Wp/tly/Tolışə Zərdust
Tolışə Zərdusti barədə co- co ənıvışton nıvıştəyon hıstin. Çəvondə i xonəxo Zərdusti ısətnə Əfqanıstoni nezi bə ğədimə , Baktiriya nomədə şəhəri həndəvərondə çı momo be nıvıştə. Dıminə ənıvışt ısətboy Zərdusti Rades nomədə şəhərədə çı momo be nıvıştdə. Im şəhər ısətnə Tehroni həndəvərədə bə , Rey nomədə vırəy. (V) Pencminə ya (VI) şəşminə əsri nimədə , qasbuən ( 638-551) şəşsa vistıhəşt, pensa pencoiminə sori Yolə İronədə jiə. Çı peyğəmbəri momo beyku əlehdə nıvıştemonən hıste. De pəhləvion nıvıştemoni əv ( 258) dısapencohəştsor (VII-VI) haftminə- şəşminə əsrdə İskəndəri bə İron ome bə nav jiə. De linqviston kardə oşemoni Avesta “Ğat” () XII -X ) çəmə eraku bə nav donzəminə ya daminə əsriku bəmə xəbə dodə. Imən bəmə əy votdə ki, Zərdustəti həmə dinonsə bə nav omə ve ğədimə dinondə qıləyniey. Ərəstun Zərdusti çe Əflatunisə şəş həzo sor bə nav jiey nıvıştdə. Əv ıştə kitobədə jıqo nıvıştdə: “ Qılə co codukardə məktəb hıste. Musaku bə İonn detobə Lotasi iyan yəhudiyon, ım məktəb Zərdustətiku həzo sor bə peşo bə miyon beşə”. Demiyan jıqo bə sə dəşe bedə ki, Zərdust Musa peyğəmbərisə həzosoronsə bə nav jiə.
Mioənə əsrdə jiə bənəy Əl- Buruni, Əl- Bələzuri, Əl- Qəzvini, Əl- Həməvi mısılmonə alimon Zərdusti Atropetanədə, çe Kurə ru nezi ( ısətnə Azərbaycanədə) çe momo be nıvıştdən. Bənəy Meri Boys iyan Bəl Qəndəhər Tilaki nomədə alimon Zərdusti Ursiyətəda çe momo be nıvıştdən. Çəyoən çe Zərdusti bə İron şe əyo jie famedən.
Zərdust çı Sipitama xıyzonədə çe momo bə. Sipitama nom Avesta ğatonədə bənəy qılə tovığə xıyzoni bəmə rosniə bedə. Zərdusti pə nom Purasp, moə nomış Doqdove. Əçəy yolə bıvə nomon Rətuştər iyan Ranquştər, rukə bıvon nom Nuətəriqə iyan Nıvətişe. Zərust çı momo beədəy bəmə ni. Sovə əğıl momo beədəy bəpe bıməmo , zərdust ısət boy sırə. Əçəy sırə dı həzosə ve şəytonış kıştəşe. De çə vaxtnə dəbi sovə əğılışon de moli çumunişon şırtəşone de pəsə pustişon pebıştəşone. Zərdust sovə əğıl beədəy ve odəmi hədəyon haştə koon bin. Im ko şəytonoku ve yolə bəlxıniətiş varde. Əvon bo Zərdusti kışte ve hımıcımışon karde. Çəvon ım hımıcımon bə puç beşin. Zərdust çe Xıdo dastqirəti jitono be, Xıdo əy noğo dodəbe. Zərdusti jeni nom Xovi ( Xvovi) be. Əv se bəjən kəxıvand bəbe. İ bəjən əv bə vevə jeni peşonə dı bəjəni bə cıvonə kinə kəxıvand bəbe. Ə vevə jenuku çəy dıqlə zoəş bəbe. Çə zon nom Urvəvət- nərə iyan Xıvərəçitrə be. Əvon perəsəyn boştənışon co- co sənətışon səçınişone.Urvəvət moldo iyan zəminəkaşt be. Xıvəçitrə - sərbozətiş səçınişe. Co jenondəş ço qılə fərzəndış bə peşo mande. Qılə zoə nomış İsadvəstrə be. Əv peşo zərdustiəti dini yolə ləvobıjənondə be. Əmandəniə se qılə əğlonış kinə be. Çəvon nom Freni, Triti iyan Poruçistə be.
Avesta ğaton Zərdusti bənəy qılə tarixərizə noə bə har odəmi hay rəsə odəmi bəmə nuşo dodə. Zərdust ğaton hande- hande odəmon bə aşişəti , de iyandı bə çokə suluk vanq kardə. Əv ıştə deşmenon bə pand qəte sədo kardə əvoni çe şəytoni diniku, çe xun ekardeku dast kəşero dəvon ehandedə. Iştə ehandemondə əv şərə zu de ovandinə zu barədə , çəvon bə odəmon çoki- bevəciku votdə. Əv odəmon bevəciku dast kəşe bəyəndı çoki karde ovardəbe. Avesta qılə ğatədə çe Avesta zıvondə jıqo qılə ayə hıste “ Beşi bıvot bə İomə bebe be koç. Dvuqirim aspana, dıviqirim, pəsəna, dıvuqirim, bezana, dıviqirim kajala” demiyan vinde bedə ki, Avesta çı Tolışi ənkə- bənkon zıvonədə bə. Avesta har ğati hande sərostə çəm, avazış hıstışbe. Ə ğaton sərostiə handemoni bəvədə şe Avesta sərostəhandon mağon handəbin. Isət bəmə bənəy muğami rəsə muğamaton dəçəvon nomi anqıləy. Imi bəmə çe moğamati nomon bərmalə votedən. Çoknə binim har ğati nomış hande çəmış hgıstbeşe, əvoni bənəy dığat-duqah, seğat- seqah, ço ğat- çaharqahi bəsə dəşə be səroste.
Xıdo nom de Zərdusti Avesta bənəy Ahura Mazda votə bedəbe.
Xşatra Variya- taxtı- tac.
Xourvatat- Dırısəti.
Amermart- ənəmarde (dırozə ji).
Voxu- Mana- çokə fam.
Aşa Vəxişta-aşişəti.
Spenta –Orməti- Xıdo məsə oroməti.
Sırəşo- votəməsəti.
Zərdustəti de şəytoni zu hejo bə canq be, əvoni xar kardəbe.
Zərdusti dini əçəy ıştən nemeson ənıvışt Fridrix Nitşaş bə hədəyonış varde. Əy “ Zərdusti jıqoş votə” nomədəş qıləy kitobış nıvışte. İ həzo həştsa nəveşəşminə sori çe Nitşe kitobi handəbəpeşt nemeson mahnepeəğand Rixard Ştrausi “ Zərdusti jıqoş votə” nomədə qılə yolə simfoniyaş peğandışe. Nəv qılə xonəku bə ım simfoniya har qılə xonə nim saat dəkəşedə. Bı simfoniyada arqan iyan dəkul ( kolokol) oko doə bedə.