Wt/kbd/жей

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

жей
жей

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA [ᶎe:j]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[жей]

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	жей	жейр	--	жейхэр
Эргативнэ:	жей	жейм	--	жейхэм
Послеложнэ:	жейкӀэ	жеймкӀэ	жейхэкӀэ	жейхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	жейуэ	жейрауэ	жейхэу	жейхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

ПӀалъэ пыухыкӀам тетурэ цӀыхур, псэущхьэр зэрыхьэу гупсысэр щӀагъуэу мылажьэ е мылэжьэххэ зыщӀ щытыкӀэ.

ЩАПХЪЭХЭР

Жеймрэ гугъэмрэ адэ щӀэиныжьщ. Псалъэжьхэр

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

жей: sleep; hibernation (animals)

УРЫСЫБЗЭ

жей: сон; спячка (у животных)

псалъафэ зэпыщӀахэр

Жей нэм къемыкӀуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: stay awake, not sleep
     Урысыбзэ: бодрствовать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     ЦӀыхубзым и нэм жейр къемыкӀуэу нэху игъэщащ.  ХьэхъупащӀэ Хьэжбэчыр

Жей нэпцӀ зыщӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: pretend to be asleep
     Урысыбзэ: притворяться, прикидываться спящим.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] жей ныкъуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: not get enough sleep
     Урысыбзэ: не выспаться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     [Аружан и адэ шыпхъум:] — Си жей ныкъуэщ, си шхын мащӀэщ жысӀакъым, слъэкӀымрэ схузэфӀэкӀымрэ уэсхъэлӀэу успӀащ.  ЩоджэнцӀыкӀу Ӏэдэм

Жей пакӀэфӀ ехьэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: sleep for a long time
     Урысыбзэ: долго проспать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жей хуэлӀэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: not get enough sleep
     Урысыбзэ: не досыпать, не высыпаться.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жей ӀэфӀым хэтын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be deep asleep, sleep sweetly
     Урысыбзэ: пребывать в глубоком (сладком) сне.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Пщащэр хуабэу щӀэуфауэ, Хэтщ жей ӀэфӀым, Ӏурихауэ.  КӀыщокъуэ Алим

Жей Ӏув

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: deep sleep
     Урысыбзэ: глубокий сон.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жей Ӏувым хыхьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: fall fast asleep
     Урысыбзэ: заснуть крепким сном.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Къуажэм и дэнэ лъэныкъуэкӀи Ӏэуэлъауэ гуэри къыщыӀуртэкъым, хьэ дыдэхэри жей Ӏувым хыхьам хуэдэу щымт.  Къашыргъэ ХьэпащӀэ

Жейм емызэгъын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: sleep badly, sleep restlessly
     Урысыбзэ: плохо, беспокойно спать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Ауэ ар жейм езэгъакъым, гупсысэу хэлъащ.  Къашыргъэ ХьэпащӀэ

Жейм зыхегъэлъэфэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: fall asleep, fall to sleep
     Урысыбзэ: заснуть.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Шакъ жейм зыхригъэлъэфэн хузэфӀэкӀакъым.  Къашыргъэ ХьэпащӀэ

Жейм ихьын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be very sleepy
     Урысыбзэ: сильно хотеть спать
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жейм хилъэфэн (Ӏурихын)

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: fall asleep, fall to sleep
     Урысыбзэ: засыпать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Думэсарэ къэтэджу бжэр щыӀуихым, Лу зэхихащ, арщхьэкӀэ аргуэру жейм хилъэфэжати, и нэр къыхузэтехакъым.  КӀыщокъуэ Алим

Жейр зэпцӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: begin falling to sleep, become drowsy
     Урысыбзэ: начать засыпать.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жейр зэпыудын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: interrupt, disrupt sb’s sleep, wake sb up
     Урысыбзэ: прервать чеи-л. сон, разбудить кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жейр зытегъэуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: become sleepy, begin to feel sleepy, drowsy
     Урысыбзэ: впасть в сонливость.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жейр зытегъэун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to chase away sleepiness, drive sleep away, drive away drowsiness

     Урысыбзэ: прогнать сон.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жейр зытехун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to chase away sleepiness, drive sleep away, drive away drowsiness
     Урысыбзэ: прогнать сон.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жейр зыщхьэщыхун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to chase away sleepiness, drive sleep away, drive away drowsiness
     Урысыбзэ: прогнать сон.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Бэтокъуэ зэуэ къызэщоури, жейр зыщхьэщихуну и дамитӀыр еудыныщӀэ.  Шортэн Аскэрбий

[И] жейр къекӀуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: begin feeling sleepy, become sleepy, drowsy
     Урысыбзэ: впасть в сонливость.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жейр къытеуэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: begin feeling sleepy, become sleepy, drowsy
     Урысыбзэ: впасть в сонливость.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Жейр пкърыун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: lose sleep, 
     Урысыбзэ: потерять сон.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Ищхъэрэжь щӀыӀэ къыкъуэуам жейр спкъригъэуащ.
  Щапхъэхэр:

жей уз

  Мыхьэнэ: Зэпымыууэ и жеин къакӀуэу цӀыхум къыпкърыхьэ уз лӀэужьыгъуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: pathological sleepiness, drowsiness
     Урысыбзэ: патологическая сонливость
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Жей уз бзаджэм Къанокъуэ нэфыр хеӀэгуэ.  ӀуэрыӀуатэ, фольклор

БИБЛИОГРАФИЕ

Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.