Wp/shi/Lmɣrib
Tagldit n Lmɣrib ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ (tamaziɣt) المملكة المغربية (taɛrabt) | |
Acnyal |
Tawmrigt |
Tanfalit : Akuc, Tamazirt, Agllid ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ الله، الوطن، الملك | |
Izli : Izli anamur n Lmɣrib | |
Adɣar n Lmɣrib ɣ tfriqt | |
Tamssugurt | |
Talɣa n uwank | Tagldit |
Agllid | Muḥmmad wiss sḍis |
Tutlayin tunṣibin | Tamaziɣt d Taɛrabt |
Tutlayin yaḍn | Tafransist |
Tamaẓunt | Rrbaṭ |
Tarakalt | |
Tamdint akkʷ imqqurn | Tigmmi Tumlilt |
Tajumma : | |
• Aɣrud | 710,850 km² (tis 40) |
• Aman % | 0.056 (250 km²) |
Akud adigan | GMT 0 GMT 1 ɣ unbdu |
Amzruy | |
Idrisiyn | 789 - 974 |
Imrabṭn | 1060 - 1147 |
Imwaḥḥidn | 1147 - 1248 |
Imarinen | 1248 - 1465 |
Iwaṭṭasn | 1472 - 1554 |
Isɛdiyn | 1554 - 1659 |
Iɛalawiyn | Zɣ 1666 ar ɣilad |
Taḍa n fas | 30 mars 1912 |
Azarug : | |
• Zɣ Fransa | 2 mars 1956 |
• Zɣ Ṣbanya | 17 ibrir 1956 |
Taraɣrft | |
Asmɣrf | Imrriyn |
Imzdaɣ : | |
• Assiḍn 2014 | 3 848 242[1](tis 38) |
• Tanẓẓi | 77,71/km² |
Tadmsa | |
Afars amadday ustiy (TTT) 2015 | |
• Aɣrud | 274.53 mlyar dular[2] |
• I yan | 8,194 dular[3] |
Afars amadday ustiy (Asmawan) 2015 | |
• Aɣrud | 103.08 mlyar dular[4] |
• I yan | 3,077 dular[5] |
Tamatart n jini (2007) | 40.9[6] |
Tamatart n tnflit tanfgant | 0.647[7] (tis 123) |
Aqariḍ | Adrhm |
Isfka yaḍn | |
Tasga n undah | Tafasiyt |
Tanglt n utilifun | +212 |
Tangalt n tmazirt | MA |
Tangalt n wantirnit | .ma |
Lmɣrib (s tutlayt tɛrabt : « المغرب », al-Maɣrib ; s ugmmay n tfinaɣ : « ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ », l-Mɣrib) nɣ s ism nns unṣib Tagldit n Lmɣrib (s tutlayt tɛrabt : « المَمْلَكَةُ المَغْرِبِيَّة », al-Mamlaka al-Maɣribiya ; s ugmmay n tfinaɣ : « ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ », Tagldit n Lmɣrib) tga yat tmazirt, ig yan wawenk igan tagldit, tlla ɣ iẓẓlmḍ s tagut n tafriqt, tg yat zɣ tmizar n tamazɣa. Tmaẓunt nns iga-tt Rrbaṭ, d tiɣrmt da akkʷ gis imqqurn tga-tt Tigmmi Tumlilt.
Timdinin nns imqqurn gan-tn Fas, Mrrakc, Sla, Mknas, Agadir, Asfi, Ṭanja, Tiṭṭawn, Wujda, Lɛyun, Lḥusima, Bni Mllal, Lqnḍrt, Warzazat d Ddaxla. Iḥudda-ttid zɣ ugafa yill agrakal, zɣ iffus Muriṭanya, zɣ lqblt tamazirt n Dzayer, zɣ taggut iḥudda-ttid yill Aṭalanti. Tmazirt ad tɣʷi kran 710.850 km², d zdɣn gis kran 36 imlyunen n middn iɣ nẓra tqdirat n usggwas n 2019[8]. Iga Lmɣrib agmam ɣ ammas n Iwunak Munnin zɣ usggwas n 1956, d iga yan zɣ tmizar lli-d iskrn Tamunt n Lmɣrib Mqqurn ɣ usggwas n 1989[9].
Teṭṭaf tmazirt n Lmɣrib yan wanaw n tnbaḍt ig tglda tadusturant, agllid nns iga tt Muḥammad wis-sḍiṣ, nttan aytḥkamn tmazirt zɣ usggwas n 1999 lliɣ-d immut babas Ḥasan wis-sin. Teṭṭaf tmazirt ad ula yan udustur ar sis tswuri zɣ usggwas n 2011, nttan af sewtn laɣlabya n imzdaɣ n tmazirt.
Anssixf nɣ wazir amzwaru lli illan ɣilad iga tt ssi Saɛd-Ddin Lɛetmani, lli igan yan zɣ igmamn n ukabar n tanzzarfut d tanflit.
Aẓur n yism[edit | edit source]
|
Ism n « Lmɣrib » ikka-d taɛṛabt. Anamk nns iga-tt ɣilli ɣ ttggz tafukt. Ittyussan daɣ Lmɣrib ɣ dar imaratn aɛrabn s « almaɣrib alaqṣa » (المغرب الأقصى) lli t-igan « Lmeɣrib nna akkʷ yaggugen », s lmɛna n « adɣar akkʷ yaggugen nna ɣ tteggez tafukt ».
Ism n Amṛṛuk s tmaziɣt « ⴰⵎⵕⵕⵓⴽ » iga asmẓi n yism anṣli Murakuc nɣ Mrrakc, aẓur n ism ad igat « Amur n wakuc », Assinf ad iwint-t-id irwas tutlayin tiṛumiyin, tfrn kullu ismawn lli akkatn tmizar yaḍn taɣarast ad. Ar ttinin ifransawiyn « Maroc », isblyuniyn « Marruecos », Ibrtqqizn nɣd iburtuɣaliyn ar ttinin « Marrocos », Ngalza ar ttinin « Morocco », Ilalmaniyn ar ttinin « Marokko ». Abla iturkiyn lli as ittinin « Fas », d iraniyn lli as ittinin « Murakuc ».
Ism aqbur lli s ttuyssan tamazirt n Lmɣrib igat « Muriṭanya », tkka-t-inn tagldit n Muriṭanya tga tagldit nna akk izwarn ɣ Lmɣrib, tsmun Lmɣrib n ɣila d tmazirt n Muriṭanya d imik ɣ Dzayr ( Ẓr Muriṭanya bac ad tssnt uggar ). Tfrn tt-id ismawn yaḍn zund Mrrakc dar lmurabitin, d Fas.
Amzruy[edit | edit source]
|
Ɣ 2008, s tmelda n 1200 useggʷas f ussersel n temdint n Fas, ittwassen yan cciɛaṛ senyuddan-t ayt usneɣmes; 12 n tasut n umezruy n Lmeɣrib.
Azrmzruy[edit | edit source]
Adɣar lli ɣ illa Lmɣrib ɣilad ikka-tt-inn ittuyzdaɣ zɣ uzmz aẓrwan aqbur, ɣ kran wakud illan gr 190.000 d 90.000 q.ɛ (qbl ad ilul ɛisa). Tlla yat tiɣri tamaynut tzḍar ad tml mas t-inn ikka Lmɣrib ittuyzdaɣ qbl akk tarix ad bɛd ma d ufan kran ixsan n ufgan azayku ma mu ttinin Homosapiens tama n uftas n yill aṭlasi ɣ udrar n Iɣud lliɣ asn skrn taḥalil ufan mas lɛmr nnsn ar itturri s 315.000 q.ɛ, ɣayad ad yujjan ixsan ad ad gin tilli akk iqburn ɣ umaḍal akk[10].
Ɣ uzmz anaẓran (n uẓru) amaynu, uckand iṣyaḍn d imksawn, staqrn ɣ ṣavana n idɣarn nna. Tadlsa nnsn tsfalkay aylliɣ ibda waman ar t ittiliḥ bɛd 500 q.ɛ s ssbab n isnfal n unzwi. Idɣarn lli illan ɣ taman yill n Lmɣrib ɣ umzwaru n uzmz anaẓran amaynu tkka-tt-inn tmunn ddu yat tdlsa n lfxxar d tadlsa n idɣarn n yill agrakal. Tɣuriwin n tarkyulujit mlan masd ttadjin n tfunasin d tkrrazt s sin-itsn kkan-tt-inn ɣ uzmz ann. Ɣ uzmz n iɣir, tadlsa tajirsit tlkm ɣ-akud-ann s ugafa n Lmɣrib.
Azmz aqbur[edit | edit source]
Azmz anammas[edit | edit source]
Azmz amaynu[edit | edit source]
Lmxzn d tsrtit[edit | edit source]
Lɛṣkṛ[edit | edit source]
Tadamsa[edit | edit source]
Azmz iqṛṛbn[edit | edit source]
Tasrtit d tmrsal[edit | edit source]

Angraw n tnbaḍt[edit | edit source]
Adustur d tmrsal[edit | edit source]
Acnyal d izli anamur[edit | edit source]
Tibḍit tamssugurt[edit | edit source]
Tasgiwin[edit | edit source]
Ɣ usggwas n 2015 ttusnfln tasgiwin n tmazirt aylliɣ skrn gisnt sin d mraw n tsgiwin ad tnt igan :
|
|
Timdinin mqqurnin[edit | edit source]
|
Llan ɣ tmazirt n Lmɣrib kigan n timdinin d iɣrman zund ukan akk tmizar n umaḍal. Ilin kran 70 tmdinin nna ɣ illa uggar n 50 000 umzdaɣ, talli akk gisn imqqurn tga tt tiɣrmt n Tigmmi tumlilt s yan uṭṭun imzdaɣ iqrbn ukan aylkm 4 imlyunen n middn.
Ar aɣ immal uɣawas ad lli illan ddaw as mraw timdinin lli akk imqqurn ɣ tmazirt d mnck n imzdaɣ ad gisnt illant.
Anmala | Tamdint | Tasga | Mnck n imzdaɣ | ||
---|---|---|---|---|---|
1 | Tigmmi Tumlilt | Tigmmi Tumlilt-Sṭṭat | 3,359,818 | ||
2 | Fas | Fas-Mknas | 1,112,072 | ||
3 | Ṭanja | Ṭanja-Tiṭwan-Lḥusima | 947,952 | ||
4 | Mrrakc | Mrrakc-Asfi | 928,850 | ||
5 | Sla | Rrbaṭ-Sla-Lqnḍrt | 890,403 | ||
6 | Mknas | Fas-Mknas | 632,079 | ||
7 | Rrbaṭ | Rrbaṭ-Sla-Lqnḍrt | 577,827 | ||
8 | Wujda | Tagmuḍant | 494,252 | ||
9 | Lqnḍrt | Rrbaṭ-Sla-Lqnḍrt | 431,282 | ||
10 | Agadir | Sus-Massa | 421,844 |
Tarakalt[edit | edit source]
Lmɣrib iga yat tmazirt lli ɣ illa ttanawuɛ bahra imqqurn ɣ ammas n imuɣliyn nns, ar gis nntafa kraygat anaw n ugama, zund : idrarn, izaɣarn, tanrẓuft ...
|
Iwala Lmɣrib i tmizar lli iṭṭafn wakal izdin d yill aṭlasi, izf n uftas nns igatt Ixf n Spartil, lli illan ɣ ugafa n tmazirt, ɣ tsga yaḍn n wakal ar nttafa Djabal Ṭariq, ɣ yixf ad nit aɣ itbdu yill agrakal. Ɣ iffus akk d iffus agmuḍan ar nttafa tanrẓuft tamɣrabit. Ɣ tuẓẓumt n tmazirt llan gis idrarn d izaɣarn.
Iṭṭaf Lmɣrib iwtta nns ɣ ugafa d yill agrakal, ɣ iffus Muriṭanya, ɣ ugmuḍ tamazirt n Dzayer, ɣ utaram iḥudda-ttid yill Aṭalanti. Tmazirt ad tumẓ yat tjumma n 710.850 km². Tmaẓunt nns iga-tt Rrbaṭ, d timdinin nns imqqurn gan-tn Fas, Mrrakc, Sla, Mknas, Agadir, Asfi, Ṭanja, Tiṭṭawn, Wujda, Lɛyun, Lḥusima, Bni Mllal, Lqnḍrt, Warzazat d Ddaxla.
Anzwi[edit | edit source]

Anzwi n tmazirt n Lmɣrib ur igi yan, kraygat tsga ɣ tmazirt ad dars yan unzwi ur irwasn tasgiwin yaḍnin, ar nttafa anzwi anammasan (amutawaṣṣiṭi) ɣ ugafa n tmazirt, anzwi amuḥiṭi ɣ utaram, d unzwi anrẓufan (aṣḥrawi) ɣ iffus. Idɣarn nna ɣ illa yill gisn yan unzwi iɛdln izuzwan. Azgn n ugafa ar gis zrayn sin wannazn: annaz iɣurn (iqqurn) ar ittack ɣ gr ayyur wis-smmus d wis-tẓa n usggwas, d wannaz lliɣ ar ittili unẓar ar ittack ɣ gr wayyur wis-mraw d wis-kkuẓ. Amma iffus n tmazirt illa gis yan unzwi igan aṣḥrawi iqqurn iḥman zund kamit. Ar itettar unzwi n tmazirt s yat tumant tamaḍut tga tt ma mu nttini argigi n ugafa aṭlasi. Tumant ad ar tettḥkkam ɣ unẓar d udfl lli-d ittackan s Lmɣrib zɣ tsga n yill aṭlasi.
Idrarn[edit | edit source]
Uggar n tulutayn n tmazirt n Lmɣrib gis ɣar idrarn, ar tlkkm tiɣzi n kran idrarn n tmazirt ad uggar n 4000 m ɣ iggi yill. Adrar n Tubqal ay-gan yixf n idrarn ad d nttan ad akk gisn iɣzzifn, tlkn tiɣzi nns 4167 m. Lmɣrib iga tmazirt waḥdat ɣ tmazɣa aɣ llan salasil n idrarn ikmmln ad t igan idrarn n waṭlas lli nẓḍar ad nbḍu idrarn ad s kraḍ n trabbutin: Aṭlas mẓẓiyn, aṭlas mqqurn d aṭlas anammas. Ad ur nttu ula idrarn n rrif lli llan ɣ ugafa n tmazirt, adrar lli akk gisn iɣzifn igatt adrar n Tidɣin s yat tiɣzi n 2456 m.
Idrarn n waṭlas[edit | edit source]

|
Idrarn n Waṭlas gan yat trabbut imqqurn n idrarn illan ɣ tfriqt n ugafa. Idrarn ad umẓn zɣ iffus utrim n Lmɣrib ar ugafa n Tuns. Gisn ar nttafa udrar n Tubqal lli igan adrar akkʷ iɣzzifn ɣ ammas n tmazɣa s yat tiɣzi ilkmn uggar n 4000m.
Ɣ Lmɣrib, nẓḍar ad nbḍu idrarn ad s kraḍ n trabbutin, ar nttafa :
Aṭlas mẓẓiyn[edit | edit source]
|
Idrarn n waṭlas mẓẓiyn ɣʷin yat tjumma imqqurn ɣ wakal n iffus n tmazirt zɣ yill aṭlasi ɣ iffus utaram ar iffus agmuḍan iɣ akk tzrit tasgiwin n Warzazat tlkmt tiɣrmt n Tafilalt (tumẓ ɣin tqriban kran 500km n uzaru). Ɣ iffus dars iwtta d tnrẓuft (ṣṣḥra). Adrar lli akk illan ɣ ugmuḍ n idrarn ad iga tt adrar n Saɣru, d iṭṭaf iwtta ɣ ugafa d idrarn n waṭlas mqqurn. Afa n idrarn ad iga tt adrar n Sirwa lli yadli igan yan uburkan, tlkm tiɣzi nns 3304 m.

Aṭlas mqqurn[edit | edit source]
|
Idrarn n waṭlas mqqurn nɣd Adrar n Drn gan idraren li kullu imqqurn ɣ tmazirt n umrruk. Iga Tubqal ixf n idrarn ad, nttan a-kullu gisn iɣzifen , yili ɣ tiɣzi n 4167 m. Idrarn ad bḍun Amrruk fsnat tsgiwin mqqurnin, yat bahra irɣan tḥbu fllas azazwu d yat ifan udm ns i yill ɣayn af tfulki bahra ɣ uzazwu nns.
Ar ttini kran middn i idraran ad Adrar n Drn acku nttni ad yakkan tudrt i izaɣarn d igmmaḍn d kullu ikaliwn n tmazirt n umrruk acku nttni ad tkkan waman lli-f tbidd tudert n kraygat targant wala imuidar.
Adrar n Tubqal iga yan udrar illan ɣ ammas n idraren n waṭlas mqquṛn. Nettan ad akkʷ ittawssan nger idraren n lmɣrib acku nttat ad akk gisn iɣzzif, tiɣzi nns tugr 4000m. Adrar n tubqal assaɣ ns aẓuṛan iga tt tugga akal s tmaziɣt iga adrar i kullu yattuyn g iẓẓlmḍ n tafṛiqt d wiss sin g tfṛiqt ffir n udrar n kilimangaru. d illa g tizult n aṭlas amqqran, g tmazirt n umur n wakuc (lmɣrib) yaggug-nn s 63 km f tɣrmt n mrrakc, d ar tlkkm tattuyt ns ar 4167 mitru.
Aṭlas anammas[edit | edit source]
|
Idrarn n rrif[edit | edit source]
Izaɣarn[edit | edit source]
Isaffn[edit | edit source]
Aftas[edit | edit source]
ibḍa uftas amṛṛukiy f sin, f yill agrakal d ugaraw aṭlantiy.
Taɣarin[edit | edit source]
Amun[edit | edit source]
Tutlayin[edit | edit source]
|
Zɣ mad ittini udustur lli-d iffuɣ ɣ usggwas n 2011, ar nttafa mas gant tutlayt taɛrabt d tutlayt tamaziɣt tanawayt tutlayin tunṣibin n tmazirt n Lmɣrib. Tantala nna bahra ittuysawaln dar imɣrabiyn tga-tt darija nɣ ma mu nttini taɛrabt tamɣrabit. Iɣ nucka ad nẓr usiḍn lli ittyuskar s ifassn n tasmirit tamattayt n usɣiws[11] rad naf mas 91.6% n imɣrabiyn ssn i yat zɣ tantliwin n tutlayt taɛrabt (90.8% ssn i darija, 0.8 ssn i lḥssanya) d mas 26% ssn i yat zɣ tutlayin timaziɣin (14,7% ssn i tclḥit, 7,9% ssn i tamaziɣt n waṭlas anammas d 4% ssn i trifit), mac tuggt n middn ckkan f usiḍn ad is nit iṣḥa nɣd iskrkisn ka aynna, d tuggt nnsn nnan mas uṭṭun n willi sawalnin s tmaziɣt idrus bzaf f ɣaylli nit illan ɣ lwaqiɛ d mas uṭṭun n imsawaln n tutlayin timaziɣin izḍar ad akk yugr 50% n imzdaɣ[12][13].
Tuggt n willi sawalnin s tutlayin timaziɣin ar sawaln ula s darija, ɣayad acku ɣ yan uzmz tkka-tt-inn tlfaza d lmidya ar tzzray kullu isuyas nnsn s darija d ur jju d zrin kra s kran tutlayt tamaziɣt, mayad yujja kigan n middn ad akk ttun tutlayt nnsn tamaziɣt ar sawaln ɣar s darija.
Tkka-tt-inn tmazirt n Lmɣrib ɣ yan uzmz ur bahra yaggugn ddu ufus n Fransa d Ṣbanya, mayad yujja tutlayt tafransist d taṣbnyulit ad kcmn s tmazirt. Tkka-tt-inn tutlayt tafransist ɣ yan uzmz tga tutlayt tunṣibt, mac ɣila mqqar urt sul tgi, ar ka sul aqran imɣrabiyn tutlayt ad ɣ ammas n tinmal., tga ɣila tafransist tutlayt tabrranit tamzwarut ɣ tmazirt d nttat as bahra swurrin imɣrabin ɣ akk igran n tudrt nnsn slawan akk ɣ kullu mad izdin d twuri d tadamsa. Tlla ula tutlayt taṣbnyulit nna s isawal tqriban kran 2 id mlyun n imɣrabiyn slawan ɣ ugafa n tmazirt. Tili tutlayt tanglizt ula nttat tntacr bahra ɣ isggwasn ad ggranin slawan dar iɛrrimn.
Middn[edit | edit source]
Uṭṭun n imzdaɣ n tmazirt n Lmɣrib ɣila iga tt 36.5 imlyunen n middn. S yat zyada n 1.26% kraygat usggwas. Uggar n 100.000 ibrraniyn zdɣn ɣ tmazirt ad, aɣlabya nnsn gan iṣbnyuliyn nɣ ifransawiyn umẓn latrit nnsn nɣ gan zɣ willi txdamn ɣ timssurin tigraɣlatin. Asɣl ad n zyada inaqsd ukan yan imik ɣ isggwasn n gr 1971 d 1982, lliɣ gis tlkm 2.5%.
Ɣ isggwasn ad ggranin ar nttafa ula isuqqiyn llid ikkan iffus n tnrẓuft ɣ akk timdinin mqqurnin n tmazirt.
Ar aɣ mmaln tiɣuriwin timaynutn mas uṭṭun imqqurn n iɛrabn d imaziɣn lli ar ntfrraq gratsn s tutlayt ur tn bahra naḥya ɣ mad izdin d tanfalit tawiratit nnsn. Tiɣuriwin ad mlant aɣ mas tamhlt n usɛrrb lli ijran ɣ ammas n tmazirt txdm mzyan. Ahablugrub-Y iga yan ukrumuzum ar itdda zɣ babas i warraw nns bla ad gis ijru kran usnfl iɣrfan s iɣrfan. Tiɣuriwin lli ittuyskarnin f imɣrabiyn tmla aɣ mas 81.7% nnsn walan i uhablugrub E (iggut bahra dar imaziɣn)[14] d gisn nit 72.6% walan i uhablugrub E1b1b[15], swa ɣ idɣarn nna ɣ ttuysawal tɛrabt wala ɣilli ɣ ttuysawal tamaziɣt[16][17].
D yan uṭṭun idrusn n middn walan i uhablugrub J (lli bahra iggutn dar imzdaɣ n ugmuḍ anammas).
Isgdan[edit | edit source]

Uṭṭun imqqurn n imzdaɣ n tmazirt n Lmɣrib gan imuslmn, d nttan ay-gan asgd n tmazirt, d ula udustur n 2011 innat, d inna ula mas illa uzrf dar kraygat yan ad yamn s kraygat usgd iratt. Ɣ usnmkta n tmazirt ar gis ttinin mas 99% n ugdud iga amuslm, d 1% ann lli iɣaman gis insraniyn d udayn ...
Tiɣuriwin d isiḍnn lli ur gin imaddudn ar ttinin mas gr 85 d 90% zḍarn ad gin mutadayin. Isiḍnn ad ttuyskarn f ifḍan n imɣrabiyn tufa mas gr 3-14% zɣ willi d irarn nnan is ur gin mutadayinin, d 1% nnan akk is gan warasgdiyin (mulḥidin). Asiḍn n usggwas n 2020 inna mas uṭṭun n warasgdiyin imqqur-d s kraṭ twal d mas aɣlabya nnsn gan iɛrrimn, d mas usɣl nnsn ilkmd 15% n imɣrabiyn.
Tadamsa[edit | edit source]
Tawuri[edit | edit source]
Tamguri[edit | edit source]
Tafllaḥt[edit | edit source]
Iqdduḥn[edit | edit source]
Taẓḍaṛt[edit | edit source]
Tamallayt[edit | edit source]
Tga tamdint tamṛṛukit tamzwarut lli baḥra d ittawin imallayn. ɣ usggas n 2008, Mṛṛakc dar yan uẓdar n ussns (hébergement) igaddan d 44 394 lkatri lgddam n Ugadir Agadir lli ddar illa 28 605 lkatri d Tigmmi tumlilt s 12 762 n lkatri. Ig umṛṛuk ɣaṣṣaḍ wisssin ɣ timizar ntmallayt ɣ ifriqya.
ɣid maymmalan tiskfal n ussns s lkatri n timdayyin n umṛṛuk ɣ usggas n 2008:[18]
- Mrrakc : 44 394 lkatri
- Agadir : 28 605 lkatri
- Tigmmi tumlilt : 12 762 lkatri
- Ṭanja : 7 431 lkatri
- Fas : 7 224 lkatri
- Warzazat : 7 006 lkatri
- Ṛbaṭ : 4 812 lkatri
- Tiṭṭawin : 4 359 lkatri
- Mknas : 3 139 lkatri
- Taṣṣurt : 3 322 lkatri
Tadlsa[edit | edit source]
Tifugliwin tinamurin[edit | edit source]
Ddaw as llan akk tfugliwin tinamurin d tisgdanin n tmazirt n Lmɣrib[19]:
Asakud | Ism n tfugla | Ma gis illan |
1 muḥarram | Fatiḥ muḥarram | Ixf n usggwas ahijri (tafugla tasgdant) |
12 rabiɛ al-awal | Ɛid lmilud | Ass lliɣ d ilul urqqas n rbbi Muḥmmad (tafugla tasgdant) |
1 cawal | Ɛid Lfiṭr | Ar as nttini ula Ɛid imẓẓiyn (tafugla tasgdant) |
10 du lḥijja | Ɛid n Tfaska | Ass lliɣ ar nqqrs i tfaska (tafugla tasgdant) |
1 innayr | Ixf usggwas | Ass amzwaru ɣ usggwas amaynu (tafugla tagraɣlant) |
11 innayr | Ɛid n listiqlal | Ass lliɣ d ifka ugllid ṭṭalab nns bac ad tamẓ tmazirt listiqlal nns (tafugla tanamurt) |
1 mayu | Ɛid n twuri | Ass lɛid dar willi sxdamn ɣ tmazirt (tafugla tagraɣlant) |
30 yulyuz | Ɛid lɛarc | Ass lliɣ gis iga Muḥammad wis-sḍiṣ agllid (tafugla tanamurt) |
14 ɣuct | Arar n Asif n wurɣ | Ass lliɣ d irar ugllid Ḥasan wis-sin Asif n wurɣ (tafugla tanamurt) |
20 ɣuct | Tagrawla n ugllid d ugdud | Ass lliɣ d ẓẓan f ugllid Muḥmmad V flnt ɣ Madaɣacqar ukan tnkrd rwina ɣ tmazirt (tafugla tanamurt) |
21 ɣuct | Ɛid lmilud n ugllid | Ass lliɣ d ilul ugllid Muḥammad wis-sḍiṣ (tafugla tanamurt) |
6 nuwanbir | Tawada tazgzawt | Ass lliɣ d inna ugllid Ḥasan wis-sin is ixṣṣa ad skrn imɣrabiyn yat twada bac ad sis rarn tanrẓuft (tafugla tanamurt) |
18 nuwanbir | Ɛid n tsimant | Ass lliɣ gis yumẓ Lmɣrib tasimant nns ɣ usggwas n 1956 (tafugla tanamurt) |
Idɣarn n Yunisku[edit | edit source]
Llan ɣ tmazirt n Lmɣrib tẓa idɣarn ikcmn ɣ ammas n tmaddast n Yunisku n aydatn igraɣlann ɣ ussinew adlsan. Walli akk izwarn ikka-tt-inn ɣ usggwas n 1981, d walli iggran ɣ usggwas n 2012. Idɣarn ad ɣwid ad tnt igan s trtib n ukccum nnsn[20] :
- Tamdint taqburt n Fas (1981)
- Tamdint taqburt n Mrrakc (1985)
- Iɣrm n Ayt Bn Ḥddu (1987)
- Tamdint taqburt n Mknas (1996)
- Tamdint taqburt n Tiṭṭawn (1997)
- Ansa Arkyuluji n Walili (1997)
- Tamdint taqburt n Taṣṣurt (2001)
- Tamdint tabrṭqizt n Mazagan (2004)
- Tamdint n Rrbaṭ (2012)
Ilin kran idɣarn yaḍni isrstn Lmɣrib d willi ran gisn ad kcmn ula nttni ɣ ammas n idɣarn ad n Yunisku:
- Mulay Dris Zahrun (1995)
- Tamdint n Taza d Jamɛ Lkbir (1995)
- Timzgida n Tinml (1995)
- Tamdint n Liksus (1995)
- Lkur (1995)
- Tantut n Tafuɣalt (1995)
- Agdal n Ṭlasmṭan (1995)
- Ansa n Ajkal (1998)
- Aglmam n Xnifs (1998)
- Adgal n Ddaxla (1998)
- Amda n Figig (2011)
- Ddarbiḍa (2013)
- Trabbut n imdwn Tiɣmrt (2016)
- Ansa aṣḥrawi n Asif n Nun (2016)
Tiwlafin fulkinin n tmazirt[edit | edit source]
Adfl ɣ ammas n tiɣrmt n Ifran ɣ idrarn n Waṭlas anammas.
Adbni n Mohammed V ɣ Rrbat.
Amur n Hassan ɣ Rrbat.
Bab Bujlud ɣ Fas.
Ixban n tiɣrmt n Walili.
Taɣart n yill agrakal ɣ Lḥusima.
Iɣrm agldan ɣ Tiṭwan.
Amrdul n Mrzuga.
Mnara n Mrrakc.
Agdal n Tigmmi Tumlilt.
Timzgid n Kutubiya.
Adrar n Tubqal.
Idrarn n rrif.
Yat tsukt ɣ Ccawn.
lagune n Daxla.
Ilinkn ittawiyn s mani yaḍn[edit | edit source]
- https://www.lexilogos.com/maroc_carte.htm
- http://www.un.org/Depts/Cartographic/map/profile/moroccof.pdf takrḍa n UN ɣ 2005.
Iɣbula[edit | edit source]
- ↑ http://www.rgph2014.hcp.ma/Note-sur-les-premiers-resultats-du-Recensement-General-de-la-Population-et-de-l-Habitat-2014_a369.html
- ↑ http://knoema.com/atlas/Morocco/GDP-PPP-based
- ↑ http://knoema.com/atlas/Morocco/GDP-per-capita-PPP-based
- ↑ http://knoema.com/atlas/Morocco/GDP
- ↑ http://knoema.com/atlas/Morocco/GDP-per-capita
- ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/
- ↑ http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2016_statistical_annex.pdf
- ↑ Tqdirat n uṭṭun n imzdaɣ n tmazirt n Lmɣrib - Knoema.fr
- ↑ Adustur n 2011 Ar yaqra udustur n 2011 tamunt ad s yism n Tamunt n Lmɣrib Mqqurn
- ↑ Smith TM, Tafforeau P, Reid DJ, etal, Earliest evidence of modern human life history in North African early Homo sapiens, journal of Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, volume:104, issue:15, pages:6128–33, date:April 2007, pmid:17372199, pmc:1828706 |doi:10.1073/pnas.0700747104, bibcode:2007PNAS..104.6128S }}
- ↑ Tasmirit tamattayt n usɣiws - rgphentableaux.hcp.ma
- ↑ Aljazera - جدل بالمغرب بشأن عدد الناطقين بالأمازيغية
- ↑ Lakome2.com - جمعيات أمازيغية تطالب بالكشف عن "العدد الحقيقي" للناطقين بالأمازيغية في المغرب
- ↑ http://hpgl.stanford.edu 2012-04-14
- ↑ https://web.archive.org/web/20120414212524/http://hpgl.stanford.edu/publications/AJHG_2004_v74_p1023-1034.pdf E1b1b gant: M78 d M81
- ↑ https://web.archive.org/web/20120414212524/http://hpgl.stanford.edu/publications/AJHG_2004_v74_p1023-1034.pdf
- ↑ Y-DNA haplogroups in populations of the Near East
- ↑ :: Royaume du Maroc : Administration du Tourisme
- ↑ Emploi.gov.ma/docs/153200652832PM.doc - Tifugliwin n tmazirt
- ↑ Idɣarn n Yunisku - Tamazirt n Lmɣrib
Timizar n Tafriqt | |
---|---|
Dzayr • Angola • Benin • Botswana • Burkina Faso • Burundi • Djibuti • Miṣra • Elefanttähtiriddo • Eritrea • Eswatini • Etiopia • Gabun • Gambya • Ɣana • Ɣinya • Ɣinya-Bisaw • Kamirun • Kap Verde • Kenia • Komoreh • Tagduda Tamagdayt n Kungu • Tagduda n Kungu • Koskâ-Afrik täsiväldi • Lesotho • Liberia • Libya • Maadâ-Afrik • Maadâ-Sudan • Madaɣacqar • Malawi • Mali • Lmɣrib • Muritanya • Mauritius • Mosambik • Namibia • Niger • Nigeria • Peeivitäsideijee Guinea • Ruwanda • Sambia • Sinigal • Seychelleh • Sierra Leone • Somalia • Sudan • São Tomé já Príncipe • Tansania • Tugu • Tcad • Tuns • Uganda • Zimbabwi |