Wp/tly/Çe Qevara

Ernesto Çe Qevara (1960)

Ernesto Çe Qevara (isp. Ernesto Che Quevara; 14 iyun 1928 – 9 oktyabr 1967) — arqentinavıje masrksist- inqlabəkə siysətəvon. De Fidel Kastro bə i co Kuba və iyən beynəlxəlğ inqlabi lıvemoni sərdarondə bıə. Nomədəş bə “Çe “poə çe Kuba partizanon zıvono bəy doə bə. Im sıxan çe arqentinavıjon qəvədə bənəy nezə dusti bə sə dəşe bedə.

Jimonış

(1944): cıvonə Ernesto, Selia (əçəy moə), Selia (hovəş), Roberto, Huan Martin, Ernesto (piəş), Ana Mariya.

Ernesto Qevara İspaniyə iyən İrlandiya bınəku bə xıyzoni 5 qılə əğılonədə həməysə yoltəye. Əv çe Arqentina Rosario nomədə şəhərədə moəmo bə. Çəy movardəruji barədə nıvıştəbə uspurnomədə movardərujış 14 maye. Çe Qevara ənkə Patrik Linç 1715-nə sori çe İrlandiya Qauley nomədə vırədə çı moəmo bə. Əv çe İrlandiyaku beşə bə İspaniyə Bilbao nomədə şəhər, çəyoən bə i sə bə Arqentina poş noəşe. Çe Qevara ənkə Fransisko Linç 1817-nə, nənəş Ana Linç 1868-nə sori moəku bıən. Qauley Ana Linçi zoə iyən çı Çe pıə Emesto Qevara Linç 1900-nə sori çe moəku bıən. Qevara Linç 1927-nə sori de Selia de la Serna Lyosa kəxıvand bedən. Çəvədə se zoə,dıqlə kinəş bedəşe.

Qevara əğılətico bı çəpliə xıyzonədə deştə tikəyən çəpəfaməti səçınyə bedəbe. Diəməkə ki əv tanqənəfəs bey astmə noxəşiş hestışe vitemonədə ve çokə vərzışkorbe. Bəçəy jıqo xosiyəti diə məkə,əv çı reqbi hənəki xaxanədə əbi. Bənəy ələvuşi hənək əkəy.Hejo bı koyro əy de “ Fuser”( ziyodə harın hənək karde çəmış hestbeşe Əəve bəy “El Furibundo” sıxan bə.Əçəy moə fəmiliyə “Sema”-ku pesoxtəşonbe) nomədə ləğəbi zındəbin.

Qevara ıştə pəku şahmat hənək karde omutəbəpeşt binoş kardışe şahmatə hənəki keşonədə bo zu qəte.Əçəy bəvədə 12 sor jiş hestbeşe. Nuperəsə vaxtonədə bə şeeri mılxəs ve emedəbe. Çe Pablo Neruda nıvıştəyon ve handəbe.

Qevara ıştə jimoni dırozi çı Latıni amerikadə cər bə şeer nıvıştesə ve sərutəy. Əv ve şeeri xaxanədə bey veyən şeer handəkəs be.
Əv Cek Londoni ,Jul Verni iyən Ziqmund Freydi de Bertran Rasseli ve əhandi. Perəsəbəpeşt de şəkil kəşey ıştə sə ğal kardəbe.Iştə vaxti veyni odəmon iyən ıştə şə vıron de fotoaparati əkəşi.Iştə rujon de şəkil kəşe dəvonidəbe.

Qevara bo pezışkəti handero 1948-nə sori bə Buenos-Ayresei Unverstet dəşedə.De arə doy ıştə handemoni 1953-nə sori oroxnidə. Hejo həmonə sori iyunə manqi 12-də ıştə diplomi bə dast sedə. Sənətkoə pezışk bey ro,əçəy çanədə,çoknəy hande barədə hiç çi zıne bedəni. Ehanə əy sərostə pezışkə məktəbış oroxniey zınəşnibu,əçəy çı curə pezışk bey zıne bedəni.

Qevara ıştə tələbəti vaxtonədə bə Latınə Amerika ro kardə. 1951-nə sori çəy həmroə zoə Alberto Qranado çandiçandsor bə Kobəsoni Amerika şeyro qətə eçınış bəyış votışe.

Ənəhoy dənıkəşəy” La Poderosa II” (zumand) nomi doəbə 500 sm³- nə 1939 –nə sori omıştə bə motosikleti penıştin, çe Alta-Qrasiaku bə ro dəqınin. Peruədə çe Amaznkə ru kənoədə cuzam nomədə koloniyədə deştəxoşi 3-4 ruj mande barədə famedən. Çe Gevarə ım şə ro barədə əçəy nıvıştəyon “Notas da viaje” 2004-nə sori"Diarios da motocicleta" (Motoskleti rujnomə) nomədə kino kəşə bə. Bı kardə roədə məxloğon beçizəti,bəvon kardə tovi nezədə vində Qevara çı marksizmi fikifami jintono Latınə Amerikada bə ım nohəxəti tumi de inqlabi bırye,de inqlabi roy olığne famedə.

Əv həmə Latın Amerika bənəy iqılə andomi çı noxəşiku proxniey barədə ıştən boştə bə ray oməy.

Kuba

1955-nə sori iyunə manqədə Meksikadə çəy dust Nikol Lopez əy de Raul Kastro oşnə kardə. İ-dı haftə bəpeştə Kubadə çe zindono beşə Fidel Kastroən bə Meksika omedə. 1955-nə sori iyunə manqi 8-də Raul Kastro Çe Qevarə de Fidel Kastro oşnə kardə. Çəvon aradə şə tasıbiku Qevara bəsə dəşedə ki, Fidel Kastro bə sərdarəti nomi damə odəme. Əve əv bə jıqo qılə ray oməy,dəvon bə i co bəvədə Kubadə fiğon kardə Fulhensio Batista taxti vılo karde eçınədə bəvon həmro bıbu.

18 avqustədə 1955-nə sori Çe Qevara de Hilda Qadea kəxıvand bedə. 15 fevral 1956-nə sori Hilda iyən Beatris nomədə dıqlə kinəşon çı moəmo bin.

25 noyabrədə 1956-nə sori Meksikaku bə Kuba şə roysə Qranma” nomədə vokırədə bə odəmon dılədə iqlə kubəvoj nıbəkəs Qevara bey. Bə hışki beşe-benışə çe Fulhensio Batista dastə hurəcış kardışe bəvon. Qevarə bə dastə odəmon poəyışon əyoşon qətışone, peşo əvonışon zindonədəşon kıştışone.

Qevara bı canqədə ıştə vitə qılə həmro bə ji eğandə əbjori peqətero pezışkə xırcini vadoədə ləzədə pezışkiku bə canqbaz peqarde bə yod vardeku nıvıştdə. Səlomət mandə 15-20 qılə həmron bə Seyerra Maestra nomədə band vitedən. Çəyo əvon de Fulhensio Batista hukməti bino kardən partizanə canq karde. Həmron aradə de ciqəmandəti nom bekardə Qevarə sərdor Komandante bedə. Əv bo vekəson deştə ğəttoləti,ciqəmandəti tarsış hestbeşe. Bə deşmenon ğədəğə kardə odəmon de vitə odəmon ve bevəc rəvidəbe,əvoni nəsım kardəbe.1958-nə sori çe Kuba inqlabi qırd mənfətinə koədə bə bə Santa-Klara nomədə şəhəri hurəc kardə ciqəmandə dastə sərdorətiş kardışe. Sovı qeneralon ,de qeneral Kantiliyo bə i co “Central Amerika” nomədə şəkə omıştə fabrikədə Fidel Kastro de Fulhensio Batista vindemon kardə Fulhensio Batista çəy ray omutedə ,yanvarə manqi 1-də 1959-nə sori bə Dominkan Respublika vitedə.

Tojə soxtə keşvəri rayo fevralə manqi 7-də Çe Qevarə ,movardrujiku çe Kuba vətəndo” nomi cər bey. Kam qılə vaxti bəpeşt Meksikaku beşey bə nav kəxıvand bə Qadea nomədə jeniku co bedə. İyunə manqi 2-də 1959-nə sori çı “26 iyulə lıvemoni” odəmonədə qıləyni de Aleyda Març nomədə jeni kəxıvand bedə.

Əy bə Kabana nomədə zindonxonə yol nodən,çəyoən yanvarə manqi 2 –də 1959 nə soriku tosə yanvarə manqi 12-ə 1959-nə sori dırozdi bəştə qi peqətə bı koədə çe Fulhensio Batista hukməti odəmon, BRAC (Buro de Represion Activides Comunistas- Komuniston Lıvemoni Hıtvoniə Xıdməti) dusəğon, canqkardə xətokorəti kardəkəson tambe karde çəyo əvoni ehaşte roədə yol bey, ım koonış bəştə qiş peqətışe..
De TIME jurnali nıvıştemoni ,əçəy kardə tambe deştə nohəxəti nomış bekardışe. Peşo ımi Milli Zəminon bə dərhəl varde insutədə yolışon noşone,çəyoən çı Kuba Milli Banki sərdor be.

Çe Gevara de Jan- Pol Sart iyən de Simona de Boyuari vindemon karde. (mart 1960, Kuba)

1959-nə soriku Qevara binoş kardışe bə co keşvəron inqlabi lıvoş-lıvoşi roədə dast qəte. Mande ım dastqətəti bə beovandəti beşey. İminə dəvinə Panamada bin obey. Peşo bı roədə co qəmən Dominkan Respublika noədə keşvərədə şodə bəy. Im çəkəm-çəkəm de “ El Alqerino” nomi cər bə Henri Fuerte iyən Enrike Himenez nomədə odəmon sərdorəti dəvoniə bey.

1960-nə sori Qevara “ La Coubre” nomədə yolə kulosi tıpe vaxti əyo bə həlok bə odəmonış koməqış kardışe. Əvoni peroxniye koədə ,dıminə tıpemonədə sa qıləsə bəpe odəm marde. Çu mardə odəmon yasədə Alberto Korda Che nomədə cər bə şəkilış kəşəşe.”La Coubre” ıştənbəsə ya de co dasti tıpey hələn zıne bedəni.Im koy poəjənəti be iddo kardəkəson (CİA) Xəbon Mərənqo Biro jıqoşon bə rayışon səy ki,ım ko çı Batista deşmenon zuyku çı Qevara deşmen bə,çəyo çı CİA koəkon dastış hetışe. Çe Kuba didərqinon çe kulosi tıpemoni çe Qevarə deşmenon bə SSCB-I dılədust bə yolon dast beyən votedən.

Qevara çəyo bənəy Kuba Sənaye vəziri çı sosializmi bərmalə iyən ğəti bə dərhəl ome roədə, çe keşvəri navədə şə odəmon aradə həşəy.
Iştə . "Partizanə canq” nomədə kitobədə de əbjori pelıvəkəson de kamə dastə mande roziətiş nıvıştəşe.Əv bı koədə bə yolə onemonon bey noroziəti nişo dodəbe. Bə qədə partizanə dastə dastqirəti karde rayədə mandəbe, sənibəton çe ray qərdəni kəşedəbe. Kubadə sosilistəti iyən odəmi (El socialismo y el hombre en Cuba, 1965) nomədə dəvinədə tojə qılə odəmi bə miyon varde qərdəni kəşedə. Kalikəson çe Qevarə ım “tojə odəmi” reçin iyən soyə qılə model bey vindəbin.

1961- nə sori Xuqon ovə latə nomədə vırədə Gevarə bı vışkimonədə de canq kardəkəson həmro qıniey. De Fidel Kastro tovi çe Kuba kobəsonədə qəror qətə bə canbozə dastə yol bey. İyo de dastdənoy çəmi qirinə desantə dastonış bəştə vırəş nışandovnişe. Qevara 1962-nə sori çı oktyabr inqlabi vaxti sə rost kardə Karibi bəyənıqınəyədə çe Sovet İbemon ballestikə rəketon bə Kuba varde roədə yolə koş vindışe
İ-dı ruji bədiqə “Dally Voker” nomədə bə inqilison rujnoməş jıqoş votışe: “ Ehanə ə rəketon çe Kuba ehdədə bəbəyn,əvon bə AİŞ-on əğandimon yaıən əvoni muzonq əqətimon”

Kubaku iberdəmədə be nom,be nışon bə ni beşey

Ernesto Çe Qevara

1964 sori dekabrə manqədə Nyu-Yorkədə bə İbə Milləton Təşkilat çe keşvəri əyo vığandə dastə sədə bo ehande şe. CBS–i televindonədə vıjorə rujonədə nişo doə "Face the Nation" nomədə bərnamədə ehandışe. Çı AİŞ-i senator Yucin Makkarti çe Malkolm İksi koy həmron iyən de kanadavoj radikal bə de Mişel Duklosişən vinemonınoş kardışe. Dekabrə manqi 17-də bə Paris se manqnəni bə qılə nəvemoni binoş kardışe. Bı nəveədə Çini, İconə Ərəbə resbublika (Misir-Suriya) ekuəşe. İrlandiya, Paris iyən Praqadə kamişi mande. Fevralə manqi 24-də 1965-nə sori Zairədə, çəyoən dınyo beynəlmiləl səhnə vindemonədə orəxnə bə çəş çiyış “ Dıminə Afrikə-Asiya İqtisadi Həmrəğəti Qırdəbemon”ədəş qəp jeyış bə. “Bı qəp jemonədəş jıqoş votəşe: Tosə marde bə bı canqədə hiç qılə marz be əzıni bəməno. Çe dınyo kom kıçədə bedəbu bıbu,əmə bə məydon beşə hiç qılə yeğnəğiku bə kəno mande əzınimon. İqlə keşvəri dəboxte çəmə dəboxteye,bə imperialison bac omey çəmə bac omeye.”

Əçəy ım sıxani odəmonış dəqıjnişe.” Sosialist bə keşvəron, çe Kobəsoni qətımədə bə keşvəron nunəkıle kardə dastqirətiku dast kəşey qılə əxlaqi koy”. Çəyoən ım koy bə dərhəl vardero komuniston blokədə bə keşvəron bəyəndı çoknəy dastqirəti karde roonış nişoş doşe.Martə manqi 14-də bə Kuba oqardemonədə çe Havana epərqoədə Fidel Kastro, Raul Kastro,Osvaldo Dorticos iyən Carlos Rafael Rodriquezi əvışon betəm-betəmi pişvozışon kardışone.

Dı haftə bədiqə Qevara hukməti koonku bə kəno okıridə. Peş Fidel Kastro Kubada iminə odəm bə Qevara konco bey 1965-nə sori qırd yolə sırondə be.

Mioniku əçəy iberdəmədə ni bey işkil bə nav noə bey: sənaye vəzirətiədə ko kardeyro əçəy qətə eçınon bə puç beşey, Çini de Səveti aradə dustiəti bə puç beşey çəyoən Qevara çe Çini Komunist partiya havəri kəşey, bı koyro Sovet İbemon bə Fidel Kastro qətə tov iyən çe Kuba iqtisadiyati ohoc kardeyro Qevara de Fidel Kastro bə ray nome işkilon nişo dodəbin. Fidel Kastro Qevarə nomi məxloğe arada car bey vindəbe əçəy bı barədə ve norohət beyən votedən. Çe Fidel Kastro kali nıpyəkəson Qevaro bə ni beşey barədə votemonon odəmi dıdıli haştən. Çe Qevaro niyət hico bərmalə kadə bəni, iqlə əçəy bə Fidel Kastro nıvıştə betarixə nomə çı qılə dıdimə odəmi dasti nıvıştəy vinde bedə. Im nomə bə Qevara nıvıştəy mandəni.

Çe Qevara de Çini Komunist partiya yolon votəyon çinivıjon bərmalə karde, çe Sovet İbemon har koədə bə şıkrə mandə Kuba ro yolə işkil bey. Çe Kuba inqilabi iminə rujoədə Qevara çe Latın Amerika Mao Tsedun eçıni bə ko dənoy, əv Mao Tsedun kardəyon əçəy famemoni bəqəm karde, çı Çini “ Bə Nav Yolə Qəm”-i mandəbe. Çı Kuba kobəsoni “çəşəvonə kardemon”-iro diə məkə ki, Qevara de Sovet İbemoni votəyon bə ray omedənıbe, mande de Kastro suluk karde tovədə mandəbe.Imən bəçəy ni be işkil bey bəzıney. Diəməkə ki, həm Qevara həmən Fidel Kastro Çini de Sovet İbemon miyonədə dustiəti iyən iqlə ray beyro dastqirəti kardəbin. Çe dıqlə yolə keşvəron arada deşmenəti bə dustiəti peqordınye nızne,ım koy bə puç beşeyən votəkəson hestin.

Çe Nikita Xruşovi de Fidel Kastro Kubaku rəketon bə dumo oqırdınye bı koədə bə ray omey,çe Sovet İbemon çoğoləti vində Qevara, Kubadə Rəketi kaxtiəti eğandə Sovet İbemon barədə tikəyən bə dıdıləti bey. Zairədə orəxnə ovardemonondə Xəremi niməqırdili,Kobəsonədə AİŞ iyən həşipemədə SSCB liderəti Nısoə niməqırdiliədə qətıməkə vindeyış oşko,bərmalə votəşbe. Çe Vyetnami canqi vaxtədə Xaremi Vyetnami havərış kəşəbe,jıqoş votəşbe ki,ovc kardə keşvəron məxloğ bəştə dast əbjor peqətənine “ ve Veytnamon” bə miyon vardəninin.

Çe Qevara jimoni orəxe barədə dınyoədə qardə ğıybəton Fidel Kastro 16 iyun 1965-nə sori ıştə ehandemonədəş çe Qevarə barədə əsəlmay zıney iqlə çı Qevarə dılipəyku zıne bəbe,votışe. Çe Qevarə miyonədə ni bey barədə Kuba dılədə iyən ətrofonədə sıxanon pevılo bin. Həmonə sori oktyabra manqi 3-də, Fidel Kastro çe Qevara 3-4 manq çımi bə nav nıvıştə betarixə noməş faşış kardışe. Bı nıvıştə nomədə Qevara ıştəni bə Kuba inqilabi anqıl bey barədə nıvıştəbe,mande co keşvəronədə bo tojə inqlabon kardero çı Kubaku co be nıvıştəbe. Nomədə co ozodoəti piə soyəmandə dınyo xəlğon bəy ğədəğə karde nıvıştə. Çəyon əçəy bə xəlğon sədo hay doy əvış bə tojə partizanə canqon omujən bey vadarış karde votedəbe.Həmən çe hukməti, çe tiritiku (partiyaku) iyən çe ləşkəri dılədə bə həmə yoləti kardə koonku dast peqəte çəyoən bo inqlabiro kardə koonro bəy doəbə Kuba vətəndoşətiku dast peqəteyışən iyoş ziyodəş kardəşe.

De ço qılə jurnalisti aradə bə qəpədə Fidel Kastro çe Qevara barədə bə sıxanon təyləqəp bey votedə. Dəçəy votəy,əçəy kanə həmro Qevara xəşətiş ve saze,ğıvrəğe. Bə Kastro bı votəyon ıştə vırədə,mande 1965-nə sori orəxədə Qevara jimon bə sır peqarde.Əçəy həşemon iyən konco bey çe dıqlə sori dırozdi qılə yolə sır bey made.

Bolivyadə Harujnənıvıştəyon

Bolivyadə Ernesto Çe Gevara partizanə canqonədə harujnə kardəyon nıvıştdə. Əçəy marde bəpeşt ım nıvıştəyon de 100 000 tiraci bə dınyo pevılo bedə.
Harujnənıvıştəyonədə kali qılon:

• Noyabırə manqi 7 -i 1965 nə sori 1-nə nıvıştəy.

Imrujnəruj çımı jimonədə tojə riə bino bedə. Jıqo peqəteədəy ım rokardemon ovandin dəvarde. De Paçenqo ıştə çəş-dimımon peqordınimone co curəmon kardemone,bə Koçəbambu oməymon bəmə lozim bə odəmonımon vindemone dəvonımon qəpımon jəmone.Odəmə bə qılə cip penıştimon. Bə Ranço kam mandə maşinınomon oqətemone. Çəyoən əməni de kokain omıştə divojon dənıqıjniyro çı divojənədə iqlə xonəxo dıdıli nahaştero bə iqlə maşin penıştimon,dəro qınimon..

• Oktyabrə manqi 7-də 1967-nə sori harujnənıvıştəydə orəxnə dəsu-pesu:

İyo- bə Nuyankaus omə rujiku 11 manq dəvardə. Ruj be yığnəğ dəvarde,vote bəbe ki, ənteğə dəvarde..... Radio xəbə dodə ki, 250 sərbozi Serronədəş 37 qılə partizanış-Filəğət əmıənışon eqırdışon qətəşone. Çəmə roonışon pebıriyəşone əmə Asero iyən Ora nomədə ruy aradə eqırdədəmon. Im xəbə bəmış sırəş doşe. (Haşiyə: Həyğətən çı Çe Qevara partizanə dastə bə vaxti çı dıqlə ruon aradə bə eqırd eqınyəbe. Soyəş jıqoy ki, əv ım vıron çok zındənıbe,bəştə konco bey nobələdbe. Im xəbəş radioədəş məsəşbe.Hejo həmonə ruji Çe Qevara bə canqədə yarəjə bedə,bə dast eqınidə çəyoən oktyabrə manqi 9-də əy de qullə jedən kıştən)