Wp/prg/Kunnegsgarbs
Kunnegsgarbs (miks. Königsberg, leīt. Karaliaučius, mask. Kaliningrad), adder Twānksta - ukamāisesan Prūsas mēstan, ka ast sirzdau Semban be Nātangan, prēi Prēigaran be Aīstjanmarjan. Šandēinan, šin mēstan ast bilītan Kaliningrāds, beggi tennan walda Mackālija.
Pabilīsnā
[edit | edit source]Šandēinan, šin mēstan ast bilītan Kaliningrāds, beggi tennan walda Mackālija. Adder pirzdau, tennan bēi bilīts kitawīdai. Wārai, stwen bēi Sembas wāiss Twānksta. Panzdau, mēstan gaūwa skrīzjas wāldwikas, tētet Twānksta pastāi Kēnigsbergs. Šin emmenin mēstan turēi ēr mackāljan ōkupacijan, kaddan tennan wīrta Kaliningrāds.
Istōrija
[edit | edit source]Prūsan periōdi
[edit | edit source]Wārai, bēi gruntints Twānkstas wāiss, kas perlānki Sembai. Stwen ilgai stalāi Twānkstas pils. Adder ēn 1255 m., Twānkstan pernaikinna skrīzjas wāldwikas be pastatinna Kēnigsbergas pillin.
Miksjan periōdi
[edit | edit source]Panzdau, prēi stan pillin, pa biskin teikāi si Kunnegsgarbas mēstan. Ēn 1525 m., nijāupalikka Miksjan Ōrdens be Twānksta pastāi Prūsijas ercōgistas galwasmēstan. Ēn 1544 m., bēi gruntintā pirmāji Prūsijas uniwersitāti. Ēn 1701 m. Frīdrichs III ēn šismu mēstu wīrta Prūsijas kunnegs Frīdrichs I. Pa zūrgi 70 m., ēn 1773 m., Kunnegsgarbs gaūwa Dēinan Prūsijas regiōnis galwasmēstan stātun. Ēn 19. mettasimtu, Twānksta spārtai dīwai aūga. Zmānes statinna nawwans zēistans be fabrīkins. Mēstan pastāi swarewīngi industrījas centran, beggi gruntinna tūlan fabrīkis, kāigi papīras, zēgerjan, krāman, be kittas fabrīkis, Tēt dīgi, tilla nawwan gelzāpintan. Tikka nawwas pintes ēn Kaūnan, Pillawan, Krāntan, Tilzin be Gudānitan.
Ēn 1871 m., peraīnina si Mikskātauta be Kunnegsgarbs bēi Mikskātautas rīkis debīkan mēstan. Tennan be tālis spārtai aūga. Adder ezze 1914 ēr 1918 m. audāi si I swētiska karjaūsnā. Šī karjaūsnā biskin izgraūdi Twānkstan, adder bēi sklaitawīdai ēn II swētiskai karjaūsnai. Ēn tenessei, mēstan faktiskai pilnai bēi pernaikīnts pa Debabritānijas bombardīnsnan be enwangiskan pa mackāljan ōkupacijas.
Mackāljan periōdi
[edit | edit source]Ēn 1945 m., mēstan ōkupai be gāncai pernaikinna mackāljai. Pa aīnan mettan, Kunnegsgarbs pastāi Kaliningrāds, kāigi tāns ast bilīts be šandēinan. Pa karjaūsnan, mackāljai etkūmps pastatinna Twānkstan, adder sōwetiskai. Pa 1991 m., mēstan be tālis waldīja mackāljai, sklāits teinū jāu Mackālijas federācija. Šandēinan Kaliningrāds ast swarewīngi Mackālijas mēstan.
Buwintājai
[edit | edit source]Buwintājan gīrbis
[edit | edit source]Ēn Kaliningrādu (pa 2018 m. dātan) buwinna 475 056 zmānes.
Mettan | Buwintājai | Mettan | Buwintājai | Mettan | Buwintājai | Mettan | Buwintājai |
---|---|---|---|---|---|---|---|
1500 | 10 000 | 1862 | 94 600 | 1933 | 315 800 | 1979 | 354 790 |
1550 | 15 000 | 1875 | 122 860 | 1939 | 394 000 | 1989 | 401 280 |
1700 | 40 000 | 1910 | 249 570 | 1959 | 202 000 | 2004 | 425 617 |
1780 | 54 000 | 1925 | 286 670 | 1970 | 297 000 | 2018 | 475 056 |
Etniska sendēli
[edit | edit source]Ēn mēstu buwinna ukatūls mackāljai, adder ast be guddai, ukrāinjai, leītawjai, pōljai be t.t. Istōriskai, mēstan bēi miksisks, sēn biskin leītawjai, pōljai, pirzdau be prūsai be t.t.
Kunnegsgarbas etniska sendēli (2010 m.):
Amzjan | Gīrbis | Prōcentis |
---|---|---|
Mackāljai | 351,186 | 87,4% |
Ukrāinjai | 16,053 | 4% |
Guddai | 15,077 | 3,7% |
Armēnai | 3,062 | 0,8% |
Tatārai | 2,075 | 0,5% |
Leītawjai | 1,789 | 0,4% |
Miksjai | 1,676 | 0,4% |
Pōljai | 1,114 | 0,3% |
Kitāi | 10,041 | 2,5% |
Ēn summai | 401,649 | 100% |