Wt/kbd/къупщхьэ

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

къупщхьэ

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA ['qʹʷǝpɕħɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[къупщхь] + -э

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	къупщхьэ	къупщхьэр	--	къупщхьэхэр
Эргативнэ:	къупщхьэ	къупщхьэм	--	къупщхьэхэм
Послеложнэ:	къупщхьэкӀэ	къупщхьэмкӀэ	къупщхьэхэкӀэ	къупщхьэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	къупщхьэу	къупщхьэрауэ	къупщхьэхэу	къупщхьэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

ЦӀыхум, псэущхьэм я пкъым щыщу лыр зыкӀэрылъ пкъыгъуэ быдэ зэрыӀыгъхэр.

ЩАПХЪЭХЭР

Хъуэжэ шы пэхужьым и къупщхьэ фӀэкӀа зыри игъуэтыжакъым. Къэбэрдей ӀуэрыӀуатэ, сборник

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

къупщхьэ: bone

УРЫСЫБЗЭ

къупщхьэ: кость

псалъафэ зэпыщӀахэр

Къупщхьэ гуащэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: beauty, doll
     Урысыбзэ: красавица, куколка.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Къупшхьэ хужь

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: blue blood, white-boned (about a person of noble descent)
     Урысыбзэ: белая кость, голубая кровь (о человеке знатного происхождения).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     А сыт мыгъуэр си дуней, уджыназ лъэпкъщ, къупщхьэ хужьым уащыщщ, дауэ мыгъуэ уи дуней Ӏыхьэр дэпхъыну пщылӀ лъэпкъым къыхэкӀам.  КӀыщокъуэ Алим

Къупщхьэ хъун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: become the perpetuator of a bloodline
     Урысыбзэ: стать продолжателем рода.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     — ХьэжыщӀ сыкӀуэрэ псапэ сщӀэмэ, си гуэныхьыр тхьэм сщхьэщихынщи, си лъэпкъым къупщхьэ хуэхъуну, къуэ къызитынщ, — жиӀэри Янус Мэккэ кӀуащ.  КӀыщокъуэ Алим

[И] къупщхьэм щӀэфын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: exploit sb, live at sb’s expense
     Урысыбзэ: эксплуатировать кого-л., жить за счет кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Уэ узэрыпсэур сэ схуэдэхэм я къупщхьэм ущӀэфущ.  Къашыргъэ ХьэпащӀэ

Къупщхьэр и тэмакъым тенэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: pay dearly for sth (for a misdeed)
     Урысыбзэ: поплатиться за что-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Щэрданхэ я мылъку зышхым къупщхьэр и тэмакъ тенэнщ.  КӀыщокъуэ Алим

къупщхьэ куцӀ

  Мыхьэнэ: Къупщхьэ ку гъуанэм илъ куцӀ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: bone marrow
     Урысыбзэ: костный мозг
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Лыр ишха иужь, лӀыжьым мэл лъэдийр икъутэри къупщхьэ куцӀыр кърихащ.  ӀуэрыӀуатэ, фольклор

къупщхьэ уз

  Мыхьэнэ: Къупщхьэм къефыкӀ узхэм ироджэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: bone disorders, osteological diseases
     Урысыбзэ: костные болезни
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.