуэ гуэрым и зэман тэмэм; календарым и зэман пыухыкӀа.
ЩАПХЪЭХЭР
- Зэгуэрым Батэрэз зы махуэ гъуэгуанэкӀэ ӀукӀауэ хуей мэз ин бэлыхьым къыщыхутащ. Нартхэр
Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, | «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 | нап. 64 |
---|---|---|
адыгэбзэ | урысыбзэ/русский | инджылыбзэ/English |
Кэлэмэтрэ Хьикмэтрэ махуэм пыӀэ щырыщ ядыф. | Каламат и Хикмат шьют по три шляпы в день. | Kalamat and Hikmat can each sew three hats a day. |
нап. 84 | ||
Лэжьэгъуэ махуэщ. | Сегодня – рабочий день. | It is a workday. |
нап. 94 | ||
ЩӀымахуэм махуэр кӀэщӀщ, жэщыр кӀыхьщ. | Зимой, день короткий и ночь длинная. | In winter the day is short and the night is long. |
нап. 109 | ||
Зы махуэ гуэрым а тӀум джэгун щӀадзащ. | Однажды, эти двое начали играть. | One day the two (of them) began to play. |
нап. 112 | ||
Дунейр щыхуабэм деж, махуэм Ӏэщыр мэхъуакӀуэ, жэщым бэкхъым щӀэтщ. | Когда погода теплая, днём скот пасётся, а ночью находится в коровнике. | When the weather is warm, during the day the cattle graze, (and) at night they are in the cowshed. |
нап. 116 | ||
Сэ а махуэм зы блын и лъабжьэ зящ. | В тот день, я побелил низ одной стены. | That day I whitewashed the bottom of one wall. |
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
- Мэрем махуэ.
- ЗэныбжьэгъуитӀыр щызэхуэзэну махуэмкӀэ зэгурыӀуащ.
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- махуэ: 1. day (not night) 2. day (24 hour period) 3. day, date (of the month)
- Мэрем махуэ: Friday
- ЗэныбжьэгъуитӀыр щызэхуэзэну махуэмкӀэ зэгурыӀуащ: the two friends agreed on what day to meet.
УРЫСЫБЗЭ
- махуэ: 1. День || дневной 2. день (сутки) 3. день (дата)
- Мэрем махуэ: пятница
- ЗэныбжьэгъуитӀыр щызэхуэзэну махуэмкӀэ зэгурыӀуащ: два друга согласились о дне встречи.
псалъафэ зэпыщӀахэр
Махуэ енкӀэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: all day, the whole day Урысыбзэ: целый день. Псалъэ зэпхахэр: МахуэенкӀэ пэплъэн. Щапхъэхэр:
Уи махуэ фӀыуэ!
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: Good day! Урысыбзэ: добрый день! Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Махуэ шэджагъуэу
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: in broad daylight Урысыбзэ: средь бела дня. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Махуэм зибзыжын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: become clear or cloudless (about the day) Урысыбзэ: проясниться - о дне. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Махуэм кӀэрыхун
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: become shorter (about the day) Урысыбзэ: становиться короче - о дне. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Махуэм кӀэричын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: become shorter (about the day) Урысыбзэ: становиться короче - о дне. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Махуэпс емыгъэфэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be the death (of); worry to death; hound to death Урысыбзэ: сжить кого-л. со света (со свету); уничтожить кого-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Дзу сыкъищӀауэ уафэм сабэр дрепхъей, махуэпс сримыгъэфэну тхьэ еӀуэ. Къашыргъэ ХьэпащӀэ
Махуэр гъэкӀуэдын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: lose a day Урысыбзэ: потерять день. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Уи махуэр кӀыхь ухъу!
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: may your day be good (long) Урысыбзэ: Будь добрым твой день! Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Махуэр кӀуэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: go by – about a day Урысыбзэ: пройти - о дне. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Мис апхуэдэу макӀуэр махуэр, Сыт къащыщӀми яфӀэзахуэу. КӀыщокъуэ Алим
Махуэр къытеункӀыфӀэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: make the day dark, unfortunate Урысыбзэ: омрачиться, стать несчастным. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] махуэр къыхуэкӀуэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: befall sb (fate) Урысыбзэ: постичь чью-л. участь. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Дэтхэнэ зыми ищӀэжт Бот и махуэр къыхуэкӀуэнкӀэ зэрыхъунур. Шортэн Аскэрбий
[И] махуитӀ зэхуэмыдэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: become painful Урысыбзэ: быть болезненным. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.
АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ПЛЪЫФЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA ['mɑ:xʷɐ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [маху] + -э
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | махуэ | махуэр | -- | махуэхэр |
Эргативнэ: | махуэ | махуэм | -- | махуэхэм |
Послеложнэ: | махуэкӀэ | махуэмкӀэ | махуэхэкӀэ | махуэхэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | махуэу | махуэрауэ | махуэхэу | махуэхэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Угъурлы, насыпыфӀэ.
ЩАПХЪЭХЭР
- - Теувэнущ ар гъуэгу захуэ, ухъу уэ, щӀалэр, щӀалэ махуэ. КӀыщокъуэ Алим
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- махуэ: good, fortunate, bright
УРЫСЫБЗЭ
- махуэ: добрый, счастливый
псалъафэ зэпыщӀахэр
Бжэгъулъэ махуэ хэтӀэн
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: drive a lucky stake Урысыбзэ: вбить счастливый кол Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Гъуэгу махуэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: bon voyage! have a pleasant trip! Урысыбзэ: счастливого пути! Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Жьэ махуэ ипсэлъыкӀын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: say sth that brings good luck Урысыбзэ: сказать что-л. к счастью Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Жьыщхьэ махуэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: reach a happy old age Урысыбзэ: обрести счастливую старость Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Илъэсищэ щрикъу махуэр езы дадэм щыгъупщами, ящӀэр псоми жьыщхьэ махуэр къызэрыхъурэ дапщэ хъуами. КӀыщокъуэ Алим
Лъапэ махуэ къипхьауэ
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: may there be good fortune in your home Урысыбзэ: да будет счастье в вашем доме! Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Лъапэ махуэ къыухьэжьэж!
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a wish for health and good fortune – when addressing a person who has recovered from an illness. Урысыбзэ: пожелание здоровья, счастья – при обращении к выздоровевшему. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Лъапэ махуэ къыщӀыухьэ!
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: may your arrival bring good fortune! Урысыбзэ: да будет твой приход счастливым! Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Махуэ ухъу!
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: I wish you good luck. Урысыбзэ: Пусть принесёт тебе счастье! Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Махуэ хуэхъун
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: turn out to be successful, lucky or fortunate for sb Урысыбзэ: оказаться удачным, счастливым для кого-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.