Wp/vmf/Langâburch
Langâburch is â schdad in dr regjoon Hoâloe un gheerd dsum Grajs Schwääbisch Hall. Iir nôômâ schdäd dsum ärschdn môôl anâ 1226 in 'râr uurghundâ drin. Fon anâ 1568 bis dsur Medjadisiirung anâ 1806 wôôr Langâburch diâ residends-schdad fon dr Graafschafd un schbäädâr fom Firschdâdum Hoâloe-Langâburch. Hajd had Langâburch gnab 1.800 âjwoonâr und is alsâ di glenschd schdad fon Baadâ-Wirdâbärch.
Ärdghunde[edit | edit source]
Lôôch[edit | edit source]
Langâburch lajd edwaa 50 km im Oschdâ fon Haalbrun, in Hoâloe, uf 282 bis 439 m häâ, an'râr schlaafâ fon dr Jagschd, die wo ân rächdr nääwâflus fom Nägâr is. Dr haubd-oord lajd uf dem bärchschboorâ fon därâ schlingâ, uugfäär 130 m owârhalb fom daal-bâudâ.
Schdad-daal un âjgmâjndungâ[edit | edit source]
Dsur schdad Langâburch, dsu dem diâ eemôôls selbschdendiche gmôônd Bächlingâ (Bächlingen) gschlôôchâ wôrâ is, ghäärâ ausâr dr ghärn-schdad Langâburch noch nâj därfâr, wajlâr, heef und hajsâr.
Diâ schdad Langâburch nachm schdand fom 31. Dädsembâr 1972 umfasd ausâr de ghärnschdad Langâburch diâ wajlâr Atzârôâd, Luudwichsruâ (Ludwigsruhe), Owâr-reechâbach und Undâr-reechâbach und dr ôôndsl-hâuf Najhâuf.
Dsur eemôôlichâ gmôônd Bächlingâ hen ghäärd diâ därfâr Bächlingâ un Neslbach, dr wajlâr Hirdâ un s'haus Härâmiilâ. Diâ gmôônd is anâ 1973 iwâr d'Gmôôndsrefôrm dsu Langâburch ghumâ.
Im schdad-gebiid fon Langâburch leechâ im eemôôls bächlingâr daal diâ abgangânâ ôrdschafdâ „Aloswiler” (aa „Adlatzweiler” un „Adelotsweiler” gschriiwâ), Ghadsâschdôô (Burch) und Maasâbrunâ, im andrâ Aachholds, Falgâ-schdôô (Burch), Ilchâbach, Lindâbron, Owâr-ragholdhausâ un Rajsâbron (aa Rajsich ghaasâ).[1]
Flächânudsung[edit | edit source]
| Nudsung | Flächâ in ha |
|---|---|
| Hajsâr un frajflächâ | 99 |
| Bedriibsflächâ | 3 |
| Erhoolungsflächâ (Greâ- un Schbôrd-ôôlaachâ) | 7 |
| Fârgheersflächâ (schrôôsâ, weech un bläds) | 129 |
| Landwirdschadflich gnudsde flächâ | 1542 |
| Waldflächâ | 1282 |
| Gewäsâr, greewâ, dajch | 38 |
| Andre nudsung | 38 |
| Gsamdflächâ | 3140 |
S'gebiid fon dr schdad stregd sich 7,4 km von Nôrdâ nach Siidâ un 6,3 Kilometer fon Wäschdâ nach Oschdâ (jeewajls dii braadschd schdelâ gnumâ).[3] Di flächâ fon dr gemargung is ôôsâgands 31,4 km², diâ dsamâsedsung dâfâu schdäd in dr dabälâ hiir driiwâr. Dâ greschde daal dâfâu drajwâ d'baurâ um, dr negschd greesâre is mid 40 % dr wald.
Nachbârgmôôndâ[edit | edit source]
Im Nôrdâ fon Langâburch lajd dii gmôônd Blaufäldâ (Blaufelden), im Oschdâ d'schdad Gerabrun (Gerabronn), im Siidâ d'schdad Ilshofâ (Ilshofen) (nôr därâ iire ägsglaawe Owârschdôônich), im Wäschdâ d'gmôônd Brâuschbach (Braunsbach). Diâ ale ghäärâ dsum Grajs Hall. Im Nôrdwäschdâ lajd diâ Grajschdad Ghindslsâ (Künzelsau) un d'gmôônd Mulfingâ (Mulfingen).
Gschichde[edit | edit source]
Mr nimd âu, es hen foorgschichdlich ufm Langâburchâr bärch-rigâ scho menschâ gwoond, awâr beleechd is nigs. Fon 500 f. Gr. âu sin Gheldâ in diâ geechnd dsoochâ un hen Fiireg-schands (Viereckschanze) baud, ôône lajd 2 km eschdlich fon dr schdad-mide in âm glôônâ wäldle. Diâ wird uf d'schbäd-gheldische La-Tène-Dsajd dadiird, wal mr schärbâ gfundâ had fon schôôlâ mid âjgwelbdâm rand un fon mid ghamschdrich fârdsiirdâ debf un aa räschd fon âm grafid-doon-gfäss. Mr nimd âu, des ghend â härâhoof gwää sâj, däär â machd-, ghuldh- un grichs-dsendrum wôôr. Im hajdichâ oord Undâr-reechâbach, där draj ghilâmeedâr im Nôrdâ fon dr ghärnschdad lajd, had mr ân härâsids mid woon-durm nôôchgwiisâ.
Diâ gschichde fon Langaburch fengd dan âu, indeem uf dem bärchschboorâ nach Wäschdâ iwâr dr Jagschd-schlingâ, dem Langâbärch, â heeâburch baud wird. Mr glaabd, das scho fôr 1200 â geschlächd fon eedlfrajâ, des dâfoor in Undâr-reechâbach ghogd is, san sids uf dâ schdradeegisch besârâ bärch fârleechd had, schbäädâr jeedâfals hen se sich nach dem najâ sids gnend. D'burch un d'schdad Langâburch wird dan dsum eerschdâ môôl anâ 1226 in 'râr uurghundâ fom bischof fon Wirdsburch ärwäänd, als Langenberg Castrum et oppidum.[4] Dôômôôls sin ausârhalb dr burch nôr â bôôr hajsâr gschdandâ, diâ lajd hen sich dôô wool âugsiidld dsur fârsôrchung fom burchhärâ. Â ghirchâ had's im oord ghane gäwâ, bis anâ 1556 had Langâburch dsur bfaraj Bächlingâ ghäärd. Um dâ oord rum wôôr â haach[5], alsâ â âjfriidung aus hegâwärg, schdägâ, längârâ wälâbischâlâ usw.[6]
Diâ frajâ härâ fon Langâburch, diâ im jôôr 1201 dsum ärschdâ môôl ärwäänd wärâ, awâr scho 1253 ausschdärwâ, sin eng mid dâ Härâ fon Hoâloe dsamâghangâ und waarschâjnds sogôôr fârwand mid denâ. Diâ Hâuâlâuâr hense jeedâfals dan beärbd, sâu is dr oord dsu Hoâloe ghumâ un dan dâbaj bliiwâ. Wii in andrâ hâuâlâuischâ amds-sids had sich aa hiir dan â beschrängde ajchâfârwaldung fon dr gmôônd endwigld. 1499 bis 1502 had dan dr Graaf Kraft VI. von Hohenlohe fom baumajschdâr Hanns Schramm di eerschd ghirch in Langâburch bauâ lasâ, d'Hajlich-Bluâd-Ghabälâ, dôôraus is dan di hajdich ghirch endschdandâ.[4] D'bfaraj is awâr wajdâr in Bächlingâ ghogd.
Mr liisd fon schiâsârajâ im Dädsembr 1507 in Langâburch, diâ solâ middâm Conz Schott von Schottenstein in Fârbindung schdeânâ.
Anâ 1568 is Langâburch dan residends-schdad wôrâ fon dr Graafschafd Hohenlohe-Langâburch, diâ schbäädâr dsum Firschdâdum wôrâ is, wiâ neemlich dr Grôôf Wolfgang (1546–1610) mid sâjnâr hoofhaldung in'd burch dsâuchâ is, wo foorhäär nôr â fogd ghogd is. Undâr sâjm nôôchfolchâr Grôôf Philipp Ernst von Hohenlohe (1584–1628) had mr in dr schdad âugfangâ, hefdich ds'bauâ. Dôômôôls had mr diâ hajd noch faschd ôôsâ gands iwrichbliiwâne schdadmauâr midsamd'âm door und'âm doordurm ufbaud un dâneewâ aa hajsâr fir emdâr un fir birchârslajd.[6] Un undâr'm Grôôfâ Philipp Ernst had mr aa diâ alde burch ausm 12. jôôrhundârd dsu âm Renäsôôs-schlos umbaud, des wôôr noch fôr'm Drajsichjäärichâ Griâch. Des regiirende Aadlshaus wôôr dswôôr in määrâre linjâ ufgschblidârd, drodsdeem is in Hooâlooe ôôsâgands fon dâ landâshärâ anâ 1556 d'Refôrmadsjoon âjgfiird wôrâ. Fon anâ 1576 bis diâ Graafschafd dan anâ 1806 fom Gheenichrajch Wirdâbärch im dsuuch dr Meedjadisiirung gschlugd wôrâ is, had's in Langâburch â hoofbrädighaduur gäwâ, dôô is aa s'Schdadbfarâr-amd un fon 1579 âu aa s'Subâr-indhendend â-amd drâu ghangâ. Im Drajsichjäärichâ Griâch hen dan ghajsârliche drubâ des Langâburch dsimlich dsuâgrichd.
Scho mide fom 19. jôôhundârd had d'schdad gschoowâ, dase ân bôôâuschlus griâchd. Mr hads brobiird baj dr blôônung fon dr Ajsâbôô-linje Haalbrun–Nirnbärch, odr baj dr Dauwârdôôlbôô Märchâdôôl – Ôôlâ, das mr ans Haabd-schiinâneds nâughumd, s'had awâr ned glabd. nääwâ-schdreg, diâ fon Langâburch nach Blaufäldâ fiirâ sold. S'gääld dâfiir is am 30. Juuni 1898 âugwiisâ wôrâ, alsâ had mr im Maj anâ 1899 mi'm bauâ ôôgfangâ. Diâ bôôhoofsgebajde fon Langâburch un Luudwichsruue sin als Âjhajds-bôôheef fom Dhib IIIa bdsw. IIa baud.[7] Nâj moânâd schbäädâr, am Meândich, dem 22. Januaar 1900, is d'schdregâ dan frajgäwâ wôrâ. Fon dôô âu bis dsur schdil-leechung anâ 1996 had alsâ d'schdad mid dr bôôschdreg nach Blaufäldâ am Ajsâbôôneds ghangâ. Dâ Bhärsoonâfârgher uf dr schdreg mad mr scho lang foorhäär anâ 1963 widâr âjgschdeld.
Anâ 1963 had's im schloss brend, s'had drundâr arch gliidâ. Am 1. Feebruar 1972 had mr diâ foorhäär sälbschdendich gmôônd Bächlingâ dsu Langâburch gschlôôchâ. Mid dr Grajs-refôrm in Baadâ-wirdâbärch anâ 1973 is Langâburch dan am 1. Januaar 1973 fom Grajs Graalsâ, däär ufgläâsd wôrâ is, dsum Grajs Schwääbisch Hall gwandârd.
Endwiglung fon dr befelgârung[edit | edit source]
D'âjwoonârdsôôlâ geân nachm jeedsmôôlichâ gebiid. Bis anâ 1961 sin diâ dsôôlâ schädsungâ, danôôch sin's imâr amdliche fôrdschrajwungâ fon dâ dsuâschdendichâ Schdadisdischâ Emdâr. Dseeld sin nôr haubdwoonsids.[8] Mid 57 âjwoonâr broo km² lajd Langâburch wajd undârm Landâsmidl fon Baadâ-Wirdâbärch, däär nachm Schdadisdischâ Landâamd baj 301 âjwoonâr jee km² lajd.
| Jôôr | 1933 | 1939 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2007 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Âjwoonârdsôôl | 1174 | 1088 | 2084 | 2100 | 1833 | 1922 | 1848 | 1789 |
Relichjoonâ[edit | edit source]
In Langâburch hen d'Firschdâ fon Hoâloe d'Refôrmadsjoon âjgfiird. In dâr schdad is dan â Suubhârindhendend ghogd. Nachdeem's dsu Wirdâbärch ghumâ is, is Langâburch sids fon âm deghanaad fon dr Efanggeelischâ Landâsghirch in Wirdâbärch wôrâ. Dsum 1. Januaar 1976 is dr Ghirchâ-bedsirg Langâburch fon dem deghanaad mi'm Ghirchâ-bedsirch Blaufäldâ dsamâgleechd wôrâ. Sajdeem ghäärâ diâ dswaa Langâburchâr Ghirchâgmôôndâ, neemlich Langâburch un Bächlingâ, dsum najâ Ghirchâ-bedsirch Blaufäldâ.
D'ghadoolische Ghirchâgmôônd fon Langâburch ghäärd dsum Bfaramd Gerabrun.[9]
Bolidig[edit | edit source]
Wabâ un faanâ[edit | edit source]
D'blasoniirung fom Langâburchâr wabâ gäd sâu: In âm daaldâ schild owâ in schwards lefd â goldânâr leewe, undâ isâs in gold un schwards gschachd, in fiir rajâ. D'schdadfaane is gälb-schwards.
Um 1600 rum sin di äärschdâ schdad-siichl fon Langâburch ufdauchd, diâ môôl soo un môôl soo ufgmachd, manchmôôl aa nur daalwajs, s'wabâ fon dâ Langâburch härâ dsajchd hen, neemlich dâ Leewâ un d'Schachung. Dr leewâwurde had dsajdwajs aa â groonâ drôôchâ, un schdad dr Schachung had's aa â doblde rajâ fon raudâ gää odâr dâ grôâs-buuchschdaawâ L. Des ab'm 17. jôôhundârd. Nachdem mr sich fom Schduâgârdâr Haubd-schdaads-archiif had berôôdâ lasâ, had mr diâ uurschbrüngliche schachung widâr âjgfiird. S'wabâ un d'faanâ had s'Landrôôdsamb fom Grajs Hall am 17. Januaar 1979 an d'schada fârliiâ.[10]
Ghulduur un sääâswirdichghajdâ[edit | edit source]
Museeum[edit | edit source]
S'1970 ärefnâde Audoo-museeum im Schlos Langâburch, genauâr in dr eemaalichâ remiisâ fonem, dsajchd uugfäär 80 alde Audoos, dii soo im schus sin, das mr mid dâ majschdâ wägfôôrâ ghend.
Im Rôôdhaus is diâ gedanghschduuwâ fir Carl Julius Weber, des is ân am oord geboorânâr schrifdschdelâr un sadhiirighâr. Im dsimâr schdeen hisdoorische meebl un â bibliodheegh mid schrifdâ fonem. Dânäwâ sin dôô aa d'biâchâr un d'bildâr fon dr schrifdschdelâre Agnes Günther ausgschdeld, dii woo anâ 1891 bis 1907 als fraa fonâm deghaan in Lahg1aburch glääbd had un dôô iirn wäldberiimdâ romaan Die Heilige und ihr Narr schriiwâ had, där 1913 rausghumâ is. Dôô drin draud mr aa d'braudlajd.
Bauwärg[edit | edit source]
Im hisdorischâ schdad-ghärn von Langâburch, däär alds gsamdôôlaach undâr dengghmôôlschuds schdäd,[11] san â gands menge bau-dengghmäälâr ärhaldâ. S'Schlos Langâburch is â Renäsôôs-Schloss mid barogâm Schlossgardâ, dôô woond d'famiilje dâr Färschdâ fon Hoâloe-Langâburch, lajd uf fr schbids fonâm bärch-schboorâ. Â daal dâfâu is schlossmuseeum, des ghâu mr bsichdichâ. Dr blig fom schloss ufs Jagschddôôl nôô loond sich baj scheenâm wäädâr.
Uf Langâburchâr marghung schdäd sajd 1961 â 173 m hôôâr, abgschbandâr sendemaschd fon dr Deutschen Telekom AG, dôô wird häärfunggh , färnsää un richdfungg ausgschdraald (Geographische Koordinaten: Template:Wp/vmf/Coordinate).
Fon 1959 bis 1961 had mr ân 32 m hôôâ wasârdurm aus schdaal-bedoo baud. Obâob is â aussichdsbladfôrm, dii awâr ned reechlmääsich dsuâgenglich is.
-
Sendemaschd Langâburch -
Wasârdurm Langâburch
Reechlmääsiche fârôôschdaldungâ[edit | edit source]
- Diâ Firschdlichâ Gardâdääch, sin jeeds jôôr am äärschdâ wochâend im Säbdembr.
- S'gajd â dräfâ fiir besidsâr fon aldâ audoos, des haasd Langenburg Historic (friâr Langenburg Classic).
- Im rôômâ fom Hoâloâr Ghulduursomâr gajds am oord kondsärd.
Ghulinaarische schbedsjalidääd[edit | edit source]
Wiibâlâ sin â Langâburchâr schbedsjalidääd. Â Wiibâle is â windsichs siâsâs breedle (22 x 12 mm) aus dswaa dsamâhendândâ daachdrobfâ gmachd. Des is nach fôrm un ufbau eenlich wiâ Rusisch Brôâd, nôr isâs ned brâu, sondârn greemfarwich un dâr haubdgschmag is nach wanile. Ärfundâ had des im 18. jôôrhundârd dr hoof-ghondidâr Wibel, dôôhäär dr nôômâ.
Wirdschafd un infraschdrugduur[edit | edit source]
Ôôsäsiche undârneemâ[edit | edit source]
Dr greschd arbajdgääwâr is dr baumaschiinâbauâr Schaeff, däär is anâ 2002 in dr Holding ufgangâ Terex nends sich sälwâr ôônâr dr margdfiirâr baj dr häärschdelung fon Ghombhagd-baumaschiinâ[12] un schdeld in Langâburch raad-laadâr, bagâr-laadâr un mini-bagâr häär. Ende Nowembr 2008 had's in dr loghaalâ bräse ghaasâ, dr muâdr-ghondsärn dääd blôônâ, di brodugdsjoon in Langâburch âjdsschdelâ un ins Graalsâmâr wärg ds'fârlaachârn. In Langâburch sol dôônôôch grôôd noch d'fârwaldung blajwâ.[13] Däärdsajd (2008) schafâ baj Terex in Langâburch uugfäär 240 lajd.
Fârgheer[edit | edit source]
D'schdad ärrajchd mr iwâr diâ ausfard Ilshofen/Wolpertshausen fon dr Audobôô A 6. Langâburch ghäärd dsum fârgheersfârbund KreisVerkehr Schwäbisch Hall, dem sâj busliinje 71 fiird fon Hall iwar Langâburch un Gerabrun nach Schroodsbärch (Schrozberg) un dsrig.
Di nägschdâ bôôheef läächâ in Blaufäldâ], Hall-Hesldâ und Graalsâ.
Grichd[edit | edit source]
In Langâburch is â Amdsgrichd, des ghäärd dsum Landgrichds-bedsirch Ellwangâ und zum Oowârlandâsgrichds-bedsirch Schduâgârd.
Bildâr[edit | edit source]
-
D'Haubdsschdrôôs mid dr Bfargirch unâm schdad-door, fon wäschdâ häär gsää -
D'Haubdsschdrôôs, andârschd rum dsum Schlos dsrig gsää -
Bächlingen, fom Schlos Langâburch owâ aus gsää -
Dr Ooschdârbrunâ anâ 2009
Lajd[edit | edit source]
See un dechdâr fon dr schdad[edit | edit source]
- [Karl Ludwig zu Hohenlohe-Langenburg (1762–1825), dridâr Firschd fom Haus Hoâloe-Langâburch, Abgôrdnâdâr in dr Ghamâr fon dâ Schdandâshärâ
- Karl Julius Weber (1767–1832), filosoof un dichdâr
- Ernst I. zu Hohenlohe-Langenburg (1794–1860), firdâr Firschd fom Haus Hoâloe-Langâburch, Bräsiidend fon dâr Ghamâr fon dâ Schdandâshärâ
- Hermann zu Hohenlohe-Langenburg (1832–1913), segsdâr Firschd fom Haus Hoâloe-Langâburch, Abgôrdnâdâr in dr Ghamâr fon dâ Schdandâshärâ
- Ernst II. zu Hohenlohe-Langenburg (1863–1950), Rägend fon Sagsâ-Ghooburch un Goodhâ, Abgôrdnâdâr in dr Ghamâr fon dâ Schdandâshärâ
- Gottfried Prinz zu Hohenlohe-Langenburg (1897–1960), ghomisaarischâr Landraad in Graalsâ
Ufgwachsâ in Langâburch[edit | edit source]
- Rezzo Schlauch (* 4. Oktober 1947), Bolidigâr (Bindnis 90/Di Greânâ)
- Joschka Fischer (* 12. April 1948), Bolidigâr (Bindnis 90/Di Greânâ), Bundâsausâminischdâr un Fiidseghandslâr 1998–2005
Wajdâre[edit | edit source]
Ned in Langâburch geboorâ wôrâ is, awâr dôrd däädich gwää is
- Agnes Günther (1863–1911), schrifdschdelâre
Ôôndslnôôchwajs[edit | edit source]
- ↑ Das Land Baden-Württemberg. Amtliche Beschreibung nach Kreisen und Gemeinden. Band IV: Regierungsbezirk Stuttgart, Regionalverbände Franken und Ostwürttemberg. Kohlhammer, Stuttgart 1980, ISBN 3-17-005708-1. S. 487–491
- ↑ Statistisches Landesamt Baden-Württemberg – Landesinformationssystem (LIS):Flächenerhebung 2004 (Schdichdôôch: 31.12.2004), Erheewung nach dr daadsächlichâ nudsung, Langenburg, Stadt (Landkreis Schwäbisch Hall)
- ↑ Gmäsâ uf Geodatenzentrum.de
- ↑ 4.0 4.1 evangelisch-in-hohenlohe.de: Die evangelische Stadtkirche Langenburg
- ↑ Fgl. im Grimmschâ Wärdârbuâch dâ âjdrôôch „Hag”, bedajdung II.
- ↑ 6.0 6.1 Rudolf und Ingaruth Schlauch: Langenburg – Herz im Hohenloher Land. Gerabronn 1971, ISBN 3-87354-031-2, S. 11
- ↑ Template:Wp/vmf/Literatur
- ↑ Statistisches Landesamt Baden-Württemberg - Landesinformationssystem (LIS): Gemeindegebiet, Bevölkerung und Bevölkerungsdichte seit 1961 (jährlich), Fortschreibungen (31.12.), Langenburg, Stadt (Landkreis Schwäbisch Hall)
- ↑ evangelisch-in-hohenlohe.de: Das evangelische Pfarramt Langenburg-Bächlingen
- ↑ Heinz Bardua: Die Kreis- und Gemeindewappen im Regierungsbezirk Stuttgart. Theiss, Stuttgart 1987, ISBN 3-8062-0801-8 (Kreis- und Gemeindewappen in Baden-Württemberg, 1). S. 90
- ↑ Denkmalpflegerische Wertepläne zu den Gesamtanlagen Kirchberg/Jagst, Langenburg, Schrozberg-Bartenstein (Kreis Schwäbisch Hall) und Weikersheim (Main-Tauber-Kreis): Offizielle Übergabe der Wertepläne am 28. und 29. Januar 2009 in den Rathäusern der Städte. Bräse-middajlung fom Regiirungsbräsiidjum Schduâgârd fom 26. Januaar 2009 (ôôgruâfâ am 1. Feebruaar 2009).
- ↑ Terex.de: Terex Geschichte
- ↑ Terex verlässt Langenburg. In: Hohenloher Tagblatt vom 28. November 2008
Wäblinggs[edit | edit source]
