Wp/tig/8

Add links
From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | tig
Wp > tig > 8

ዝያደት[edit | edit source]

ክመ ሰብ መሰል “ዝያደት በሐርመ ይአቤተ” ለቤለዉ፡ ሕናመ እሊ ክታብ ሐቆ እትመምነ እግል ገሌ ለነቅሰ ምኒነ ሐጃት እግል ነአትዐሬ እሊ “ዝያደት ሐብሬ” ለልብል ባብ ፋትሓም ህሌነ። ምነ እትሊ ውሱካሙ ለህሌነ ሐብሬ እግል ዝያድ ድራሳት ለነፈዐኩም ሐብሬታት ወማዕሉማት እግል ትርከቦ ህዬ ሰብ ሰእየት ዐባይ ሕነ።

አክትበት ትግረይት ቅዱም[edit | edit source]

ህግየ ትግሬ እግል ሰልፍ መረት ለከትበወ ውላድ ኤረትርየ እንዴ ኢገብኦ ውላድ ካርጅ ቶም ለዐለው። እብ ትግረይት እንዴ ኢገብእ ህዬ እብ ሕሩፋት ሀገጊሆም ቶም እብ ክሱስ ትግሬ ከትቦ ለዐለው።

ክመ ምን ገሌ ድራሳት ለትአከደ/ ሙዚንገር ዌርነር ለልትበሀል ወድ ፈረንሳይ፣ “ሾካቡላሬ ዴላ ላንንጓ ትግሬ” ለብል አወላይ ክታብ ዲብ ሰነት 1863 ለከትበ። ዲብ ሰነት 1865 ህዬ ካልኣይ ክታብ ወሰከ።'” [1]

ክመ ለትሸረሐ እሊ አክትበት እሊ እብ ሕሩፍ ላቲን ወብዕድ ሕሩፍ ቱ ልትከተብ ለዐለ። አስክ 1889 ህይ ብዝሓም ውላድ ካርጅ ሕድ ለሸብህ አክትበት ከትበው። እትለ ለትሸረሐት ሰነት በህለት 1889 ላኪን ቀሽ ተወለዴ መድህን ገብሬ መድህን [2] ወቀሽ ዳዊት አማኑኤል [3] ለልትበሀሎ ክልኦት ውላድ ኤረትርየ።፡ እግል ሰልፍ መረት ትግረይት፣ እበ እግል አክራናተ ዝያድ እግለ ልወክል ለቀድር ሕሩፍ ግእዝ ከትበወ።

እታ ወክድ ለሀይ ዲብ እም-ኩሉ (ደዋዬሕ ባጹዕ) መድረሰት ዳክልየት እብ ትግሬ ተአደርስ ሰበት ዐለት ህዬ ለአክትበት ለበዝሐ ጽበጡ ዲብ ድራሰት ለሰዴ ወእግል ዲን ክስታን ለሸሬሕ ዐለ።

እለ መድረሰት ዳክልየት እግል ኖሰ እበ ክም መበሽረት ዲን ክስታን እንዴ ገብአው ለመጽአው ውላድ ካርጅ ለትፈተሐት ሰበት ዐለት ድራሰተ ክሉ ምስል ዲን ለትሓበረ ዐለ። ክም ከረ ቀሽ ካርል ጉስታቭ ሩደን ወሱዱስትሩም ለትበሀለው ዲብ ገለብ ሳክናም ለዐለው ውላድ ካርጅቿመ ትግረይት አክል ሕድ ለአሙረ ወደድጎ እተ ሰበት ዐለው፡ እብ ፍንቲት ሩዴን አክትበት ብዞሕ እብ ትግረይት ካትብ ቱ።

ዲብ አክትበት ትግሬ ቅዱም ዝያድ እግል ልትፈቀድ ለውጅቡ ላኪን ለዲብ 1897፣ “ቀዋዕድ ትግሬ” እንዴ ቤለ ለአምበተ ኢኖ-ሊትማን ቱ። ሊትማን ምን እሊ ለትሸረሐ ወቅት አስክለ ናይ ደንጎበ ምስል ሆፍነር እንዴ ገብአ ለአትዳለዩ ቃሙስ ትግሬ-- ርመን-እንግሊዝ (ዲብ 1962. ምስል ለትጠበዐ) ብዞሕ ብሑሳት ወደ። እብ መጃላትመ ርኤነ ምን ገብእ ዲብ ፋዩሕ ዓ ዳት ለመድ ወሳልፊት ሸዐብ ትግሬ ለከትበ ነፈር ቱ። ኢኖ- ሊትማን እበ ከስስ ዲበ እግሉ ዱሊት ለህሌት ተእሪኩ ሐጪር ለትሸሬሕ ሰፍሐት ዐቅምቶ። እምበል እሎምመ ምስል ቀሽ ሩዴን ዲብ ገለብ ለዐለ ሪቻርድ ሱንደስትሮም ለልትበሀል ወድ ገለብ ዎሮት ምነ እግል ህግየ ወዓዳት ትግሬ ለከስስ ክቱብ ለአውፈው ቱ[4]።

አክትበት ትግረይት ለሰኒ ቅዱም ገሌ ምኑ ዲብ ካርጅ እንዴ ኢገብእ ዲብለ ዲብ እም-ኩሉ ለዐለት መጥበዐት ልትጠበዕ ለዐለ ቱ።


ነፈዕ ወድ ዕትማን መን ቱ?[edit | edit source]

ነፈዕ፣ ዎሮት ምነ ኤረትርየ ለትትሐበን እቦም ውላደ ቱ። እት 1888 ህይ ዲብ ገለብ (ምድር መንሰዕ) ትወለደ። አቡሁ ዎሮት ምነ ዓዳት ወለመድ ገበይል ትግሬ ለልአምሮ ዐለ። ነፈዕ ህዩዬ፣ ክመ፣ “ሰኔት ምን ጽባብሐ ተ” ለልትብሀል፡ ንኡሽ ዲብ እንቱ ሰኒ ፈዳብ ወዲብ ዓዳት መጅተምዑ እዩስ ወብዞሕ ለልትሰአል ወጸብጥ ዐለ።

ነፈዕ፣ ወድ 12 ሰነት ክምሰል ገአ፡ እተ ዲብ ገለብ እብ ወንጌላይት ቤት ክስታን ፍትሕት ለዐለት መድረሰት፡ ምህሮ አንበተ። እብ ለትፈናተ አስባብ ዋልዴኑ ድራሰት ራድያም እግሉ ይዐለው። ህቱ ላኪን ንየት ትርድት ሰበት ዐለት እግሉ፡ እግል ሐድ ስስ ሰነት ደርሰ ዲበ። እተ መድረሰት ህዬ መደርስ እንዴ ገብአ ከድመ። እንዴ አትለ ህዬ፡ ሴድያይ ናይ ዎሮት ምስለ ከኒሰት ሸቄ ለዐለ ዶክቶር. ሱንድስትረም ለልትበሀል ሐኪም ወድ ስዊድን እንዴ ገብአ ሸቀ።

ነፈዕ፣ እብ አደቡ ሕሙድ ወእብ ሽቅሉ ሰኒ እዩስ ወእብ መትሰባል ሸዐቡ ለከድም ነፈር ሳሌሕ ነብረ። ዲበ እግል ሰልፍ መረቱ ለሐሶሴ ለዐለ፡ ዐገል-ክቱብ ህግየ ትግሬመ ልትአየስ ዐለ።

ሰነት 1905፣ ዎሮት ፕሮፌሰር ኢኖ ሊትማን ለልትበሀል፤፣ ወድ ጀርመን ላቱ ዓልም ሀገጊ ሴም፣ እብ ክሱስ ህግየ በሐስ እግል ሊዴ ገለብ አተ። እብ ገበይ ዶር. ስንዱስትረም ህዬ ምስል ነፈፅ ትዋጅሀ። ዲበ ሽቅል ድቁብ ህዬ ሕድ ተለው።

ሊትማን፡ እብ ክሱስ ነፈዕ ዲብ ልትነጌ፡ “መትጃግራይ ለአለቡ ሐንገል ለቡ፡ ነፈር ሰኒ ፈዳብ ቱ” ልብሉ። ዲበ ሽቅል UR: “ለእሙን ሴድያዬ (My Faithful assistant)” ልብልከ: እብ ሕሽመት ዐባይ ፈቅዱ።

እብ መሳዐደት ውቅል ናይ ንፈዕ ትግረይት እግል ልትዐለም ደቅበ። ሊትማን እግል ኖሱ ባሕስ ሰኒ ፈዳብ ምንመ ዐለ፣ አምበል ሰዳይት ነፈዕ ላኪን እሊ ክሉ ለከትበዩ አክትበት ትግራይት ወአትዳለዩ ገብእ? ብዝሓም ለልትሰኦሉ ሰኣል ቱ።

ሊትማን፡ ወራቱ እንዴ አትመመ አስክ ዐዱ (ጀርመን) ትበገሰ። ነፈፅ ህዬ አሮበ እንዴ ጌሰ እግል ልድረስ ንየት ትርድት ክም ቡ ሐበረዩ። ሊትማን ህዬ፡ እግለ መለሀዩ ለዐለ ነፈዕ፣ “ርከብ ወኢትሕገል!” ቤለዩ ወእግል ለአድርሱ ክምሰል ቱ ቆል አተ እግሉ።

እብለ ህዬ፣፡ ዲብ ወሬሕ ሐምስ ሰነት 1907፣ ነፈዕ ምስል ዶር. ሱንድስትረም አስክ ጀርመን ጌሰ። ዲቡ ህዬ ሊትማን እብ ሕሽመት ዐባይ ትከበተዩ። ምስል ክልኤ ሰነት ከልአው። ነፈዕ እትሊ ወቅት እሊ ደርስ ሌጠ ይዐለ። ሕድ ዲብ ሰዱ ክልኦት ክታብ ትግረይት ዐባይ አትዳለው። AN ህግየ - ርመን ወእንግሊዝመ ተርጀመዉ። እሊ ለአዜ ገሌ ምን ጽበጥ ናይ እሊ እንቀርኡ ለህሌነ ክታብ ጋብእ ለህለ ህዬ፡ እተ ወክድ ለሀይ ለአትዳለዉ ቱ። ነፈዕ፣ ዲብ - ርመን ዲብ ደርስ፡ ሀገጊ - ርመን፡ ዐረብ ወጥልያን ተዐለመ። እብ አምሩ ወፍድቡ ህዬ ብዝሓም ለልትዐጀቦ እቡ ሻብ ዐለ።

ነፈዕ ላኪን መዋድቁ ኢሰነ። AN 1909: “ዐጄ ትሰፍለልኮ! ዐጄ እግል እጋኔሕ ቱ” ቤለ ወምን ጀርመን አስክ 126 ቀንጸ። ዮም 13-4-1909 ህዬ ምን ጀርመን መርከብ ትጸዐነ። ሐቆ ሰለስ ምዕል፡ በህለት ዮም 16 አብሪል፡፣ ምን መዲነት ናፖሊ (ጥልያን) አስክ ካታንያ ገጹ ክምሰል ሓልፈ ምን ወሳይቅ ናይለ መርከብ እግል ልትአመር ቀድረ።

ሐቆ እለ ላኪን ምክራዩ ትቀዌት። ሚ ክምሰል ጀሬት ዲቡ ኢትአመረት። እብ ረአሱ ልግበእ ሚ መአሱ፡ “ፈዕ ርኤኮ! ለልብል ነፈር ኢትረከበ። እብ ክእነ ህዬ፡ ለእብ ፍድቡ AMAT OFA ብዝሓም ለትሃገው እቡ ኤረትርያይ፡ ወድ 27 ሰነት ሻብ ዲብ እንቱ ወወራታት ብዞሕ ዲብ ልትጸበሩ ትሸረበ ወከበሩ ትሰተረ።

ለዲብ ባጹዕ እንዴ ገብአው ልትጸቦሩ ለዐለው አዳሙ ወፈተቹ ህዬ እምበለ ልባሱ ወአክትበቱ ለዐለ ዲበ ሸንጠቱ፡ ክመ ትሸነሀወ እብ ረአሱ ላተ ኢመጽአዮም።

ነፈዕ እተየ ክምሰል ትሸረበ፡ አስክ እለ፡ ሰኣል እንድ-ኢኮን በሊስ ለኢረክበ ጋር ቱ። ኣክረቱ ኢትደሌት! ከምሰል ዐረብ ለልቡለ፣ “አልቃይብ ቢዕዝሩ” ተ። ገሌ ነፈዕ፡ “ዐጄ እግል ዐምር ቱ' እንዴ ቤለ ሰበት ትበገሰ፣፡ ምስተዕምረት ህዬ ደማርነ እንድ- ኢኮን ዐማርነ ሰበት ኢልሐዙ፡ ኖሶም እት በሐር ለክፈዉ ከቶቀ” ለልብሎ ህለው። ገሌመ፡ “ሰረቂት ረክበዉ ገብእ?” ልብሎ። ምናተ፡ ክሉ እስባት ለአልቡ ወእብ ዘን ለልትሀደግ ሀገጊ ሌጠ ቱ።

ልግበእ ደአም ፣ ነፈዕ እግል ትግረይት ለአውቀዩ ሸጋብ ትሩድ ሰመዕ በሲር እንዴ ገብአ ነብር ሀለ። እሊ ቱ ህዬ ገሌ ምኑ ሐቆ ምእት ሰነት፡ እንዴ ትሐየበ ወትጠብዐ እግል ቄርአት ቀርብ ለህለ። ረቢ ዕምር ጥዉል ሃይቡ ምን ለዐሌ አክል-አዬ ክምሰል ON ወወአውቀ ህዬ እብሊ እት ሰኔታት ሑዳት ለአውቀዩ ወራታት እግል ንዋግም እንቀድር[5]።

እብ ክሱስ ነፈዕ ወድ ዕትማን ዲብ ዐድናመ ለልትአመር ሑድ ቱ ለዐለ። እትለን ለሐልፈየ ሑዳት ሰኖታት ላኪን ብዝሓም AN ክሱስ እሊ ቀደም ምእት ሰነት ለትከተበ አክትበት እግል ለኣምሮ አምበተው። መን ክምሰል ሸቀዩ እግል ልትሰአሎ ላዝም ሰበት ዐለ ህዬ፣ ምስለ ዲብ - ራይድ ወረዋዲ ለቀርእዉ ወለሰምዕ ዉ አምሮም ወወዐዮም ዜደ እግል ልትበሀል ቀድር። እግል መሰል እለ ለተሌ ሽዕር ምነ ዲብ - ሪደት፡ “ኤረትርየ ሐዳስ”፣ ዮም 16 ሰፕተምበር 2009፤ እብ ስሌማን ኖር ሓምድ ለትከተበት እግል ነፈፅ ለትከስስ “ምንመ መይት ኢሞተ!” ለትብል ሽዕር ገሌ ክፋለ ንርኤ፤

ዕርፍ ሰአኒ እዲነ ዕርፍ ሰአንኮ ወቅሳን
አየ ሀለ መንደላይ ወአየ ህሌት ለቀጣን
አሬመቱ እዲነ ዐገብ ወዴት ወስሕታን።
ዐስር እሎም ወሀብናኪ በደል ነፈዕ ወድ ዕትማን
ረአይ ዐለ ወስመዕ ሕልቅም ዐለ ወልሳን
አናመ ወሀብኮ አርወሐቼ ምንዲ ገብእ እብ ሕርያን።
AN? ነዐሬቡ ፈክ ነፈፅ ወድ ዕትማን
ፅነ ርኤት ዲብ ጽልመት ወአፉነ ደርገ ዲብ ቅርኣን
ፋሴሕ ዐለ ሐንገሉ ዘኪ ዐለ ወፈናን።
ላብ ተጥዊር ትግረይት አምዕል ሸቀ ወላሊ
ምድር ጀርመን ካየደ ወሮመ ዓሲመት ኢጣሊ
እት ረዋሺን አጥለለ ፈግረ ምነ ሸጋሊ።
ሚዶል ለብሰ ከበቢት ወምዶል ለክፈ ዕሳሪ
ለምዕል በጎስ በኬቱ ወባጹዕ ሐማል አንሳሪ
እግል ኖሰ ሐዜቱ ገሀፈት ደሴት ናፖሊ
ጋሻይ ረቢ ኢትሓልፍ እንተ ደሴት ደም ካሪ
እት ቀበትኪ ምን ለሀሌ ባቅል ሀለ ወፋሪ
አፎ ሸሃደት ኢትሀይብ እንተ ዓሱነባሪ?!
ከአፎ ገብአ ሐሪራይ ወሚ ጀሬት ለላሊ
ምን መትባታክ አምዓይት ወምን መሰበር በቃሪ
ምስጢር ከልአተነ ወይሓኬ ትቤ ናፖሊ።
ህደጊ ዲበ ሲቺልየ ወብለሲ ፍንጌነ
ሀቢነ ለቅሰስ ለክቱብ እበ ትግሬነ
ምናመ ክቱብ ሕናዲ ነፈዕ እሉ ወሐሬነ።
ከአፎ ሰተርኪ ከታንያ እለ ናይኪ ድቦ ተ
ኢትቀበረ እብ እዴነ ወኢትደፈነ እብ ሖጸ
ምድርኪ ገብእ ሸርበዩ መዲብ በሐርኪ ቶቀ
ተእሪክ ሐድገ ወድ ዕትማን ምንመ መይት ኢሞተ።
ስሌማን ኖር ሓምድ

ሐጪር ተእሪክ ኢኖ-ሊትማን[edit | edit source]

ዲብ ትግረይት ለሀለ አክትበት በዲር ፈቀድነ ምን ገብእ፣ ሰልፍ እግል ልትፈቀድ ለወጅቡ ምን ለሀሌ ኢኖ ሊትማን ቱ። ሊትማን ታመት ስሜቱ፡ ሉድዊን ሪቻርድ ኢኖ ሊትማን ተ። እት ዮም 16 ሰብተምበር 1875 ህይ ዲብ ኦልደንበርግ ትወለደ።

ፕሮፈሰር - ሊትማን ዲብ ዘበኑ ሰኒ እሙር ባሕስ ወፕሮፌሰር ሀገጊ ምፍጋር-ጸሓይ (Orientalist ቱ ለዐለ) ። ትግረይት እንዴ ወሰክነ ህዬ ሐድ 12 ህግየ ልትነሃጌ ዐለ።

ሊትማን፤ ዲብ ኤረትርየ፡ ሰነት 1905 እግል ሰልፍ መረቱ መጽአ። ምስል ነፈዕ እንዴ ገብአው ህዬ እት ምድር መንሰዕ ወአካናት ኤረትርየ ብዕድ ብሑሳት ወደው። ምን 1910-1915 አርበዕ ክታብ ዐባዩ (Volumes) ምስል ጠብዐው። አወላይ ክታብ (Volume I)፤ (Tales,Customs, Names And Dirges of Tigre Tribes) በህለት “አድጋማት፤፣ ነባሪ፤ ለመድ፣ ሰዋልፍ ወሰሩር ገባይል ትግሬ” ለልብል ጽበጥ ለዐለ እግሉ ክታብ፣ እት ሰነት 1910 እት ጃምዐት ሌይደን ሆላንድ (LEYDEN - Holland) ለትጠብዐ። [6] እሊ ዲብ ሐንቴ፣ (1910-15: Publications of the Princeton Expendition to Abyssinia.) እምበል እብ ትግረይት እብ ህግየ - ርመን ወእንግሊዝመ ክምሰል ሀለ ልትአመር።

እሊ አወላይ ክታብ ገሌ ምን ተፋሲል ጽበጡ ምን እንርኤ፤ ለትፈናተ ዔማት ለቡ አድጋማት፡ አስማይ OF አስዩፍ፤ አስማይ እንሰ፡ ስነን ሐ፡ ሐባር ሐ ሰብ ትግሬ፡ አስረዓት መሕርም፡ ምን ሕማም አስክ ቅብረት ለገብእ ለመድ ወሰዋልፍ፡ ሰሩር፡ መርገም፡ መድሐር፡ ስቅራት ናይ ለትፈናተየ ቀበይል፡ ህግየ ትግሬ ለልአምረ ገበይል ወለመድ መናበረተን... ወብዕድ እሉ መስል ሐድ 125 አርእስ ለጸብጠ ቱ።

ሳልስ ክታብ፡ (Volume III) Uዬ ሐድ 14,000 አብያት ለቡ ለትፈናተ ጽበጥ ለሀለ ዲቡ ሐድ ?717 ሕላየት ለቡ ክታብ ዲብ ገብእ ዲበ ለትሸረሐት ዐድ በህለት ሆላንድ ዲብ 1913 ትጠበዐ።

እምበል እሊ ክምሰል ራቤዕ ጸገሙ እግል ልትርኤ ለቀድር፣ (Littmann, Enno. and Héfner, Maria. (1962) Worterbuch der Tigré- Sprache: Tigré-Deutsch-Englisch.) ክብት-ዝፆታት (ቃሙስ) ትግሬ- ርመን-እንግሊዝ፡ ሐድ 744 ሰፍሐት ለቡ ክታብ ምስል ማርየ ሆፍነር (Maria Hofner) እንዴ ገብአ አትዳለ።

At ወክድ ለሀይ ክምሰል እሊ እንነብር ዲቡ ለህሌነ ዘበን መ- ላት ብዞሕ ይዐለ። ክምሰል ምራድከ ዋሰሎት ወደሊ ሕድ ለለአተቅድር ይዐለት። ምናተ ክመ ሰብ መሰል ዲብ መስሎ፡፤፣ “የት አክል ሖጻ ተ!” ለቤለወ ተ። “እወድየ! ለቤለ ኬርዓይ አለቡ። ናይ ዮም ናይ ብሑስ ወክም ምራድከ ለትትሐረክ እቡ መዋሰላት ወብዕድ ፍረስ ምንመ ይዐለ ለእብ መቅደረት ሕድድት ለወደዉ ሽቅል ላኪን ለለአትዐጅብ ዐለ።

  • 1897: Die pronominal in Tigre
  • 1898: Das verbum der Tigre-sprache
  • 1902: The chronicle of King Theodore of Abssinia
  • 1904: Philosophi abessini
  • 1904: semitic Inscription.
  • 1904: Modern Arabic tales.
  • 1935: Abyssinien. [7]

ወቀይ ፕሮፌሰር ሊትማን ዲብ ኤረትርየ ሌጠ ለትሐደደ ይዐለ። እት አቶብየ፡ እብ ፍንቲት ዲብ ቅብለት አቶብየ ባካት አክሱም ለወደዩ ብሑሳት ኣሳር ቅዱም፡ አስክ እሊ ዘበነ- ልትዓደሉ ኢረክበ። እምበል እሊ ዲብ በሮነ ወክምለ መስለነ፣ ፕሮፌሰር ሊትማን ዳርስ አቦይ-ነበሮይ ሌጠ ነብር ይዐለ። እሊ ነፈር እሊ ለወድዩ ብሑሳት፡/ ዲብ ተእሪክ፡ ሉቀት፡ ክቱብ፣ ዓዳት፣ አርክዮሎጂ (ኣሳር ቅዱም) ወተርጀመትመ. እግል ንርከቡ እንቀድር። እምበል እሊመ እብ ህግየ ኦሮሞ እሊ ናይ ትግሬ መስል ጸገም ዋዲ ቱ። Galla-Verskunst (ሽዕር ኦሮሞ) ለልብል ክታብ ህዬ ከትበ።

ዲብ ተርጀመትመ ሊትማን ለሸቀዩ ሑድ ኢልትበሀል። ዎሮት ምነ እሙር አሽቃሉ ለእት ዐዋዲ-በሀል ዐረብ እሙር ለገብአ “አልፍ ለይል ወለይለ” (አልፍ ወሐቴ ላሊ)[8] እብ ህግየ እንግሊዝ “A Thousand and One Nights” AN AtATOEN 12 4.1 vr" ዐዱ በህለት ህግየ - ርመን ተር- መዩ።

ፕሮፌሰር ሊትማን እብሊ ለአውቀዩ ሽቅል ዲብ ብዞሕ ዐዶታት ዲብ ልትፈቀድ ነብር ሀለ። ምን ሰነት 2005 እንዴ አንበተ ህዩዬ፣ ዲብ ክል-አርበዕ ሰነት እግል ፊቃዶ ፕሮፌሰር ሊትማን ወዕላታት ክምሰል ገብእ ሀለ ልትአመር። ዲብ ወሬሕ 4 ሰነት 2009 ጃምዐት ፍሬይ ለነዘመቱ፤። ወምነ ሊትማን ሸቄ ዲበን ለዐለ ዐዶታት ለሐድረዉ ሳልሳይ እድንያይ ወዕለ ኢኖ-ሊትማን (Third International Eno Litman Conference) ዲብ መዲነት በርሊን ጋብእ ዐለ።[9]እሊ ወዕለ እሊ፡ እብ ስሜትለ ጃምዐት ለነዘመ ህዬ ፕሮፌሰር ርይንር ፎክት (ርኢስ ኩልየት አደብ ሉቃት ሳምያት ወዐረቢ ዲብ HPO FLL (Freie Universitat Berlin: [10] ዐለ። ራብዓይ ወዕለ ህዬ ዲብ ጃምዐት አልቃህረ (ምስር) ሐቆ ሰለስ ሰነት እግል ልግበእ ሕሱብ ሀለ።

ሊትማን ሐቆ እሊ ክሉ ወቀዩ፡ ዲብ ሰነት 1958 ዲብ 83 ሰነት ምን ዕምሩ፡ ዲብ ዮም 4 ማዮ እት ቱቢንገን ትወፈ። ህቱ ምንመ ሞተ ለሐድገዩ ሽቅል ሕሙድ ላቱ እሊ ቱ እግል ዲመ ደመይን ልትዘከር ወልትሰሜ እቡ ነብር ሀለ። እት እዲነ ለደይም ሽቅል ሰኒ ኢንድ-ኢኮን ለኢትመይት ሬሕ ኢከልቀ ለካልቅ።

በሊስ እንቅርቅራታት[edit | edit source]

  1. APL ወመቃድድ
  2. ወደግ ምሉእ ምን አስተን
  3. ዲርሆ እት ትትጠበሕ
  4. ብዔር እብ ቀሸቡ
  5. ሀ. ዐሙር ወመሐልከ ለ. ብዔር ቀይዱ በትከ ሐ. መንተሌተት እብ ወርቀ
  6. ሽሉ ቤት ግዕዳዳይ
  7. ሀ. ከራይ ወሕባቡ ለ. አብ-ገሕሩ እብ ግርባቡ
  8. ወአቼ ግሩም ጠሎሀ
  9. ዲርሆ እት ቅደት
  10. ዲርሆ እምበል አጥባይ
    ገመል እምበል መራነት
    ሕልቡብ እምበል ዕንታት
    አርዌ እምበል እገር
    አድግ እምበል ገረት
    ደብር እምበል ሕቃብ
    ወዐስተር እምበል ታክያት
  11. ሐበሽ እብ አክላበ
  12. እአከለት እብ ሐሊበ ወሔሳሰ
  13. ፋስ (ግድብ)
  14. ጥፈአት
  15. ጠሊት
  16. ዐድነ ሎሂ ቱ ለተናኑ
  17. ዐቅርን ዐጣል
  18. ሐሬዕ
  19. ሽን ከደን ወሽን ማይ
  20. ክልኤ ዕን
  21. ዕዛል
  22. ዐራት
  23. ሐርብ
  24. ዕፉናይ
  25. ጭገር
  26. ብርጪቀት
  27. ቅጥበት
  28. እሳት
  29. እሳት
  30. ቤት ተኮብ (ለተኮበ ወርቀየ) ቤት ወዐርቀይ
  31. ነአት
  32. ድርቦበት
  33. ፍንጪጨት
  34. ከዋክብ
  35. ንሳል ወአንያብ
  36. ጀበነት እብ ፈጃጂነ
  37. ቅሎ ዲብ ኮስ-ኮስ
  38. እብረት እብ ግድ
  39. ድሌባይ
  40. ገሎ (እዴ) ተቀበሎ (አፍ) - በለቅ-በልቆ (ከርሸት)
  41. ስርዋን
  42. እዲነ
  43. ሻም
  44. ጭገረት
  45. ቤት ሐዋኒት
  46. እሲት መክረሀት
  47. ዕዛል
  48. ዕጫይ ክርቢት
  49. ጭገር
  50. እስእን/ሴፈ
  51. ታክያት
  52. ሜለል ወዐኬተት
  53. ዐራት
  54. ከድ-ቤት
  55. ግድፍ
  56. ውላድ
  57. ብእስ ጸመር
  58. አንያብ ወአልሓይ
  59. አንያብ ወከናፍር
  60. መዐፈዩት
  61. ሰይፍ
  62. ርሳሰት
  63. ትምባክ
  64. እብረት
  65. መትረር
  66. ከሌዕ
  67. ህሮማይ (መደወን/ጀረስ)
  68. እሳት
  69. ተናን
  70. መዐጸድ (መዕጨድ)
  71. እክል ወቃንጪ
  72. ጭዔተት
  73. ቅልንቄለት
  74. ጭንጫይ
  75. አምቱድ
  76. ዘነብ ወአት
  77. ዘነብ ፈረስ
  78. ቀር ነአት
  79. አጥባይ ወአት
  80. ገበይ
  81. ዐስተር ወምድር
  82. ዐስተር እብ ከዋክበ
  83. ወለቶም ህጅክ ኢትአቤ
  84. ዐካቱ ደረር ወዴ (ዐርኮከብ)
  85. ግንድዔ ባቅል ወገሊል
  86. ከራይ እብ ዓሩሰ
  87. ብርድ ወከንከኒት
  88. ዐካት ወሸነክብ
  89. ዱሁቡ ወሸዌቱ
  90. ካቤት ወሳሳት
  91. ዐካት ተአደረከ
  92. ከራይ ዌራይት
  93. ሽንቆ ወመላግም
  94. ቅራብ ንዋይ ቃምድ
  95. ጠወሺ አሕድ ሳብር
  96. ምድር
  97. ዐስተር
  98. ዐዳገ
  99. ሰነት
  100. ጭገር
  101. አስፋር ዕንታት
  102. እብረት
  103. መቅሎ
  104. አዳም (እት ንእሹ ልሽሕግ፡ ክምሰል ሸንገለ በጥር ወእብ ክልኤ እግሩ ገይስ፡ ወእት ደንጎበ ደግልል ከጸገት ወስክ)
  105. ሐርብ
  106. ዘነብ ሐ
  107. ዕን
  108. ቅወዕ
  109. ዲርሆ
  110. አቅሕመ
  111. ሸበት
  112. ጃክ
  113. ስሜት
  114. ቅመላይ (ረአስ)
  115. ንሳል
  116. አጥባይ ወአት አው ነአት
  117. ዐራት
  118. ዕዛል
  119. መእሰር ሐርብ
  120. መንዱቅ
  121. ኬትባይ
  122. ዕዛል
  123. ክዕት (ክዕን)
  124. ገበይ
  125. ውሒዝ፣፡ ርምዴት (ስርዴት) ወዝብደት
  126. ግጥን
  127. እዝን
  128. ሽን
  129. ዕፉናይ
  130. ቀር
  131. ውሒዝ
  132. ምደት መጥሐን እክል
  133. መንፌት
  134. ጭገር
  135. መራት-ሀንገረ
  136. ዕፉናይ
  137. እሳት
  138. ቅመላይ
  139. መቅሎ አው ከሌዕ
  140. ጭንጫይ
  141. ጀበነት ወፍጃን
  142. ድበት/ብርጭቅ
  143. ቀር
  144. ጅርበ
  145. ቀር ብዕራይ
  146. ስሜት
  147. ለጋሸ ከዋክብ ቶም፡ ለጢሾ ህዬ ወሬሕ
  148. ስካብ

References: Template:Wp/tig/reflist

  1. ↑ ክታብ ጀህ 38ይት ሰፍሐት
  2. ↑ ቀሽ ተወልዱ መድህን (1860-1930)' አቡሁ እግለ ዲብ ኤረትርየ ዘበናይ ምህሮ ለአትአታተ መም. ይስሃቅ ተወልዴ መድህን ቴቱ። ምን 1874 እንዴ አንበተ ዲብ ገለብ፣ እብ ትግረይት ለደርሰ ነፈር ቱ ህዬ። ምን 1883 አስክ 1887 ስዊዴን እንዴ ጌሰ ድራሰቱ ዋሰለ። ትግረይት እብ ሕሩፍ ግእዝ ከአፎ ክምሰል ትዴረስ ድራሰት ለወደ ወእግል ሰልፍ መረት ምስል ቀሽ ዳዊት አማኑኤል እንዴ ገብአ ክታብ ሕሩፍ ትግረይት እብ ትግረይት ለአጥበዐ ዲብ ተእሪክ ህግየ ትግሬ ፍንቲት አካን ለቡ ዳርስ ወፋህም ኤረትርየይ ቲ።
  3. ↑ ቀሽ ዳዊት አማኑኤል (1862-1944)' ቀሽ ዳዊትመ ዲብ መድረሰት ገለብ ለደርሰ ወዎሮት ምነ እግል ትግረይት ለከድመው ውላድ ኤረትርየ ቱ። ዲብ ከናይስ ኤረትርየ ወአቶብየ ህዬ ክምሰል አወላይ መተርጅማይ ክታብ ቅዱስ ልትአመር። ለዲብ 1902 እግል ሰልፍ መረት ለትጠብዐ ክታብ ቅዱስ ትግሬ ህዬ ህቱ ክምሰል ተርጆመዩ ልትአመር። ዔማት (Wiki/ Dawit_Amanuel)
  4. ↑ 131 ሱንደስትሮም -፪/ርከ፳(0 5ሀ80580[1-(1869-1919) እሊ ነፈር እሊመ ዲብ ሽቅል ድያነት ፍሩር ለዐለ ወናይ ሕክምነ ምህነት ለዐለት እግሉ ነፈር ቱ። ምን 1898 አስክ 1913 ዲብ ገለብ ጸንሐ። እትሊ አውቃት እሊ ሐድ 1000 ለገብእ ክቱብ እብ ክሱስ ዓዳት፡ ለመድ ወሰዋሊፍ ትግሬ ወብሊን ከትበ። ለበዝሕ ክቱቡ እብ ትግረይት ከትቡ ምንመ ዐለ፡ ገሌ ሑድ ላኪን እብ ህግያሁ- ህግየ ስዊዴን- (5እ548ከ)' እብ እንግሊዝ ወትግርኛ ለከትበዩመ ክምሰል ዐለ ልትሀደግ። እሊ ነፈር እሊ ዲብ ደንጎበ ከረን እንዴ አተ ምስል ሕኩመት ጢሳን ዲብ እስቢዳልየት ሸቀ ዐለ። ዲብ ከረን እንዴ ትራሕመ ህዬ ዲቡ ትቀበረ። ክመ ልትአመር፡ ገሌ ውላድ ካርጅ ለከትበዉ አክትበት ትግሬ አስክ እለ ምክራዩ ለትቀዌት ሀለ። (ክቁብ/.ልጺሒ::.ር0[0)
  5. ↑ 132 እግል ነፈዕ ለከስስ ምነ ለትከተበ፤ “Evangelical pioneers in Ethiopia” By Gustav Aren 1% 358-91 AA (rc ነፈዕመ ምን እሊ ለትሸረሐ ክታብ ለትረከበት ተ። እግል ቀሽ አስፈሀ መሓሪ ርኢስ ወንጌላይት ቤት ክስታን ዲብ ኤረትርየ እበ ወደየ እግልነ መዓወነት ንሐምዱ። ምነ እብ ክሱስ ነፈዕ ለከትበው ብዕዳም፣ ሰሕፍየት አማይር አድሐነ ዲብ - ሪደት ገለድ፣ (በ[ፆት ሰነት ዕልብ-2)፣ መደርስ ኣድም ዐሊ፡ (ዲብ ኤረትርየ ሐዳስ፡ ካልኣይት ሰነት)፣ ሰሕፊ መሐመድ እድሪስ መሐመድ፡ ኤ/ሐ ወብዕዳም ክቱቦም ክምሰል ዔማት ክምሰል ነፍዔነ እግል ንሐብር እንፈቴ)፤
  6. ↑ እሊ ክታብ እሊ እተ ናይ እንግሊዝ ክምሰል ካልአይ ክታብ ሽሮሕ ሀለ
  7. ↑ እስታዝ ኣደም ዐሊ ጀሪደት “ኤ/ሐ
  8. ↑ እሊ ቅሰስ እሊ ሰኒ እሙር ወፍቱይ ቅሰስ ገቢል ዐረብ ቱ። እት ዘበን ቅዱም ዎሮት አንስ ለፈቴ መልክ ዐለ ልትበሀል። እሊ መልክ እሊ ደለ ምስለ ትመየ እሲት ቀትለ ዐለ። ዲብ ደንጎበ ላኪን ሐቴ እሲት መጽአቱ፡ ወድግም እግል ትዳግም እግሉ አንበተት። ለድግመ ህዬ እት ዎሮ ለለሀንጦጥል ክፋል ሐድገተ# ለመልክ እግለ ድግም እግል ተአትምም እግሉ እንዴ ቤለ ዲበ አወላይት ዮም እግል ሰልፍ መረቱ ረሕመት አርአ ከመሕከየ። እተ ካልእ ዮም ህዬ ክእነ ደግመቱ። ክእነ እንዴ ትብል ህዬ፡ 1000 ወ1 ላሊ እብ ግዲደን ዳገመት እግሉ ልትበሀል። ዲብ ደንጎበ ህዬ ወልደ ዲበ ልትበሀል። ሐቆ ውላድ ገድም፡ እግል ውላዱመ ሚ ይርሕመ። እሊ አድጋማት እሊ ቱ በገ እት ለበዜሕ ሀገጊ ዐለም እንዴ ትተር- መ ለዮም ምጅተመዕ ዐረብ ልትአመሮ እቡ ለህለው። ለእሲት ህዬ ዛህረዛድ (5ርከ6ከ6፣፲32806) ትትበሀል።
  9. ↑ ብዞሕ ምንመ ኢገብእ ገሌ ህግየ ትግሬ ለከስስ እት ካርጅ ለገብእ ወዕላታት (መሓብር ጎማት) ሀለ። እግል መሰል፣ ለዲብ ጃምዐት ናፖሊ - ጢላን ገብአ፣ “International Workshop: History and Language of the Tigre-speaking Peoples (Eritrea and Sudan): Universita di Napoli “L’Orientale’y AIA ንርኤ እንቀድር። እሊ መሕበር ጎማት እሊ ዲብ ፌብራይር ዮም ? ወ 8 ናይ ሰነት 2008 ለትሰርገለ ዐለ።
  10. ↑ እሊ ፕሮፈሰር እሊ፡ እትሊ ለትሸረሐ ወዕለ፡ “ዐቦት ወሄራር ክቱብ ትግረይት” ( The Development of Tigre Literature ) ሄራር ክቱብ ትግረይት ምን አወለ አስክ እሊ አዜ ባጽሐቱ ለህሌት ደረጀት ለትኤትን ወረቀት ቅዱም ዐለ። ኤ/ሐ ...
Retrieved from "https://incubator.wikimedia.org/w/index.php?title=Wp/tig/8&oldid=5966990"