Wt/azb/قولون قاچماسی کوراوغلو داستانی

قولون قاچماسی کوراوغلو داستانی[edit | edit source]

آنا آنلاتیم

قولون قاچماسی کوراوغلو داستانی

ائشیت قۇلدان! ائله کی، قۇل کور‌اوغلونون قورخوسوندان يولو ديَیشدیردی، دايانمايیب، بیرباش آتی سۆردو المقولو خانین يانینا. المقولو خان وارلی-کارلی، دؤولتلی خان ایدی. کندلری، باغلاری، سۆرولری، ایلخیلاری، ناخیرلاری، او نئجه دئيرلر، بیرجه دونوزو اسکیک ایدی. دؤولتی يئر باتیریردی. دئيرلر کی، هره بیر شئيین بازی اولار. بۇ المقولو خانین دا بیر خاصيتینی سنه دئيیم کی، يامان آتباز ایدی. بۇنون بیر ایلخیسی واردی کی، دۆنيادا اولان آتلارین هر رنگیندن، هر ياشاریندان بۇ ایلخیدا بیر جۆت وار ایدی: بیر ائرکک، بیر دیشی. ائله کی، قۇل گلیب چێخدی بۇرا، المقولو خانا خبر وئردیلر کی، بس بیر قارا قۇل گلیب، آمما آلتیندا بیر آت وار، بیر آت وار کی، رۇزیکارین گؤزو بئله آت گؤرمه‌يیب. اؤزو ده سنی گؤرمک ایسته‌يیر. خان حؤکم ائله‌دی. قۇلو آتی ایله برابر چکدیلر اونون حۆضورونا. المقولو خان باخدی کی، دوغرودان دا آت، نه آت؟.. آت دئيیل، بیر بزکلی گلیندی. اؤزو ده يئرله، گؤيله اوينايیر. المقولو خانین گؤزو دۆشدو عرباتا. اۆزونو قۇلا تۇتوب سوروشدو:

– دئ گؤروم، کیمسن؟ نه کاراسان؟ هاردان گلیب، هارا گئدیرسن؟
قۇل دئدی:
– خان ساغ اولسون، من احمد تاجیرباشی‌نین قۇلويام. قافین آنری اۆزونه
خێریدا گئتمیشدیک. قايیدان باش قۇلدورلار دۆشدولر اۆستوموزه. مالدؤولتی
آلدیلار. کاروان اهلی‌نین ده هامیسینی اسیر ائله‌يیب آپاردیلار. بیرجه
بۇ آتین سايه‌سینده من جانیمی قۇرتاریب قاچدیم. ایندی من گرک بۇ
خبری توقاتدا هاسان پاشايا چاتدیرام. آنجاق قورخودان گئده بیلمیرم.
قۇلدورلار منیم قاچماغیمی گؤروب دالیمجان آت سالدیلار. ایندی،
يقین کی، بۆتون بندلری، يوللاری کسیبلر.
المقولو خان گئتدی فیکره. دئدی:
– ياخشی، اگر من بۇ خبری هاسان پاشايا چاتدیرسام، منه نه
وئررسن؟
قۇل دئدی:
– خان ساغ اولسون، من بیر قۇل آدامام. منیم نَيیم وار کی، سنه
ده نه وئریم؟ داری-دۆنيادا بیر بۇ جانیمدی کی، او دا اؤز ایختیياریمدا
دئيیل. آمما کی، سن بۇ خبری هاسان پاشايا چاتدیریب، احمد تاجیرباشینی
اؤلومدن قۇرتارسان، او، سنی دۆنيا مالیندان قنی ائلر. هاسان پاشانین
دا يانیندا حؤرمت صاحبی اولارسان.
المقولو خان دئدی:
– منه دۆنيا مالی لازیم دئيیل. من بۇ خبری هاسان پاشايا چاتدیررام.
آمما بیر شرطله.
قۇل دئدی:
– بۇ جانیم قۇربان اولسون سنه، خان، او شرط نه شرطدی؟
المقولو خان دئدی:
– شرط بۇدو کی، گرک بۇ آتی ساتاسان منه. اؤزون ده تا آغان قۇرتارینجان
منه قوناقسان. گئدنده ده سنه ایلخیدان اۆرگین ایسته‌ين بیر آت
وئره‌رم.
قۇل دئدی:
– آت دا سنه قۇرباندی، منیم جانیم دا. آنجاق آدام گؤندریلنده
منیم ده او آداما تاپشیریلاسی سؤزوم وار.
المقولو خان دئدی:
– ياخشی.
او ساعت امر اولوندو، قاصید حاضیرلاندی. نامه يازیب وئردیلر قاصیده.
اۆسته‌لیک بیر نامه ده قۇل يازدیریب وئردی اونا کی، بس: “هاسان خان، احمد
تاجیرباشی کور‌اوغلونون اۆچ دلیسینی جئيران اتی آدی ایله آلدادیب گؤندریب
بايازید يازیسینا. تئز قوشون يئریدیب اونلاری تۇتاسان”.
بلی، ائله کی، نامه‌لر حاضیر اولدو، قاصید بیر يۆيرک آت مینیب دۆشدو يولا.
ایندی قاصید شهردن چێخماقدا اولسون، قۇل دا المقولو خانین يانیندا
قالماقدا، سنه دئيیم دمیرچیوغلوگیلدن.
دمیرچیوغلو، گۆرجووغلو مممد، بیر ده تانریتانیماز سحر
تزه‌جه آچیلاندا چاتدیلار هامان يول آيریجینا. خوشباختلیقدان او گئجه ده
يامان شئه دۆشموشدو. باخدیلار کی، آت لپیرلری آيریلدی. لپیرین بیری گئدیر
بايازیده طرف. آمما او بیری آيریلیب دۆشوب ایکینجی يولا. دلیلر بیلدیلر
کی، بايازیده طرف گئدن لپیر قێراتیندی، ایکینجی يولا گئدن عرباتین.
اونلار دا آتلارین باشینی دؤندریب دۆشدولر هامان يولا. گل‌ها‌گل، گل‌ها‌گل،
گلیب چاتدیلار المقولو خانین کؤوشه‌نینه. ائله شهره طرف گئدیردیلر،
بیر ده باخدیلار کی، بۇدو، بیر آتلی چاپاراق گلیر. دمیرچیوغلو دئدی:
– دايانین، بۇ آتلی شهردن گلیر. قوي گلسین، بلکه بۇندان بیر شئي
اؤيرندیک.
دايانیب باشلادیلار گؤزله‌مه‌يه. آتلی گلیب چاتدی. سن دئمه، بۇ، هاسان
پاشانین يانینا گئدن قاصیددی. تانریتانیماز آتا بیر قێرمانج گؤستریب،
آلدی قاصیدین باشی‌نین اۆستونو. دئدی:
– آيه، دايان گؤروم کیمسن؟ هارادان گلیب، هارايا گئدیرسن؟
قاصید دئدی:
– المقولو خانین قاصیدیيم، توقاتا گئدیرم. هاسان پاشايا نامه
آپاریرام.
تانریتانیماز سوروشدو:
– نه نامه؟
قاصید دئدی:
– احمد تاجیرباشینی قۇلدورلار سويوبلار. ماللارینی آلیب، اؤزونو ده
اسیر ائله‌يیبلر. ایندی اونون خبرینی آپاریرام هاسان پاشايا.
ائله بۇ سؤزده دمیرچیوغلو چاتدی. دئدی:
– المقولو خان بۇ ایشی هارادان بیلیب؟
قاصید دئدی:
– احمد تاجیرباشی‌نین قۇلو خبر گتیریب. آلتیندا دا بیر ياخشی آت وار
ایدی، باغیشلادی المقولو خانا. او دا عوضینده اونا سؤز وئردی کی، خبری
هاسان پاشايا چاتدیرسین.
تانریتانیماز دئدی:
– نامه‌نی بری وئر گؤروم!
قاصید دئدی:
– نیيه وئریم؟
قاصید ائله بۇنو دئمه‌يینی گؤردو. باياق تانریتانیماز تۇتدو قاصیدین
خیرتده‌يیندن کی:
– آيه، نئجه يانی نیيه وئریم؟
قاصیدین گؤزلری چێخدی کلله‌سینه. دمیرچیوغلو بیر تهر کی، قاصیدی
اونون الیندن آلیب بۇراخدی. ائله کی، قاصیدین آغلی باشینا گلدی، دمیرچیوغلو
اونا دئدی:
– احمد تاجیرباشینی قۇلدورلار تۇتمايیب. احمد تاجیرباشینی تۇتان
کور‌اوغلودو. او قۇل هر نه دئيیبسه، هامیسینی يالان دئيیب، او آت دا کی، او،
خانا باغیشلايیب، او دا کور‌اوغلونون آتیدی. ایندی بۇرادان بیرباش قايیدارسان
المقولو خانین يانینا. اونا دئيرسن کی، کور‌اوغلونون اۆچ دلیسی گلیب،
قۇلو دا، آتی دا ایسته‌يیرلر.
قاصید بیرباش قايیتدی المقولو خانین يانینا. المقولو خان احوالاتدان
خبردار اولجاق، حؤکم ائله‌دی قوشون يئریدی. دمیرچیوغلو باخدی کی،
قۇلون عوضینه، بۇدو قوشون گلیر...
باشا دۆشدو کی، المقولو خانین فیکری اؤزگه‌دی. اۆزون يولداشلارینا
تۇتوب دئدی:
داغلارا دۆشوب آلاچا،
پايیزدیمی، يازدیمی اولا؟
دئيه‌سن قۇرد-قۇش هرله‌نیر،
قارغادیمی، قازدیمی اولا؟
اۆستوموزه گلیر قنیم،
گلدیگینی سیزه دئيیم.
ياری سیزین، ياری منیم،
صؤحبتدیمی، سازدیمی اولا؟
دلیلر باخدیلار کی، قوشون گلیر. سن دئمه دمیرچیوغلو قوشونو
قارغايا، قازا اوخشادیرمیش. گۆرجووغلو مممد دئدی:
– دمیرچیوغلو، اوراسینی چوخ دۆز دئيیرسن کی، “صؤحبتدیمی، سازدیمی
اولا”. چوخداندی کی، داوا ائله‌مه‌میشیک. بۇ داوا بیزیم اۆچون ائله صؤحبتساز
کیمی بیر شئي اولاجاق. آمما ياری اؤزونه گؤتوروب، ياری بیزه وئرمکده
ياخشی ائلمیرسن. بۇ، يولداشلیق اولمادی. سن بیزیم ایکیمیزی بیر آدام،
اؤزونو ده بیر آدام حساب ائله‌يیرسن. ایندی کی، بئله اولدو، من گئدیرم.
دمیرچیوغلو گؤردو کی، سؤز گۆرجووغلو مممه‌ده ديَیب.
آلدی، سؤزون اۆچونجو خانه‌سینی دئدی:
قارشیمیزدا شیکار گؤردوم،
گیزلین دئيیل، آشکار گؤردوم.
هر نه کی وار، سنه وئردیم،
يوخسا پايین آزدیمی اولا؟
ائله بۇ سؤزده قوشون گلیب چاتدی. تانریتانیمازلا گۆرجووغلو مممد
قێلینجلاری چکدیلر کی، داوا باشلاسینلار. دمیرچیوغلو قويمادی، دئدی:
– دايانین! قوي گؤرک هله بۇنون فیکری ندی؟ بیز اوندان اؤز آتیمیزی
ایسته‌يیریک. او بیزدن نه ایسته‌يیر کی، بئله قوشون گتیریب.
آتینی سۆروب گلدی قوشونون قاباغینا. آلدی، گؤرک المقولو خانا نه
دئدی:
گل سنه سؤيله‌يیم، المقولو خان!
آند وئریرم، بۇ گۆن دؤيوش اولماسین!
کۆکرگیب آسلان تک آخیدارام قان،
آند وئریرم، بۇ گۆن دؤيوش اولماسین!
چکریک قێلینجی، کسریک يولو،
بیزیک دلیلرده اۆچ دلی-دولو،
هله گلمه‌يیبدی او قوچ کور‌اوغلو
آند وئریرم، بۇ گۆن دؤيوش اولماسین!
مرد ایگیدلر مۆخننتدن ساپیلسین،
قاری دۆشمن دره‌لره تپیلسین،
گرک کور‌اوغلونون آتی تاپیلسین،
آند وئریرم، بۇ گۆن دؤيوش اولماسین.
المقولو خان ائله بیلدی کی، دمیرچیوغلو بئله دئمکده قوشوندان
قورخور. هاي وۇردو کی:
– تۇتون، قوللارینی باغلايین! آتلارینی دا اللریندن آلین!
قوشون يئریدی دلیلرین اۆستونه. میسری قێلینجلار چکیلدی. دمیرچیوغلو
اۆزونو يولداشلارینا تۇتوب دئدی:
میسری قێلینج آلین اله،
سیز او ياندان، من بۇ ياندان!..
آل قانی دؤنده‌رک سئله
سیز او ياندان، من بۇ ياندان!..
دۆشمانین قددینی بۆکک،
باشلار کسیب، يئره تؤکک،
خان قوروغوندا تۇرپ اکک
سیز او ياندان، من بۇ ياندان!..
هايدی دۆشمانین تۇشونا،
قان اۇددوراق بۇ قوشونا،
گلک کور‌اوغلو خوشونا،
سیز او ياندان، من بۇ ياندان!..
سؤز تامام اولدو. دلیلر آج قۇرد کیمی اؤزلرینی وۇردولار المقولو
خانین قوشونونا. آخشام قاش قارالاناجان بۇ قوشونا بیر واي وئردیلر کی،
دۆنيانی المقولو خانین باشینا دار ائله‌دیلر. خان داوا باشلاماغینا
پئشیمان اولدو. آنجاق داي ایش او يئردن کئچمیشدی. آخشام اۆستو خان حؤکم
ائله‌دی. قوشون قايیدیب شهره دولدو. قاپیلاری دا برک-برک باغلادیلار.
اونلار اوتوروب سحری گؤزله‌مکده اولسونلار، ائشیت دلیلردن!
دلیلر دئدیلر: “بئله‌لیکله بیز نه آتی، نه ده قۇلو آلا بیلمه‌يه‌جيیک.
ایندی شهره ده گیرسک اونلاری تاپماق اولماياجاق. بس بیز نه ائله‌يک کی،
بۇ اؤزو آتی دا وئرسین، قۇلو دا وئرسین”.
تانریتانیماز دئدی:
– او منده.
سوروشدولار:
– نئجه؟
دئدی:
– بیز سحر گلنده المقولو خانین ایلخیسی، باخ، او دره‌نین ایچینده
ایدی. گلین گئدک ایلخیچیلاری تۇتاق. ال-آياقلارینی باغلاياق. اؤزونه ده
سیفاریش گؤنده‌رک کی، يا آتی، قۇلو وئر، يا دا کی ایلخینی آپاریریق. اوندا جانی‌نین
دردیندن گتیریب وئرر.
تانریتانیمازین تدبیری دلیلرین بئينینه باتدی. دۇروب آتلاری مینیب،
اؤزلرینی وئردیلر هامان دره‌يه. باخدیلار کی، ایلخی دوغرودان دا دره‌ده‌دی.
هاي دئمه‌دن دۆشدولر ایلخیچیلارین اۆستونه. ایلخیچیلار قێسقینی برک گؤروب
تسلیم اولدولار. دمیرچیوغلو اونلارا دئدی:
– بۇ ساعت گئدرسیز خانینیزین يانینا. دئيرسینیز کی، يا قۇلو دا، آتی
دا وئرسین، يا بۇدو کی، بۆتون ایلخینی هايلايیب آپاراجاغیق.
ایلخیچیلار اؤزلرینی يئتیردیلر المقولو خانین يانینا کی:
– تاختین تاراج اولسون، يهرین قانلا دولسون، نه اوتورموسان؟ بس حالهئکايت
بئله. کور‌اوغلونون دلیلری بۇ ساعت ايلشیبلر دره‌نین گدیگینده،
اؤزلری ده بئله دئيیرلر:
المقولو خان سوروشدو:
– اده، بیر عمللی-باشلی دانیشین گؤروم، هانسی دره‌ده؟
ایلخیچیباشی دئدی:
– بئله داشلی دره‌ده ائي... داشلی دره‌ده. باشی‌نین چاره‌سینی تاپ!
المقولو خان گئتدی فیکره. هاندان-گئجدن دئدی:
– بلی، اونلار کی گیردیلر داشلی دره‌يه، بیر ایل ده اورادا قالسالار نه بیز
اونلارا باتا بیلریک، نه ده ایلخینی اونلاردان آلا بیلریک.
ایندی سنه دئيیم داشلی دره‌دن، گؤر نئجه دره ایدی.
داشلی دره‌نین گیره‌جيی دار بیر گدیک ایدی. ایکی آدام گۆجله گیره
بیلردی. چێخاجاغی دا بئله‌جه دار ایدی. اؤزو ده چێخاجاغینا ایری بیر داش دۆشوب
يولو ائله کسمیشدی کی، کیم دره‌يه گیرسيدی، گرک يئنه ده قايیدیب
گیره‌جکدن گئری چێخايدی. اودو کی، آدینا داشلی دره دئيیردیلر. ایندی ایلخی
دره‌نین ایچینده ایدی. دلیلر ده کسمیشدیلر هامان او دار گدیگی. اودو کی،
المقولو خان بۇ سؤزو ایلخیچیلاردان ائشیتجک ال-آياغی يئردن-گؤيدن
اۆزولدو. دؤندو قوشون بؤيوکلرینه کی:
– تدبیر! دئيین گؤرک نه تهر ائله‌يک؟
هئچ کس بیر مصلحت وئره بیلمه‌دی. ایش بئله اولاندا المقولو خان
حؤکم ائله‌دی کی:
– قێزیم رۇقیيه خانیما دئيین، گلسین منیم حۆضوروما!
خبر گئتدی رۇقیيه خانیما. رۇقیيه خانیم دۇروب گلدی المقولو
خانین مجلیسینه.
رۇقیيه خانیم کی، وار ایدی، المقولو خانین بیرجه قێزی ایدی. داریدونيادا
بۇ قێزدان باشقا ذۆریييتی اولمامیشدی. اودو کی، المقولو خان
الیندن گلنی رۇقیيه خانیم اۆچون ائله‌میشدی. داي علم قالمامیشدی،
کیتاب قالمامیشدی کی، اونو اوخوتمامیش اولسون. قێز اؤزو ده چوخ فهملیفراستلی
ایدی. بۆتون علملری ازبر ائله‌يیب، آچارینی قويموشدو جیبینه.
المقولو خان همیشه چتین ایشه دۆشنده رۇقیيه خانیمی مصلحته
چاغیراردی. ایندی ده اونا گؤره چاغیرمیشدی.
غرض، رۇقیيه خانیم گلدی آتاسی‌نین يانینا. المقولو خان احوالاتی
نئجه کی، اولموشدو اونا دانیشیب مصلحت ایسته‌دی. رۇقیيه خانیم بیر آز
فیکرینده گؤتور-قوي ائله‌يیب دئدی:
– آتا! بۇ گلن هله کور‌اوغلونون اۆچ دلیسیدی. صاباح، بیریسی گۆن
کور‌اوغلو گؤرسه کی، دلیلر گلمه‌دی، دۇروب اؤزو ده گله‌جک. سن بیر فیکیر
ائله گؤر، اوندا نه اولاجاق.
المقولو خان دئدی:
– ياخشی، بس نئجه ائله‌يک؟
رۇقیيه خانیم دئدی:
– نئجه ائله‌يه‌جکسن؟ گرک قۇلو دا، آتی دا وئره‌سن. اونلار کی، سنه
بیر پیسلیک ائلمیردیلر. ائله گئنه ده ائلمیرلر. اؤز آتلارینی، بیر ده دۆشمنلرینی
ایسته‌يیرلر.
المقولو خان دئدی:
– قێزیم، ایش او يئردن کئچیب. اگر دۆنن ائله قاصیدی گؤندرنده
وئرسيدیم، سن دئين دۆز ایدی. آنجاق ایندی وئرسم، بۆتون خانلارین،
پاشالارین ایچینده بی‌حؤرمت اولوب گئدریک. هر يئرده دئيرلر کی،
المقولو خان اۆچ آدامین الینده عاجیز قالیب تسلیم اولوب.
رۇقیيه خانیم دئدی:
– سن نیيه ائله ائله‌يیرسن کی؟ گؤتور اونلارا بیر نامه ياز! ياز کی، بس
من بیلمه‌میشم کی، سیز کور‌اوغلونون دلیلریسینیز. من چوخدان
کور‌اوغلو ایله دوست اولماغا فۆرصت آختاریردیم. نامه‌نی لاپ ائله من اؤزوم
گؤتوروب وزیر-وکیل ایله گئدیم اونلارین يانینا. گتیریم اونلاری ائوه. بیر
نئچه گۆن قوناق ساخلا. حؤرمت ائله. آتی دا، قۇلو دا وئر، گئتسینلر.
ائشیدنلر ده دئسینلر کی، المقولو خان کور‌اوغلونون دوستودو. اوندان
سونرا قورخودان بیر خان، بیر پاشا سنین هندوریندن کئچه بیلمز.
مجلیسده‌کیلرین هامیسی رۇقیيه خانیمین مصلحتینه آفرین دئدی.
تئز نامه يازیلدی. رۇقیيه خانیم وزیر-وکیل، آغساققال-قاراساققاللاری
دا يانینا آلیب، داشلی دره‌يه طرف يول باشلادی. دلیلر بیر ده باخدیلار
کی، بۇدو بیر دسته آدام گلیر، قاباقلاریندا دا بیر قێز. هئچ بیری‌نین ده
ياراق-ياساغی يوخدو. دمیرچیوغلو دئدی:
– آفرین سنه، تانریتانیماز! تدبیرین يامان باش تۇتدو. المقولو
خان باریشیغا گلیر.
او قدر گؤزله‌دیلر کی، دسته گلیب ياخینلاشدی. باخدیلار کی، واللاه،
بۇ قێز ائله بیر قێزدی کی، شام کیمی شؤله وئریر، چێراق کیمی ایشیق سالیر. ائله بیل
کی، ظالیمین قێزی بۆللوردان يارانیب. گۆرجووغلو مممد دئدی:
– دمیرچیوغلو، کور‌اوغلويا مندن سلام يئتیررسن. دئيرسن کی،
گۆرجووغلو مممد اولدو عشق دلیسی! داي اوندان کور‌اوغلو دلیسی چێخماز.
مندن اۆمیدینی اۆزسون. من دؤنوب اولورام مجنون. بوينوما
بیر زنجیر باغلاياجاغام، اۇجونو دا وئره‌جه‌يم بۇ قێزین الینه. هارا
چکیر، اؤزو بیلر.
دمیرچیوغلو ماجال تاپمادی کی، گۆرجووغلو مممه‌دین جاوابینی
وئرسین. المقولو خانین آداملاری گلیب چاتدیلار. رۇقیيه خانیم سلام
وئردی. دمیرچیوغلو ادبله اونون سلامینی آلیب، علئيک دئدی. رۇقیيه
خانیم المقولو خانین نامه‌سینی وئردی. دلیلر اوخويوب نامه‌دن حالی
اولجاق گۆرجووغلو مممد دئدی:
– گئدک!
دمیرچیوغلو دئدی:
– سن دايان!
سونرا اۆزونو رۇقیيه خانیما تۇتوب دئدی:
– بیز خانین مجلیسینه گئدیریک. آنجاق شرطیمیز وار.
رۇقیيه خانیم سوروشدو:
– شرطینیز ندی؟
دمیرچیوغلو دئدی:
– شرطیمیز بۇدو کی، قۇلو دا، آتی دا گتیریب بۇراداجا وئره‌سینیز بیزه.
بیزلردن بیریمیز اونلاری گرک تئز آپاریب کور‌اوغلويا چاتدیرا. ایکیمیز
گلریک خانین حۆضورونا.
رۇقیيه خانیم دئدی:
– باش اۆسته! سیز گؤزله‌يین! بیز ياریم ساعتا گلریک.
بۇنو دئيیب، رۇقیيه خانیم آداملاری دا گؤتوروب گئری قايیتدی. ائله کی،
اونلار گئدیب گؤزدن ایتدیلر، دلیلر باشلادیلار مشورته.
دمیرچیوغلو دلیلردن سوروشدو:
– دئيین گؤروم، مصلحتینیز ندی؟
تانریتانیماز دئدی:
– منیم مصلحتیم بۇدو: او قدر گؤزله‌يک کی، آت ایله قۇلو
گتیرسینلر. ائله کی، گتیردیلر، ایکیسینی ده گؤتورک. بیرباش چێخیب گئدک.
بیزیم المقولو خانین يانیندا نه ایشیمیز وار؟ سونرا اورتالیقدا حیله‌‌میيله
اولار. خان طایفهسینا بئل باغلاماق اولماز.
گۆرجووغلو دئدی:
– يوخ، تانریتانیماز، هر نه دئسن دئ، بۇنو دئمه. بیز گرک خانین
يانینا گئدک. گئتمه‌سک هئچ اولماز.
دمیرچیوغلو دئدی:
– تانریتانیماز، گۆرجووغلو آيری فیکیرله دئيیر. آمما کی، بیز خانین
يانینا گئتمه‌لی‌يیک. يوخسا سن دئين کیمی ائله‌سک، ائله بیز ده اولاریق
خانلارین، پاشالارین تايی. داي اوندان سونرا هئچ کس بیزیم سؤزوموزه
اینانماز. بیر ده دئيرلر کی، کور‌اوغلو دلیلری قورخدولار. لاپ حیله‌‌ ده
اولسا، بیز گرک گئدک. آمما کی، ایشیمیزی ده مؤحکم تۇتاق.
دلیلر سوروشدولار:
– نئجه؟
دمیرچیوغلو دئدی:
– بئله کی، بیزیم بیریمیز گرک آتلا قۇلو گؤتوروب چنلیبئله آپاراق.
کور‌اوغلويا چاتدیراق کی، ایشدی حیله‌‌-زاد اولسا، آتلا قۇل الدن گئتمه‌سین.
ایندی دئيین گؤروم، چنلیبئله هانسینیز گئده‌جکسینیز؟
گۆرجووغلو مممد اۆزونو تانریتانیمازا تۇتوب دئدی:
– تانریتانیماز، سن اؤزون بیلیرسن کی، من دوست يولوندا جاندان
کئچه‌رم. آمما بۇ يئرده گرک سن منه کؤمک ائله‌يه‌سن. او نئجه
دئيیرلر، اؤلموشم، يئردن گؤتور. من گرک او خانین مجلیسینه گئدم.
او قێزا هئچ اولماسا بیر دويونجا باخام. من اؤلوم، سؤزومو يئره سالما!
تانریتانیماز دئدی:
– سن نیيه اؤلورسن؟ قۇربان اولسون سنه آت دا، قۇل دا، المقولو
خانین اؤزو ده. هله دئسن، لاپ المقولو خانین...
گۆرجووغلو مممد تئز اونون سؤزونو کسدی کی:
– آماندی ائله سؤز دئمه!
دلیلر گۆلوشدولر. بۇ دمده بیر ده گؤردولر کی، دسته گلیر.
عرباتی دا گتیریرلر، قۇلو دا.
تانریتانیماز دئدی:
– عيبی يوخدو. سیز گئدین المقولو خانین يانیندا کئيف ائله‌يین. من
ده بۇ کئيفین عوضینی يولدا قۇلدان چێخاجاغام.
دمیرچیوغلو دئدی:
– آنجاق بیز المقولو خانین يانیندا بیرجه گۆن قالاجاغیق. صاباح
آخشام چنلیبئلده اولاجاغیق. اولدوق، اولدوق. اولمادیق، اوندا بیلین کی، او
نئجه دئيرلر، باشیمیز الیمیزده دئيیل. کور‌اوغلويا ائله بئله‌جه دئيرسن.
سونراسینی اؤزو بیلر. هر نئجه کی، ائله‌مک لازیمدی، اؤزو ائلر.
بلی، دسته گلیب چاتدی. رۇقیيه خانیم آتی دا، قۇلو دا دمیرچیوغلونا
وئریب دئدی:
– ال-عهدی مینل-وفا. بیز اؤز ودیمیزی يئرینه يئتیردیک. سیز ده اؤز
سؤزونوزون آغاسی اولون.
دمیرچیوغلو دئدی:
– بیزه کور‌اوغلو دلیسی دئيرلر، خانیم! بیزده خیلاف سؤز اولماز.
اوندان دمیرچیوغلو گؤتوروب قۇلو میندیردی تانریتانیمازین آتینا.
آياقلارینی دا آتین قارنی‌نین آلتیندا مؤحکم-مؤحکم باغلادی. قۇل
باشلادی يالوارماغا کی:
– بیر قلتدی ائله‌میشم.
دمیرچیوغلو دئدی:
– بیزه هئچ زاد دئمه! هر نه کی سؤزون وار، چنلیبئلده کور‌اوغلويا
دئيرسن.
ائله کی، قۇلون ایشی دۆزلدی، اوندان تانریتانیماز دا عرباتا مینیب اونو
سالدی قاباغینا. ائله يول باشلاماق ایسته‌ينده دمیرچیوغلو دئدی:
– آيه، تانریتانیماز، سن تانریسیز، اللهسیز بیر آدامسان. يولدا
آجیقین تۇتار، اونا بیر شئي-زاد ائله‌يرسن ها... باخ، چنلیبئله سلامات
آپار چێخارت!
تانریتانیماز دئدی:
– تانرینی دا تانیماسام، کور‌اوغلونو تانیيیرام. ائله شئي ائله‌مه‌رم.
بۇنو دئيیب، تانریتانیماز آتا ديَدی. قۇل دا قاباغیندا چنلیبئله
طرف يولا باشلادی. دمیرچیوغلو او قدر گؤزله‌دی کی، اونلار گئدیب گؤزدن
ایتدیلر. اوندان اۆزونو رۇقیيه خانیما تۇتوب دئدی:
– خانیم، ایندی بیز سیزین قۇللوغونوزدا حاضیریق. هارايا دئيیرسن
گئدک!
رۇقیيه خانیم دئدی:
– قۇللوق صاحبی اولاسینیز! بۇيورون!
رۇقیيه خانیم دۆشدو قاباغا. دمیرچیوغلو ساغ طرفینده، گۆرجووغلو
مممد سول طرفینده، قالان آداملار دا اونلارین دالینجا شهره
طرف يول باشلادیلار. بلی، شهر قاپیلاری تايباتاي آچیلدی. قوشون چێخدی
ایستیقبالا. قۇربانلار يێخیلدی يئره، جاهی-جلال ایله گلیب چاتدیلار خانلار
قاپیسینا. المقولو خان اؤزو يئریندن دۇروب اونلاری پیشواز ائله‌دی. اللریندن
تۇتوب مجلیسه گتیردی. بیرینی ساغ طرفینده اوتورتدو، بیرینی ده سول
طرفینده. وزیر، وکیل، هامی يئرلی-يئرینده ايلشدی، سونرا مجلیسین
يۇخاری طرفینده بیر ایپک پرده آسدیلار. رۇقیيه خانیم دا اؤز باشی‌نین
قێزلاری ایله گلیب بۇ پرده‌نین دالیندا قرار تۇتدو. المقولو خان باشلادی
صؤحبته. بیر آز اورادان دانیشدی، بیر آز بۇرادان دانیشدی، آخیری مطلب
اۆسته گلیب دلیلردن عۆذرخاهلیق ائله‌دی.
آمما مجلیسده نه دانیشیلدیسا گۆرجووغلو مممد هئچ بیرینی
ائشیتمه‌دی. گؤزلری ائله زیلله‌نیب قالمیشدی پرده‌نین دالیندا. دمیرچیوغلو
حتی بیر-ایکی دفعه‌‌ اونو دۆمسوکله‌دی ده، بیر شئي چێخمادی.
ائله کی، خان عۆذرخاهلیغینی ائله‌دی، يئمک-ایچمک باشلاندی. ساقی گیردی
مجلیسه. المقولو خان دلیلره بۇرادا بیر قوناقلیق وئردی، بیر قوناقلیق
وئردی کی، نه دئيیم. يئدیلر، ایچدیلر، چالغیچیلار چالدی، اوخويانلار اوخودو،
گئجه‌دن ده بیر پاس کئچمیش مجلیس داغیلدی. هامی ياتدی. آمما سن گل
کی، ایلان وۇران ياتدی، آمما نه دمیرچیوغلونون گؤزونه يۇخو گئتدی، نه
ده گۆرجووغلو مممه‌دین. سحری بئله‌جه آچدیلار. دان يئری سؤکولنده
دمیرچیوغلو قالخدی کی:
– دۇر! گئتمک لازیمدی.
گۆرجووغلو دئدی:
– دمیرچیوغلو، اؤلومه دئسن بۇ ساعت گئده‌رم. آمما کی، رۇقیيه
خانیمی آپارمامیش بۇرادان گئده‌سی دئيیلم.
دمیرچیوغلو دئدی:
– آيه، دلی اولما، آخماق اولما، بیز قێزی نئجه آپارا بیلریک؟ بۇنا
عالم نه دئير؟ کور‌اوغلو نه دئير؟ بیز کیشی ایله دوست اولموشوق، چؤرک
کسمیشیک.
گۆرجووغلو دئدی:
– بس نئجه ائله‌يک؟
دمیرچیوغلو دئدی:
– هئچ زاد. نئجه ائيله‌يه‌جيیک. گئدریک، من احوالاتی کور‌اوغلويا
دئيه‌رم، ائلچی گؤندرریک، آلاریق.
گۆرجووغلو دئدی:
– اوندا بیر گۆن ده قالاق. هئچ اولمازسا بیرجه دفعه‌‌ ده، پرده دالیندان
دا اولسا، اونو گؤروم، سونرا گئدک.
دمیرچیوغلو نه قدر ائله‌دیسه بیر شئي چێخمادی. گۆرجووغلونو يولا
گتیره بیلمه‌دی. آخیردا چار-ناچار قالدی.
ایندی بۇنلار بۇرادا قالماقدا اولسونلار، ائشیت چنلیبئلدن.
تانریتانیماز ساغ-سلامات چنلیبئله گلیب آتی دا، قۇلو دا کور‌اوغلويا
وئردی. قۇل دۆشدو کور‌اوغلونون آياقلارینا. کور‌اوغلو هئچ اونا طرف
باخمادی دا. دلی حسنه ایشاره ائله‌دی کی:
– آپار، سال آغاسی‌نین يانینا. قوي اۇشاقلار دا گلسینلر، سونرا اونلارین
ایشینه باخاجاغام.
قۇلو دا احمد تاجیرباشی‌نین يانینا سالیب، باشلادیلار دمیرچیوغلوگیلی
گؤزله‌مه‌يه. گۆندوزو گؤزله‌دیلر، گئجه‌نی گؤزله‌دیلر، صاباحی دا
آخشاماجان گؤزله‌دیلر، دلیلر گلیب چێخمادی. ایش بئله اولاندا کور‌اوغلو
آجیقلاندی. هاي وۇردو، بیر دلی مئهتردن، بیر ده خانیملاردان باشقا
چنلیبئلده نه قدر دلی وار ایدی، هامیسی آتلاندی. گئجه ایله يئددی مین
يئددی يۆز يئتمیش يئددی دلی دۇمان کیمی المقولو خانین شهرینی
آرايا آلدی. ائله کی، صفلر دۆزلدی، دسته‌لر هره اؤز يئرینی تۇتدو، کور‌اوغلو
تانریتانیمازی چاغیردی کی:
– دئ گؤروم، نه مصلحت گؤرورسن؟ گئجه ایکن شهره گیرک، يا
سحری گؤزله‌يک؟
تانریتانیماز دئدی:
– کور‌اوغلو، بیز ياخشی ائله‌يیب گلمیشیک. احتیاط کی، وار ياخشی شئيدی.
آمما کی، منیم اۆرگیم چوخ ساکیتدی. دلیلرین باشیندا هئچ بیر شئي
يوخدو. يقین ائله گۆرجووغلونون شۇخلوغو تۇتوب. قێزین يانیندان آيریلا
بیلمیر. دمیرچیوغلو دا اونا گؤره دايانیب قالیب. هر حالدا سحری گؤزله‌مک
ياخشیدی. سونرا خجالتلی اولاریق.
دلیلر تانریتانیمازین فیکرینی بَيندیلر، او قدر گزدیلر کی،
سحر آچیلدی. شهر اهلی دۇران-دۇران باخدی کی، شهرین اطرافی تۇتولوب.
جاماعتی واهیمه آلدی. تؤکولدولر خانلیق قاپیسینا. المقولو خان دۇروب
گؤردو کی، بلی، نئجه دئيیرلر ائله‌دی. شهرین اطرافی ائله تۇتولوب، ائله
تۇتولوب کی، ائله بیل اتدن دیوار چکیلیب. تئز وزیری چاغیریب گؤندردی کی،
بیلسین-گؤرسون بۇ نه اولان ایشدی. وزیر گلیب چاتاندا گؤردو نه... گلن
کور‌اوغلودو... کور‌اوغلو وزیری گؤرجک دئدی:
قاری دۆشمن، فند-فعلینی بیلیرم،
دلیلریم بۇ شهرده قالیبدی.
ساعت ياریم سیزه مؤهلت وئریرم،
دلیلریم بۇ شهرده قالیبدی.
شهرین يئرینده کوتان اکرم،
زر-زیباسین چنلیبئله چکرم،
میسری قێلینج چکیب آل قان تؤکرم،
دلیلریم بۇ شهرده قالیبدی.
کور‌اوغلو فرمانی مردی-مردانا،
دلیلریم يئریکله‌يیر آل قانا،
قاتارام شهرده توزو دۇمانا،
دلیلریم بۇ شهرده قالیبدی.
وزیر باشی لوولو قايیدیب احوالاتی المقولو خانا دانیشدی. المقولو
خان رۇقیيه خانیمی چاغیردی. رۇقیيه خانیم دئدی:
– قورخما! من بۇ ساعت ایشی يولونا قويارام. اورادان بیرباش گلدی
دمیرچیوغلوگیلین اوتاغینا. دلیلر ده ایشدن بیخبر حاضیرلاشیردیلار کی،
يولا چێخسینلار. رۇقیيه خانیم آلدی گؤرک نه دئدی:
دردیز آلیم، قوچ قارداشلار،
بیر اۇمودوم سیزه گلیر...
چوخ چتین اولوبدو ایشلر،
بیر اۇمودوم سیزه گلیر...
کسیبلر دؤرد بیر يانیمی،
داغیدارلار خانیمانیمی،
آخیدارلار آل قانیمی،
بیر اۇمودوم سیزه گلیر...
شاد اۆرگیم اولوبدو قان،
کؤنلوم اولوبدو پریشان،
رۇقیيه خانیم سیزه قۇربان،
بیر اۇمودوم سیزه گلیر...
دلیلر سوروشدولار:
– نه اولوب؟
رۇقیيه خانیم حال-احوالاتی دانیشدی. دمیرچیوغلو دئدی:
– سن هئچ قورخما، رۇقیيه خانیم. بۇ ساعت بیز اؤزوموز گئدریک
اونون يانینا.
بۇنو دئيیب، ایکیسی ده بايیرا چێخدی. آتلاری مینیب، بیرباش کور‌اوغلونون
يانینا گلدیلر، کور‌اوغلو ائله کی، دلیلری ساغ-سلامات گؤردو، آرخايینلادی،
اونلاری مذمّت ائله‌مه‌يه باشلادی. دئدی:
باراکاللاه، سد مرحبا!..
تئز گلن بئلمی ايله‌نی؟
ياخشی يارادیز قۇللوغا،
تئز گلن بئلمی ايله‌نی؟
فیکرینیزه نه قويوبسوز؟
قئيری يوللارا اۇيوبسوز،
گؤرونور مندن دويوبسوز،
دويمايان بئلمی ايله‌نی؟
دئمه دۆنيا گئدر بئله،
اۇيمايین فیتنه‌يه-فئله،
کور‌اوغلونو گتدیز دیله،
تئز گلن بئلمی ايله‌نی؟
دلیلر ایکیسی ده باشلارینی سالدیلار آشاغیيا. دمیرچیوغلو دئدی:
– کور‌اوغلو، بیز تاقسیرکاریق. هر نه ائله‌سن ایختیيارسان.
بۇنو دئيیب دمیرچیوغلو قێلینجینی چێخاردیب ایکی الینین اۆستونده کور‌اوغلونون
قاباغینا قويدو، اؤزو ده دیز چؤکدو. کور‌اوغلو اونون قولوندان
ياپیشیب قالدیردی. سونرا سوروشدو:
– دئ گؤروم، اصل مۆقسسیر کیمدی؟ سنسن، يا گۆرجووغلو؟
دمیرچیوغلو دئدی:
– ائله ایکیمیزین ده تاقسیریمیز بیردی. بیر-بیریندن نه اسکیکدی، نه آرتیق.
کور‌اوغلو نه قدر ائله‌دی کی، دمیرچیوغلو ایشین اصلینی دئسین، دئمه‌دی.
ائله بیرجه بۇنو دئدی کی:
– ایکیمیزین ده تاقسیریمیز بیردی.
کور‌اوغلو ایشی بیلیردی. بیلیردی کی، دمیرچیوغلو گۆرجووغلو مممه‌ده
گؤره گئجیکیب. آمما اونو دا بیلیردی کی، دمیرچیوغلو اؤلوم ده اولسا، يولداشی
پیس آياقدا تک بۇراخماز، نامردلیک ائله‌يیب يولداشی اله وئرمز.
اودو کی، اونو بیر ده سێناماق اۆچون بئله قێسنايیردی. ائله کی، گؤردو
دمیرچیوغلو سؤزوندن دؤنمه‌دی، يولداشین سیررینی آچمادی، دئدی:
– مرحبا! من سنی قصداً سێنايیردیم. ساغ اول! سونرا دؤنوب
گۆرجووغلوندان سوروشدو:
– هه... نه وار، نه يوخ، گۆرجووغلو؟ دئيه‌سن المقولو خانین قێزی
چوخ خوشونا گلیب.
گۆرجووغلو باشینی آشاغی سالدی. ائله بۇنلار بۇ سؤزده ایدیلر، المقولو
خان اؤز وزیر-وکیلی ایله گلیب چاتدی. دئ ال وئردیلر، گؤروشدولر، المقولو
خان دئدی:
– قوچ کور‌اوغلو، من سنینله دوست اولماق ایسته‌يیرم. بۆتون دلیلرینله
منه قوناقسان.
کور‌اوغلو نه قدر بويون قاچیرماق ایسته‌دیسه اولمادی. آخیردا رۇقیيه
خانیم ایره‌لی يئریگیب دئدی:
– قوچ کور‌اوغلو، سن بۇرادان ائله بئله‌جه چێخیب گئتسن آتامی بۆتون
دۆنيادا بدنام ائلرسن. کیشی دوستلوق اۆچون اۇزانان الی کسمز.
کور‌اوغلو رۇقیيه خانیمین سؤزوندن کئچه بیلمه‌دی. آنجاق شهره ده
گیرمه‌دی. حؤکم ائله‌دی، شهرین کناریندا چادیرلار قۇرولدو. اۆچ گۆن، اۆچ
گئجه يئمک، ایچمک اولدو. المقولو خان کور‌اوغلويا بیر قوناقلیق وئردی
کی، هله رۇزیگارین گؤزو بئله قوناقلیق گؤرمه‌میشدی. ائله کی، اۆچ گۆن
تامام اولدو، کور‌اوغلو المقولو خانی چاغیریب دئدی.
– خان، ائله‌دیگین حؤرمته گؤره چوخ ساغ اول! آنجاق منیم سندن بیر
توققم وار.
خان دئدی:
– توققه ندی؟ سن امر ائله، من يئرینه يئتیریم.
کور‌اوغلو دئدی:
– يوخ. بۇ ائله بیر شئيدی کی، امرله اولماز. بئله ایش آنجاق توققه‌دن
آشار.
خان دئدی:
– بۇيور!
کور‌اوغلو سازی باسدی دؤشونه دئدی:
قۇللوغونا بیرجه کلمه سؤزوم وار،
منیم بۇ سؤزومدن اینجیمه، آي خان!
او سؤزلر بۇ يئرین سؤزو دؤيسه ده،
سن الله، او سؤزدن اینجیمه، آي خان.
خان دئدی:
– اشی، اینجیمک ندی؟ سن لاپ عهد ائله‌سن منیم باشیمی ایسته‌يه‌جکسن،
او دا کی سنه قۇرباندی. سؤزونو دئ!
کور‌اوغلو دئدی:
لازیمدی آرايا ائلچی سالايدیم،
نئچه میننتچیيله دیلچی سالايدیم،
قايدا بۇدو، گئدیب، بیر ده گليدیم،
منیم بۇ ایشیمدن اینجیمه، آي خان!
خان مثلای باشا دۆشدو. آنجاق گؤزله‌دی کی، گؤرسون سؤزون آخیری نه
اولور. کور‌اوغلو آلدی سؤزون او بیری خانه‌سینی دئدی:
کور‌اوغلونون سؤزون يازما قلته،
حساب ائتمه قانمازا، نابله‌ده،
رۇقیيه خانیمی گل وئر مممه‌ده،
سن گل بۇ سؤودادان اینجیمه، آي خان!
اینجیمک ندی؟ خان اللهدان بئله بیر قوهوملوق آختاریردی. او ساعت
موللا، قاضی چاغیریلدی. رۇقیيه خانیمین کبینی کسیلدی گۆرجووغلو مممه‌ده.
توي تزه‌دن باشلاندی. اۆچ گۆنون اۆستونه بیر دؤرد گۆن ده گلدیلر،
اولدو يئددی گۆن، يئددی گئجه. يئددی گۆنون تامامیندا ایسته‌دیلر
گلینی تاپشیرسینلار بَيه. کور‌اوغلو راضی اولمادی. دئدی:
– چنلیبئلده دلیلرین ده، خانیملارین دا آناسی نیگاردی. من گرک
آپاریب بیر توي دا اورادا ائله‌يم.
دلیلر آتلاندی. رۇقیيه خانیمی دا گؤتوروب چنلیبئله گلدیلر.
خانیملار ایشدن خبردار اولدولار. نیگار رۇقیيه خانیما خوشگلدین ائله‌دی.
توي تزه‌دن باشلاندی. سازلار سس-سسه وئردی، ساقی مجلیسه گیردی. کور‌اوغلو
بئله باخدی نیگاری ساغ يانیندا گؤردو، بئله باخدی ائيوازی سول يانیندا
گؤردو، قاباغا باخدی يئددی مین يئددی يۆز يئتمیش يئددی دلینی قاباغیندا
گؤردو. اۆرگی آتلاندی، قلبی جوشدو، اۆچتئللی سازی سینه‌سینه باسدی، دئدی:
مجلیس قۇردورام همیشه،
ایشرتیم، داماغیم اولا!..
املیکلر چکدیرم شیشه،
بیر آغیر يێغناغیم اولا!..
چنلیبئلده کؤچوم، قونوم،
آتلاسدان بیچیلر دونوم،
اورتادان قالخمايا خونوم،
گۆنده يۆز قوناغیم اولا!..
وۇرام خوتکار، تۇتام پاشا،
خانلار مندن چکه هاشا،
بۇ دؤورانیم وارا باشا،
سؤنمه‌ين چێراغیم اولا!..
ائيواز ایمدادیما چاتا،
دمیرچیوغلو شئشپر آتا،
سێچرايیب مینم قێراتا،
بللی احمد داياغیم اولا!..
شیر قانی اولا قانیمدا،
قورخو اولمايا جانیمدا،
دلیلر اولسا يانیمدا،
قێررام يۆز مین ياغیم اولا!..
دۆشمن قانین ایچم، دويام،
مۆخننت گؤزلرین اويام،
چکم بزیرگانلار سويام،
تاجیرلر دۇستاغیم اولا!..
کور‌اوغلويام ساواشیمدا،
ایگید دلیلر باشیمدا،
نیگار ايلشه قارشیمدا،
کئچن جاوان چاغیم اولا!..

قایناق‌لار

Azadliq . org