Wt/kbd/лъы

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

лъы

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA [ɬǝ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[лъ] + -ы

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	лъы	лъыр	--	лъыхэр
Эргативнэ:	лъы	лъым	--	лъыхэм
Послеложнэ:	лъыкӀэ	лъымкӀэ	лъыхэкӀэ	лъыхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	лъыуэ	лъырауэ	лъыхэу	лъыхэрауэ

		еигъэ формэхэр
силъ	уилъ	илъ	дилъ	филъ	ялъ

МЫХЬЭНЭ

Гум къикӀыу лъынтхуэхэмкӀэ Ӏэпкълъэпкъым щызекӀуэ ткӀуаткӀуэ плъыжь.

ЩАПХЪЭХЭР

Къемэт.. и кӀагуэм ӀэгупӀэшхуэу лъыр къызэпхивауэ щилъагъум, ар бащлъыкъымкӀэ щӀиуфащ. Абрэдж, сборник

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

лъы: blood

УРЫСЫБЗЭ

лъы: кровь

псалъафэ зэпыщӀахэр

Лъы гъэжэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: shed blood
     Урысыбзэ: пролить кровь.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы еуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: let blood
     Урысыбзэ: пустить кровь.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы къегъэубжьытхын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: take blood
     Урысыбзэ: брать кровь
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы къыхэшын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: take blood
     Урысыбзэ: брать кровь.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Ӏэпэм лъы къыхэшын.
  Щапхъэхэр:

Лъы къыщӀэлъэдэжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: get well, recover, return to a normal condition (after an illness)
     Урысыбзэ: поправиться, прийти в нормальное состояние (напр. после болезни).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы нэпе щӀэгъэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: shed bitter tears, shed tears of blood
     Урысыбзэ: проливать горючие, кровавые слезы.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы хэкӀэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: give a blood transfusion (to a patient)
     Урысыбзэ: влить кровь в кого-л. (напр. в больного).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы щӀэжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: take vengeance on sb
     Урысыбзэ: мстить кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Хейм и лъыр хамэм ещӀэж.  Псалъэжьхэр

Лъы щӀэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to bleed, lose blood
     Урысыбзэ: исходить, истекать кровью.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы щӀэгъэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: enervate, weaken, enfeeble; debilitate; rob of one's strength
     Урысыбзэ: обессилить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы щӀэгъэткӀун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: enervate, weaken, enfeeble; debilitate; rob of one's strength
     Урысыбзэ: обессилить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Пэжыр къыупсэлъмэ, [гъэпщылӀакӀуэхэм] лъы пщӀагъэткӀур.  ПащӀэ Бэчмырзэ

Лъы щӀэткӀукӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to become/to grow weak, to lose one's strength
     Урысыбзэ: обессилеть, изнемочь.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы щӀэувэн (къыщӀэувэн)

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: blush, redden
     Урысыбзэ: наливаться кровью.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Балий хъугъэ зыхидзауэ, НэкӀум лъы къыщӀэуват.  ЩоджэнцӀыкӀу Алий

Лъыр щӀэфыкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: drink blood
     Урысыбзэ: пить кровь.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы ӀэмпӀэ къыщӀэмыкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be in a state of rage or anger
     Урысыбзэ: находиться в состоянии гнева.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы ӀэмпӀэ къыщӀэмынэжыху

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to the last drop of blood
     Урысыбзэ: до последней капли крови.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъыпэ къигъэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: make a sacrifice
     Урысыбзэ: совершить жертвоприношение.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъыр гъэгъун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: forbid sb for killing sb
     Урысыбзэ: простить кровь (убийство) кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъыр къэвэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: resent, feel indignant
     Урысыбзэ: негодовать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     — Сэ куэд щӀауэ си лъыр къовэ, Астемыр, — жиӀэрт Елдар.  КӀыщокъуэ Алим

[И] лъыр къэгъэкъуэлъэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: make sb furious, extremely angry
     Урысыбзэ: сильно разгневать кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] лъыр къэкъуэлъэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: become extremely angry, furious
     Урысыбзэ: сильно гневаться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] лъыр къэплъын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: become extremely angry, furious
     Урысыбзэ: сильно гневаться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъыр [нэм] къытелъэдэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: become bloodshot
     Урысыбзэ: налиться кровью (о глазах).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъыр мыгъэгъун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: revenge for murder, for killing sb
     Урысыбзэ: отомстить за убийство.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

лъы къэплъыгъуэ

  Мыхьэнэ: ЩӀалэгъуэ, цӀыхум и Ӏэпкълъэпкъым зыщиужь лъэхъэнэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: period of rapid growth and development (a young person)
     Урысыбзэ: период бурного роста и развития (молодого человека)
  Псалъэ зэпхахэр:
     ЩӀалэ зи лъы къэплъыгъуэ.
  Щапхъэхэр:

лъы уасэ

  Мыхьэнэ: ЛӀы зыукӀам иукӀам и Ӏыхьлыхэм ярит зэкӀужыпщӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: the ransom that the murderer gives to the relatives of the murdered as a sign of reconciliation
     Урысыбзэ: откуп, который даёт убийца родственникам убитого в знак примирения
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Лъы уасэрэ пхъу уасэрэ игъэбея щыӀэкъым.  Псалъэжьхэр

лъы уэтэпс

  Мыхьэнэ: УӀэгъэм, гуэрэфым къиж лъы зыщӀэт шын.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: festering (wound), suppuration
     Урысыбзэ: нагноение
  Псалъэ зэпхахэр:
     УӀэгъэм лъы уэтэпс къижырт.
  Щапхъэхэр:

Гущхьэ лъы уэтэпс хъун

  Мыхьэнэ:
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be extremely tired, get very worn out
     Урысыбзэ: сильно измучиться
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы уэтэпс щӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: wear sb out, make extremely tired or weary
     Урысыбзэ: измучить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Уи бампӀэм лъы уэтэпс сищӀащ.
  Щапхъэхэр:

лъы фӀей

  Мыхьэнэ: Бзаджэ, бзаджэнаджэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: villain, scoundrel, vile person
     Урысыбзэ: подлец, негодяй
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Лъы фӀей щӀэтын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: have a foul, filthy soul
     Урысыбзэ: иметь грязную душу.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.