Wp/yua/Felipe Carrillo Puerto

Felipe Carrillo Puertoe' síij tu kaajil Motul, Yucatán tu k'íinil 28 ti' febrero tu ja'abil 1874. Leti'e u ka'atúul paalil, ichil 14 te' le múuch' kajtal jets'kunsa'an tumen Justino Carrillo yéetel Adela Puerto.

Felipe Carrillo Puerto

Tu kanaj u t'aanil maaya tu paalil yéetel xane' tu ts'aubaj u yáant u páajtalil le máako'ob paalitsiltano'oba', jump'éel ba'al bin yéetel tuláakal u k'iinil u kuxtal. Ma' jach nojochlake' bisa'ab k'albil tumen táakpaj u ya'al ti' le kaajitsil ka' líik'ik u jubo'ob jump'éel k'áasal, meyajta'an tia'al ma' u páajtal u máan le masewáal maaya'obo'. Jach yéetel u jaajil u yóole', ti' u káajbal le sigloo leti'e' meyajnaj tu péetlu'umil tu'ux ch'ija'an ti' yóok'ol ba'alo'ob yaan ba'ax u yil yéetel politikas beytun xano' u ts'oka'anil u je'ets'el u Almejen Noj A'almajt'aanil ti' 1917, tu wa'akunsaj le Partido Socialista Obrero ti' Yukataano' u jejeláasil ba'alo'ob u meyajtmal ti' politikae' leti' áant tia'al u páajtal u na'akal ti' u jala'achil le péetlu'um ti' 1922, u yax tsikbal ofisiale' tu ts’áaj ich maayat’aan.

Chéen 20 winalo'ob ookik meyaje', tu meetaj u t'o'oxol k'aaxo'ob, tu meetaj tumben ba'alo'ob (técnicas) tia'al u yúuchul paak'al, tu ye'esaj bix k'a'abéet u beeta'al tia'al ma' u jach ya'abtal u paalal máak, tu ts'áaj u páajtalil le ko'olelo'ob ti' politikao', meyajnaj tia'al u luk'sa'al le kaltaltsilo’, táakpaj tia’al u kaxta'al kúuchilo'ob tu'ux yaan múulo'ob maaya'ob.

Chéen ba'ale' u p'ekta'anil ten tumen le máako'ob ayik'alo'obo' bey úuchik u xu'ulsa'al u kuxtal tu k'iinilo' u ba'atelil delahuertistaa, Felipe chu'ukij yéetel bisa'ab k'albil ku ts'o'okbale’ ka ts'o'on yéetel u jeel 11 máako'ob, ichile' 3 u láak'tsilo'obo'. Ti' u ja'abil 1927 ts'áab ojeltbil Yukataane’ leti'e' "Apóstol de la raza de Bronce".