Wp/sdh/گیلگەمش
گیلگەمش یا گلگامیش (یا بیلگەمش لە دەقەیل سوومری زۊنە) ناو حەماسەێگ فرە زۊنەس کە سەبارەت وە کەسایەتیێگ وە ناو گیلگەمش شرۆڤە دەێد. گیلگەمش پیێنجمین شاێ شار ئوورووک وە دۊاێ لافاو گەورەێ دیروکی ئەو شارە بۊە. گیلگەمش کەسایەتیێگ راسەگانیە و لە دەقەگان سوومری ھاتیە ک 126 ساڵ شاێ ئوورووک بۊە و کورێگ وە ناو ئورگال داشتیە کە وەل یەکا بارگەێ ماێەخوداێ نینلیل لە شار نیپوور وازسازیەو کردنە. حەماسەێ گیلگەمش گرنگترین کارێگە کە لە وێشەێ شارستانییەتەیل کۆنینەێ مزوپوتامیا وە جێ مەنیە.
گیلگەمش[edit | edit source]
گیلگەمش پیێنجمین شاێگە کە لە دۊاێ لافاو شار ئوورووک وە ھازەو ڕەسێد. داڵگی ماێەخوداێگ وە ناو نینسوونە وەڵێم لە باوەت باوگی وە ئاشکرا قسە نەکریاس. لە جیێگ باوگی پییاێ ئائینیە، لە جیێگ تر باوگی لە رەگەز شەمشەمەکوورەیلە، و لە جیێگ تر لوگولباندا سوەمین شاێ ئوورووک ک نێرەخوداێگ بۊە چۊ باوگی مارفی بوود. وەڵێم گیلگەمش خوەی خودا نییە بەڵکوو دوبەش لە سەئی خودا و یەک بەشی لە سێ ئایمە.
چیرووک[edit | edit source]
گیلگەمش شاێ ئوورووک زوورکاری و چەوساندن و خیزی وە جیێگ ڕەسانیە کە دیتر پییاێگ لە شار نییە و گشت بۊنە سەرباز و دۊەت زبوردیش لە دەسی لە شار نەمەنیە. مەردم دەس وە داوان شمێش نێرەخوداێ خوەر بوون و لە لی توان فکرێگ ئەڕاێان بکەد، وەڵێم نە جوورێگ کە گیلگەمش دەر بکەد چون ئەوە شوان شارە و شار ھەوەجە پی دێرد. مەردم توان شمێش ھاولفێگ ئەڕاێ بئافرێند تا دەس لە سەر مەردم ھەڵبگرد و سەرقاڵ ھاوژینی وەل ئەو ھاولفا بوود. شمێش ئنکیدۆ ئافرێند کە ئافریاێگ واشیە. رووژێگ ھەنەێ وەل ئاسکەیلا لە داوان سروشت لەوەڕ کەد وەل داویارێگ ڕۊوەڕۊ بوود. داویار سێ رووژ نیەجمد و چەو دووڕندە ناو چەوەیل ئنکیدۆ و لە پاش چوودە لاێ باوگی و ئەی کارەساتە ئەڕاێ وازبۊش کەد. باوگی پێشنییار کەد کە بچوودە لاێ گیلگەمش و لە لی بتواد یەکێگ لە رووسپییەیل خزمەتکەر بارگەێ ئیشتەر(ماێەخوداێ ئەوین و شەڕ) بنەێدە دەسی بەڵکوو ئەو بۊندار واشیە دڵی لە لاێ ئاو ژنە بمێند و ڕاو بوود. داویار ھە ئی کارە کەد و ئنکیدۆ و دۊەت رووسپی ھەف رووژ و ھەف شەو وەل یەکا وە سەر بەن. لە دۊاێ ھەف رووژ و شەو ئنکیدۆ وەل رووسپییا تیەدە شار(ئوورووک) تا گیلگەمش بۊند و وەرد قەویترین پییاێ گەردوون زووران بکەد.
لە دۊاێ زووران ھەر دو دەس خەنە مڵ یەک و وەل یەکا بوونە ھەوال و ھاوکوڕ. لەێ کاتەسە کە وە ئامانج شکاندن ھاز ھوومبابا، پیسەخوداێ دارستان سدەر کەفنە ڕێ وە رۊ دارستانەو. لە دارستان ھوومبابا کوژن و دارەیل سدەر بڕن، وەڵێم ئنکیدۆ قڵف دەرانەگەێ دارستان نیەشکند و دەرانەگە وە ئاماژەێ کڵک وازەو کەد. دو قارمان سەر ھوومبابا پێشکەش شمێش کەن. لە دۊاێ کوشتن ھوومبابا، گیلگەمش دڵنگ پێرووزی کەدە وەر و وە تاج شائی نیشدە تەخت. ئیشتەر گیلگەمش لەئی دیمەنە دۊند و ئەوینداری بوود و لە لی تواد بوودە شۊیی؛ وەڵێم گیلگەمش وەخوە نیەگرد و وە سەرھات تاڵ دڵدارەیل وەرین ئیشتەر ئاماژە کەد. ئیشتەر لە وەڵام ئی سووکایەتی گیلگەمشە لە ئەنوو(باوگ خودایل سوومر) توواد کە وەرزاێ ئاسمان بئافرێند و ھەرەشە کەد کە ئەگەر ئەی کارە نەکەد دەرانەیل دنیاێ مردییەیل وازەو کەد تا مردییەیل زنەیل بخوەن. ئەنوو وەرزاێ ئاسمان ئافرێند و گیلگەمش و ئنکیدۆ وەل یەکا ئەڕاێ کوشتنی تیکووشان کەن و لە ئاکام تۊەنن بکوژننی.
کوشتن ھوومبابا و وەرزاێ ئاسمان و نەشکاندن دەرانەێ دارستان سدەر بوودە باێس خەژمین بۊن ئیشتەر. خودایل کوو بوون و تەسمیم گرن کە یەکێگ لە د قارمان ئەشیە بمرن. چون گیلگەمش پادشاس و بەنەێ فەرمانبەر شمێشیش بۊە، ئنکیدۆ ھەڵوژنن. ئنکیدۆ کەفدە ناو جێ و لە پساێ مردن لە ئاشنا بۊنی وەل ژییان مەردمەیل شارستانییەتمەنا پەشیمانەو بوود و لە ئاکام مرێد و چدە گەردوون ژێرین. مردن ئنکیدۆ بوودە لەرزەێگ لە گیان و ژییان گیلگەمش تا لە واتەێ ژییان دودڵ بوود و دەس بکەدە سەریێنج کردن سەبارەت وە جاودانە(ھەتاھەتائی) بۊن. گیلگەمش تەسمیم گرت تا ئووتناپیشتیم کە تەنیا وازمەنیاێ لافاو ئوورووک بۊە پێیا بکەد و ڕاز جاودانە بۊن لە لی پرسییار بکەد. وەئی مەبەستە و لە پساێ شین و زاری کردن ئەڕاێ ئنکیدۆ وە قژ درێژ و دڵنگێگ لە پووس شێر بوودە رەوەنی ڕێیەیل بێڕێوار. گیلگەمش ئەڕاێ رەسین وە باخ خودایل ئەشیە لە کۊەستان ماشوو ڕەێ بوود. پارێزکەرەیل کۊەستان ماشوو دوان کوڵاژدمن کە ھەنەێ میچڵەێ گیلگەمش دۊنن دەرانە ئەڕای وازەو کەن و ھێلن بچوود. گیلگەمش لە دۊاێ 12 فەرسەنگ تیەرێکی وە باخ خوەر رەسد کە جێگەێ خودایلە. شمێش لە دۊنن گیلگەمش وەو حاڵ و ڕووژە واق مێند و وە پێ ئۊشد تو لە پسا مینەێ وا کەید و چشتێگ کە تواید شوون وا گرتنە. گیلگەمش چدە لاێ ژنێگ وە ناو سیدووری کە لە جێگەێ ئووتناپیشتیم وەخەوەرە. سیدووری پێ ئۊشد بچووە لاێ ئوورشانابی قایەقوان تا ئەوە لە ئاوەیل مەرگ ڕەێتا بکەد و بوەێدتە لاێ ئووتناپیشتیم. وەڵێم سیدووریش قسەێ شمش وازبۊش کەد و ئۊشد کار تو شوون وا چینە.
گیلگەمش وەل ئوورشانابیا چدە لاێ ئووتناپیشتیم کە لە وڵات دیلموون جاودانە ژییەد. ئووتناپیشتیم لە دۊنن گیلگەمش واق مێند وەڵێم راز جاودانە بۊنی کە چیرووک لافاو دیروکی شار ئوورووکە ئەڕاێ ئۊشد. چیرووک لافاو شار ئوورووک فرە وێنەیەتی وەل چیرووک تووفان نووح و کەسایەتی ئووتناپیشتیمیش وێنەیەتی فرەێگ وەل کەسایەتی نووح پەیامبەرا دێرد. ئووتناپیشتیم لە گیلگەمش تواد کە ئەگەر پەرتخ جاودانە بۊن دێرد ھەف شەو نەخەفد. وەڵێم گیلگەمش ھە لەو کاتە چەو نیەدە مل یەکەو و لە دۊاێ ھەف شەو و ھەف رووژ ھەڵسد. ئووتناپیشتیم وە پێ ئۊشد تو کە نیەتۊەنید وە خەو پێرووز باید چۊ تۊەنی وە مردنا پێرووز باید؟ لە کات چین ئووتناپیشتیم وە ئەنتریک ژنەگەی لە ئکسیر گەنجایەتی (جوانیەتی) ئەڕاێ گیلگەمش قسە کەد ک گوڵ سووریگە وە چقڵ فرە کە ژێر ئاو رەوز کەد. گیلگەمش چوودە ژێر ئاو و گوڵەگە پێیا کەد. ھەنەێ وەل ئوورشانابیا لە پسا ھەلوگردنە ئوورووک لە ناو ڕێ لە لاێ کیەنیێگ وۊسن تا شەکەتی دەر بکەن و قەیرێگیش مەلە بکەن. تا گیلگەمش ژێر ئاوە ھەشێڵێگ (مارێگ) گوڵەگە دزد و ھەیواێد. گیلگەمش بێبەش و بێخێر لە سەفەر تیەدە شار خوەی و چیرووک سەفەرەگەێ لە مل کوچگەو ھەڵکەند.