Wp/vmw/Mattaava a Waafirika

Mattaava a Waafirika

Ekontinente ya waafirika enisiveliha nomwaryamwareya waya; matteevelo aya muhina mwq xeokarafiya, watthiwa makhaleliwo apinaatamu, napopulasayu anvikana maarkha a epilyau Élisa ta atthu ankawanyeya ilapo miloko mitthani no ixexe, yohitthowela mavirikanelo anamuttettheni, makoto, makhalanelo no ipuliitika,vohihiya tho mirerelo saya samukhalelo a vatthayani ni niphentelo wakhala mwaha wa ephatthu.

Wa makhalelo a malavulelo, Afirika ti ekontinente yotepexq othawali, WA mittetthe aya ordene anilavuliwa, wovikanaka mattaava ikonto piili, alikanela ni ipurusento 30% sa mattaava mwa vatthayani voteene, (Afreaka) tivookhalela vaavotho mitttetthe okhanle otthipelelaka a nttaava , maana iyo tho vookhala wiraneya wa mittetthe okhanle olavuliwaka mattaava wala itiyaleeto. Mpakha vaavo tho makhuru owaatthamanana vaakhala olavuliwaka mattaava ovirikansasa

. (Geledés), onkhanyererya okhala “ mattaava ovirikanasa mukhalelo mmosa a ekontinente

” (Afreaka). Vaavo, vaphiyerya yulula wi maattelo a mattaava akhala vowanyiherya amphiyerya ikonto piili ni imiya tthanu a mattaava, vatepenteriki mittetthe sovirikana mupuwelelo, ohiya vophiyeryaka ikonto thanu ni tthaaru sa itiyaleetu.

Ntoko inthonyerya aya sosomwa ni UNESCO vapwanyiwa wi ohikhala makhuru yaatthu anuuluma nttaava nimosaru waafirika, ikhanleene ilapo ni mattaava manli wala mararu ni makinaku ovikanaka imiya xexe, ntoko oNiceeriya, vantthnyerya ekekhayi yotepa yotikinihexa mwa moonelo owattela mattaava, okhanle vophiyerya eriyari ya ilapo sa otthi waa osahara sookhalana nttaava nniireliwa nowareliwa varimwiraru ipurusentu miloko mitthanu yapopulasau ekopalezliwa okhala nttaava na nanli a makinaku mwa ntaava n'a epaarti ekinaku napopulasau. (UNESCO)

Nlelo mwaha wivavo mwattelomalavulelo, mattaava 56 a waafirika anivaremiwa muteko watiministrasau anamunceene no makina 63, nnakhala vakhaane, mmitekoni moluluwana ni ihakhi, okhala wi ilapo 26 sa waafirika ortho wa osahara onitthiniha orumeeliwa mattaava awaafirika mmutekoni soluluwana ni elexislasau. Montre a munakosoni mataava emiya piili ni miloko mixee ni piili sinirumeeliwa mmwaalanoni mwa anahapari. Mulattho ohikhalana pecete aya ekekhayi, mattaava khamosa Khalida awaafirika taniiriha okupaleeliwaka okhala etiyaleeto ni makina aninrumeela pecete a ekhiyaarapu, ntoko mwaha wa Hausa ni mataava anulumwa wafirika osuuli ni Osinpapwe, wewo mosomiheriwo malupalexa anrumeeliwa mataava a ilapo seyo wala a ephatthu ni anirumeela alapeetua elatiinu,orumeeliwa nttaava na ekeles

Anisuweliwa voophiyaka mataava ekonto (1000) awaafirika, ari, vaninanoni , ankawanyiwa

vanittharelana makhuru maxexe a mattaava:

Mattaava afro-asiáticas

Mattaava khoisan

Mattaa a nigero-congolesas

Mattaava nilo-saarianas

Alesa Nigero-congolesas,ankupaleeliwa okhala wi tiyattenxe mukonta owaatta mammaru Arthur anuuluma ni mattaa ti ari oluttelelana ni oparasiili, anipwanya mmmpantte a waafirika osuuli sa osahara, ni akhalana pantu variyari wa malavuleliwo a nikoto a mattaava. Nikoto

na afro-asiática wala Camito-semítica, onattelaxa onoorti sala osula Waafirika no kiyaataleleya mmpakha osutuweeste wa Asiya ni ankhupaarela mataava 240 ni imilyawu 285 sanamuuluma. ONiilo-Saariana, ephatthunwe eteseertu ya osahara ehinatthi ehasara eyo “ mmpantte a oeste awaafirika, irittha sinceenexa ti osonkai wala songai (onvirela no mittetthe a mataava ovirikana), no voophiyaka imilyawu tthaaru sa anamalavula ampwanyaneya wa Argélia, Benim, Burkina Faso, Mali, Níger e Nigéria”. Muttetthe o leeste owaafirika, a Maassai, mahuku ala akhalasa

Variyari wa okheniya oTansaniya, akhalela erittha a usina noolatthana no wa emosa entthuna waakutthulela apoovu ohiriipa nikhuli – ma pikimeu, Alasa ta nikhuru

Khoyisan (khoi-Khoi ni san, osuwelexiwa ntoko bosquímanos no hotentotes). (Geledés), akhalanasa irittha sua thanu.

Maposkianumanos, waale amosa a nikhuru noopaceriha onamakhala a epalaneeta,vaniinaanono va ampwanyaneya osuduweeste wa afirika, mapuro a eteseertu há oKalahaari, ilapo sa oBotsuana, Namíbia ni África do Sul; no Maputo macekhaani a muttetthe a wankoola no Osampiya. (Afreaka).

https://pt.m.wikipedia.org/wiki/L%C3%ADnguas_africanas