Wp/shi/Imaziɣn
|
Imaziɣn | |
ⵉⵎⴰⵣⵉⵖⵏ (nyu-tifinaɣ) | |
ⵎⵣⵗⵏ (tifinaɣ n imuhaɣ) | |
Tamɣart tamaziɣt ilsan timlsa n ticlḥiyin | |
Acnyal amaziɣ nna s ttussan imaziɣn | |
Uṭṭun | |
![]() |
15 - 20 id mlyun |
![]() |
12 - 15 id mlyun |
![]() |
2 id mlyun |
![]() |
1,1 id mlyun |
![]() |
1,1 id mlyun |
![]() |
800 000 |
![]() |
800 000 |
![]() |
650 000 |
![]() |
607 000 |
![]() |
400 000 |
![]() |
150 000 |
![]() |
100 000 |
![]() |
≈ 50 000 |
![]() |
50 000 |
Tiɣawsiwin yaḍn | |
Aẓur | Tafriqt n ugafa |
Tutlayt | Tutlayin timaziɣin |
Asgd | Lislam, Tamasiḥit, Tudayt |
Gan Imaziɣn yan uɣrf illan ɣ ugafa n Ifriqya, gin gis aɣrf anṣli. Tutlayt n imaziɣen tga-tt tmaziɣt.
Ism[edit | edit source]
Imaziɣn iga isem nna fkan imaziɣen i iɣfawen-nnsen, ig par conséquence andonym, ism d-ikkan agʷns, ikka-d ayt dars. Asuf nns iga tt (t)amaziɣ(t). Llan ismawen yaḍen ar ten-akkan imaziɣn i ixfawn nnsn; iclḥiyen ad akkʷ gisen izwaren. Wid iggʷran, ar daɣ ttinin i wawal nnsn taclḥit. Tacelḥit ad nenna as tlla tunɣilt-ad n Wikipidia (shi). Imuhaɣ, ger wiyyaḍ (entre autres), iga isem da akkan imaziɣn n ayt tnzruft (désert) i ixfawn nnsn, mac ism ad nufa ad nini iga ɣar tamzarayt n imaziɣn. Iga amagut agʷnsan (neɣ irẓan) n tguri amaziɣ: imuzaɣ, s tmerniwt n usnfl amsesli n "z" s "h", yan usnfl bahra ittwassann ɣ dar ayt tnzruft (izi, s umdya, ar darsn ittgga ihi).
Tamsalt n usala[edit | edit source]
Assa, amata n imaraten ar ttinin mas d-kkan imaziɣn kra n imzdaɣn ganin autoktonn, bayenn-d in situ ɣ Ifriqya n ugafa, tili darsn yan idls apaliolit igan ibiromaurus (-16,000 usggʷas), d wiyyaḍ darsn yan idls amizolit igan u Gfsa (idels agefsi). Wiyyaḍ ar ttinin mas d-kkan (imaziɣn) imzdaɣn icrqiyn ganin ayt Ccam, zugn s ugafa n Ifriqya ɣ uzmz n tetranzisiont taniolitt. (gr - 9,500 d -7,000 usggʷas)....
Amzruy[edit | edit source]

Numidya[edit | edit source]
numidya nttat tagldit taqburt tamaẓunt nns sirta ɣilad assaɣ nns qsenṭina tbed ghrb n ẓlmḍ n ifriqya zi tuns ar lmɣrib lan dis sin n trbiɛin tarbiɛt tamzwarut assaɣ n mazilyun di ljiha lghrbiya di tgldit n numidya netnin d taqbilt n tamizt di mdukal n ṛuman gin tiwiza jirasn x qarṭaj, tarbiɛt wais sin assaɣ nns masaysulyun lan ag qerṭaj x ṛuman tamurt nnsen tla jar sṭif d dzayt (tamaẓunt) d wahran dɣi
masinissa niɣ masin asmzi n ussaɣ
Iglidn imaziɣn[edit | edit source]
Tiram[edit | edit source]
ksksu niɣ الكُسْكُس utci da amaziɣ itwag s uggran n imndi niɣ dra itwac s tɣnjayi niɣ s ufu
Tutlayt[edit | edit source]
Ddin[edit | edit source]
Timizar[edit | edit source]
Ɣ Lmɣrib[edit | edit source]
niɣ tagldit n lmɣrib(lmrruk)s taɛrabt المملكة المغربية awank tlla g ẓlmḍ n ifriqya tamaẓunt nnes ṛbaṭ tga tadart tumlilt tamdint tamqrant d tamaẓunt tadmsant; tsaja lmɣrib x yil amllal n wammas x tagut n ugaraw n laṭlanti agmmuḍ nns dzayr ayfus nns muriṭanya
Ɣ Dzayr[edit | edit source]
dzayr assaɣ nnes unṣib (tagdudant n dzayr tadimuqraṭit taɣrfant) niɣ الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية tawankt tamuslmt taɛrabt tamaziɣt dzayr yan n tmurt tamqrat di tafrikt tis mraw deg umaḍal, tlla deg tafrikt n ugafa x ẓlmḍ nnes il amlal n wammas x ugmmuḍ nnes tuns d libya x uyfus mali d nijer x tagutn lmɣrib d muriṭanya
Ɣ Tuns[edit | edit source]
tuns tawankt n ifriqya ugafa tusid ingr dzayr d libya tamaẓunt nns tuns ma immalan masd itunsiyn imaziɣn ,mamk imaziɣn maṛṛa , acku tussna n itunsiyn nttat 100% tga tamaziɣt iɣ itɛrrb ils , ur ittɛrrb tussna gan maṛṛa imzdaɣ n tmurt tuns sg imaziɣn، di anggaru... tnna tzrawt timttit (ijtilaɛiya) di tuns tagara usgg°as 2009 tenna masd uṭṭun n itunsiyn sg laṣl amaziɣ ur idrus xf 60% sg maṛṛa imzdaɣ n tuns. tugt n itunsiyn walan i tiqbilin timaziɣin timqqranin tnfra (tḥkm) tmurt dat (qbl) ad tḍṛ qarṭaj di anaw tikunfidiraliyin lli iḥkmn maṛṛa tisggiwin sg tamazirt , ilmma tbḍa ɣr iɣrman d tiwacunin، da nttafa gr tikunfidariwin lli cigan itussan، takunfidiralit lfaracic tssnta nttat sg tala d lqṣrin ar aftas ( susa d ṣfaqṣ ) tyawskar g ufus umɣar amaziɣ anṭlas d tkkatin tamanaɣt nns tala، d ula takunfidiralit n warɣma g iffus (ljanub) acrqi nttat tkkatin da tsmuna tugt n tiqbilin dis lɛkara d lxzur d tawazin d wadrna d didsn imzdaɣ ɣmrasn ljbaliya . da nttafa ula di iẓlmḍ tiqbilin yaḍn timqranin , s twala tbḍa ar tiqbilin timẓyanin، da nk°tti digs zund: lḥiṣr، mqɛd، naqza، makna، bjawa، lḥnanca، awtala، ulad ɛiyar، wartlan، lbraqa، kasra، hwara، carn، zɣalma ... gan imsiwln s tutlayt tamaziɣt ass a di tuns ugar n 500,000 n ufgan llan di mṭmaṭa، tiṭṭawin، tigzirt jarba،qabs, gafṣa، lgṣrin,tkruna,ksra,tala d idurar xamir d tmi n iwutta akd dzayr d ula imsiwln s tmaziɣt d imzdaɣn n tuns tamanaɣt n iffus bla nettu imaziɣn imzwagn di bṛṛa
Ɣ Libya[edit | edit source]
libya tawankt tlla di ifriqya n ugafa (iẓlmḍ) tamaẓunt nns ṭarablus
Ɣ Muritanya[edit | edit source]
muriṭanya niɣ tagdudant tamuslmt tamuriṭanit; awank di iẓlmḍ n ifriqya tamaẓunt nns nwakcuṭ tlla xu agaraw n laṭlasi x ẓlmḍ ins lmɣrid d dzayr d siniɣal x yfus d mali x ugmmuḍ d uyfus
Ɣ Miṣra[edit | edit source]
Yat lwaḥt a'ɣ bahra sul llan imaziɣen ɣ tmazirt n Miṣra, a'tt-igan d Siwa, neɣ Isiwan iɣ nit nra ad nsawel s tmaziɣt. Tucka-d Isiwan ɣ utaram akkʷ n tmazirt n Miṣra, taẓ i iwetta n tmazirt d Libya. Uṭṭun n imezdaɣen-nnes iga-t 35,000, 20,000 ad zigsen isawalen s tmaziɣt, d wuṭṭun-ad n imselmaziɣen ar ukan sul ittnaqas. Tella yat lwaḥt yaḍen, imeẓẓeyn f Isiwan, ɣ llan imaziɣen, tga-tt Gara. Tella ɣ ugafa ugmiḍ n Isiwan, d ur nn bahra fell-as taggug. Ayt Gara drusen f ayt Isiwan.
Tiqbilin imqqurn[edit | edit source]
- Iznaten (زناتة / إيزناتن )
- Iẓnagen ( ژناگة / صنهاجة / إيژناگن)
- Imṣmuden ( مصمودة / إيمسمودن )
- Iktamen (كتامة / إيكوتامن )
- Iɣumaren ( غمارة / إيغومارن)
- Iguzulen ( جزولة / إيگوزولن)
- Igdalen (جدالة / إيگدالن )
- Imdyunen ( مديونة / إيمديونن )
- Isedraten ( سدراتة / إيسدراتن )
- Infzawen ( نفزة / نفزاوة / إينفزاون )
- Izwawen ( زواوة / إيزواون )
- Ihuwwaren ( هوارة / إيهوارن)
- Imssufen ( مسوفة / إيمسوفن)
- Iskuren ( هسكورة / إيهسكورن )
- Imẓẓujen ( مژّوجة / إيمژّوجن )
- Imḍlasen ( مطالسة / إيمضالسن )
- Ihntaten ( هنتاتة / إيهنتاتن )
- Imɣran (مغراوة / إيمغرلن )
- Imknasen ( مكناسة / إيمكناسن )
- Imssiwan (إمسوان/مسيوة)
- Infeṭwak (فطواكة/إنفطواك)
- Iɣejdamen (غجدامة/إغجدامن)
- Inffusen (إنفوسن/نفوسة)
- Iḥaḥan (حاحا/إحاحان)
- Innultan (إنولتان/ولتانة)
- Igliwwa (إگليوا/گلاوة)
- Icawiyen (إشاوين/الشاوية)
- Imdɣren (إمدغرن/مدغرة أو مطغرة)
- Iwraben (إورابن/أوربة)
- Izwwaren (إزواغن/زواغة)
- Imɣilen (مغيلا/مغيلة)
- Iɣyyaten (إغياتن/غياثة)
- Ilwaten (إلواتن/لواتة)
- Iwrdiɣen (إورديغن/ورديغة)