Wp/shi/Tifinaɣ
|
Tifinaɣ niɣ libik ittusmras kigan ɣ dar imssiwln n tutlayin tilibiyin ɣ ifriqya n uẓẓlmḍ d tigzirin n kanarya. kra n imaratn ar ttinin is tlla zg ammas n tifḍt tis snat dat n tlalit n lmasiḥ ar ɣilad.
agmmay-a ibddl-d aṭaṣ n tikwal si zik ar ass-a; si wayn umi nqqar tira 'talibit' ar tifinaɣ amaynut.
qqarn d akkn aẓar n wawal tifinaɣ ikka-d si tifi (tifin), d nnɣ. maca wiyaḍ qqarn, illa dg-s cck, tamaziɣt n 2500 isggasn aya, matcci am tclḥit nɣ taqbaylit n tura.
tifinaɣ (s tfinaɣ, tifinaɣ nɣ tfnⵗ) tga tirra nna ssmrasn imaziɣn ɣ ṭfriqt n ugafa ɣ tirra n tutlayt-nnsn, tamaziɣt. maca ibdda ussmrs-nns ɣ tutlayin timaziɣin n ugafa, maca tkcad tmnaḍt tutlayant tatrgit (ṭanzruft tadzayrit, n mali, talibit d tnijirit) ar tizwiri n tasut tiss xx dat n wad ssidfn i tikklt-yaḍn imɣnasn imẓrmaziɣrn n tkadimit tamaziɣt.
dɣi, addag nttini tifinaɣ, da nsawal f tirra ittusmrsn i tirra n tmaziɣt. maca nzmr ad nẓli kṛaḍt tfrkiwin n ubuɣlu n tfinaɣ. tamzwarut d tifinaɣ n zikk, niɣ alibi, tiss snat d tifinaɣ n imuhaɣ, ɣ unggaru, tifinaɣ tatrart.
dar uɣrf [[|Wp/zɣ/imaziɣn|amaziɣ]] tirra sis yẓlin zɣ zikk.[1] bdrn imaratn ilatiniyn ɣ tasut tiss 5 d tiss 6 [[|Wp/zgh/dffir talalit|dffir n tlalit n ɛisa]].[1] maca, ur jju bdirn imaratn aɛṛabn imuẓunn kra n tirra dar imaziɣn. ihi, nzmr ad nini blli asmrs n tirra s tfinaɣ ybedd dffir umnala n waɛṛabn ag imaziɣn ɣ tasut tiss 8. anɣubu n tirra s tfinaɣ ad yili jar usggas 600 d 700 dffir n l.ɛ.[1][2]
Tannayt tin uflla[edit | edit source]
gant tfinaɣ zɣ tirra tizaykutin n [[|Wp/shi/umaḍal|umaḍal]]. ṭirra yad, gant tirra timzwura innflulan ɣ [[|Wp/shi/ifriqya|ifriqya]] n iẓẓlmḍ ɣ usggas n 1500 dat lmasiḥ. ggutnt tmitar n tfinaɣ lli ittwaɣzn niɣ iɣman f iẓṛan d ifran d ismḍal ɣ tmazḍa , ɣ tmurt n [[|Wp/shi/lmɣrib|lmɣrib]], nttaf tifinaɣ ɣ tmnaḍin am: tinzulin, yagur, tisrfin, lumat n usli. ɣ tgzirin tiknariyin, ittwafa uḍṛiṣ akw iɣzzifn ittwarin s tfinaɣ ɣ yjj n yifri d-amqqran ɣ cutanbir 2006. assa, ɣ tmura n mali d nnijir d iffus n dzayr, suln imaziɣn sslmadn tarwa nnsn tirra n tfinaɣ ḥma ad msawaḍn jaratsn. ɣ lmɣrib, sulnt da ssmrasnt tmɣarin tifinaɣ ɣ usfulki d uẓṭṭa d [[|Wp/shi/idqqi|idqqi]]. zɣ usggas n 2003, tkcm tutlayt tamaziɣt, s tirra nns tifinaɣ , s tinmal n lmɣrib. tifinaɣ d tira i zi tarin imaziɣn n ssahra i tsamman ixf nsn tamaciɣt niɣ tamahiɣ niɣ imuhaq x hḍasab agrw i ɣ tirin. iwdḍan i wa ijjin zi asn tsmmanthn tawariq niɣ twarg.
Amzruy[edit | edit source]
tifinaɣ d trr n tutlayt tmaziɣt,tetwari s alfis an clwagi nɣ s clwagi an alfis, ɣ s nnj an adday nɣ s adday an nnj,ttarin sis imaziɣn, tlla ɣ libya ɣ adrar n infusn,di wrflla ,di ɣirian,tlla ɣ ṭunis,ded tlla ɣ tmurt n imucaɣ,tlla ɣ tkanarit,trra n tifinaɣ tiru ur ttarin ara sis ɣas imucaɣ,maca asinag agldan n ṭussna ṭmaziɣt ircam, ymanu trr tamaynut zɣ iskkiln n ṭifinaɣ, ism-nns nu-ṭifinaɣ, nɣ tifinaɣ tatrart {tamaynut}, zgmmi n asggas n 2003 ɣ ṭagldant n lmaɣrb ɣ taɣrbazin-nnsn ttarin s ṭifinaɣ ktyaw iskkiln-nns:
Azmz adɣyan[edit | edit source]
tifinaɣ (s tfinaɣ, tifinaɣ nɣ tfnⵗ) tga tirra nna ssmrasn imaziɣn ɣ tfriqt n ugafa ɣ tirra n tutlayt-nnsn, tamaziɣt. maca ibdda ussmrs-nns ɣ tutlayin timaziɣin n ugafa, maca tkcad tmnaḍt tutlayant tatrgit (tanzruft tadzayrit, n mali, talibit d tnijirit) ar tizwiri n tasut tiss xx dat n wad ssidfn i tikklt-yaḍn imɣnasn imẓrmaziɣrn n tkadimit tamaziɣt.
ass-a, ismemmi umrruk tfinaɣ ig-tt d askkil n tmaziɣt, igan tutlayt tamaddudt n tmurt zɣ 2011 (tettusmatu tfinaɣ aha da tettuman ɣ mani illan : timrsal, tiswak, tirmisin, atiliḍisyun, ifarisn n usadur, isafarn, atg.).
iga awd askkil ittusmrasn dar imaziɣn n ugafa utrim alibi ɣ tirra n tutlayt-nnsn.
dzayr, nna issudedn tamaziɣt ɣ 2016, tsul tḥiṛ gr tfinaɣ d uskkil alatini d uskkil aɛṛab.
issn uskkil-a, ittusmman awd askkil alibi, kigan n tnfliwin zɣ untti-nns ar ass-a. ḍɣi, tlla yat tunɣilt tamaynut, ism-nns tifinaɣ tamaynut tkka-d nik tisnfal tizaykutin.
Azmz azayku[edit | edit source]
Afiniq | Rhvaf | Tifinaɣ n ccaq |
---|---|---|
![]() |
ʾ | |
![]() |
b | |
![]() |
g | |
![]() |
d | |
![]() |
h | |
![]() |
w | |
![]() |
z | |
![]() |
ḥ | |
![]() |
ṭ | |
![]() |
y | |
![]() |
k | |
![]() |
l | |
![]() |
m | |
![]() |
n | |
![]() |
s | |
![]() |
ε | |
![]() |
p,f | |
![]() |
ṣ | |
![]() |
q | |
![]() |
r | |
![]() |
š | |
![]() |
t | |
ẓ | ||
j |
Asmagnu agrɣlan (unicud)[edit | edit source]
Sg uḥric wis 4.10 n ṭagnut umi nqqar unicud, iskkiln ṭifinaɣ ungaln zɣ wangal uskil u 2ḍ30 ar u 2ḍ7f. llan ar tura azal n 55 iskkiln i yungaln dg anagraw unicud.
ⴰⵏⴳⴰⵍ | +0 | +1 | +2 | +3 | +4 | +5 | +6 | +7 | +8 | +9 | +A | +B | +C | +D | +E | +F |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
U+2D30 | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px |
U+2D40 | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px |
U+2D50 | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px |
U+2D60 | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | 20px | |||||||||
U+2D70 |
Iskkiln[edit | edit source]
Ẓr ula[edit | edit source]
- Langue et littérature berbères par Salem Chaker, directeur du Centre de recherche berbère à l'INALCO.
- L'Ecriture amazighe Tifinaghe et Unicode, article paru dans la revue internationale "Etudes et Documents Berbères" vol. 22, 2004 : pp. 175-173, par Lahbib Zenkouar,
- Rapport d'activités du CEISIC (année 2005) par Lahbib Zenkouar, Professeur à l'Ecole Mohammadia d'Ingénieurs (EMI), Rabat (Maroc), Directeur du Centre des Etudes Informatiques, des Systèmes d'Information et de Communication (CEISIC) de l'Institut Royal de la Culture Amazighe (IRCAM)(2002/2006).
- Hapax.qc.ca - Inventaire des oeils (liste Unicode)
- Mondeberbere.com - Tifinagh: l'alphabet berbère de A à Yaz
- Entretien avec M.Ammar Negadi, ex-membre de l'Académie berbère
- Kabyle.com - Entrevue avec Patrick Andries, expert Unicode, au sujet de l'« entrée du tifinagh dans la norme ISO »
- Site sur la culture amazigh, particulièrement la musique amazigh.
- ircam.ma - école amazighe- Site web éducatif, apprendre tifinagh.
Isaɣuln[edit | edit source]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 salim cakir, tutlayt d tskla timaziɣin, mayyu 2004.
- ↑ The Libyc Writing, S. Ait Ali Yahia, World Academy of Science, Engineering and Technology International Journal of humanities and Social Sciences Vol:8, No:6, 2014