Jump to content

Wp/mag/विद्युच्चुम्बकत्व

From Wikimedia Incubator
< Wp | mag
Wp > mag > विद्युच्चुम्बकत्व
विद्युच्चुम्बक : विद्युच्चुम्बकीय बलके अनुप्रयोगके एक उदाहरण हे ।
इस प्लाज्मा ग्लोब में चमकते फिलामेंट्स के लिए विद्युतचुंबकीय अंतःक्रियाएं जिम्मेदार हैं

विद्युच्चुम्बकत्व (Electromagnetism) या विद्युतचुम्बकीय बल (electromagnetic force) प्रकृतिमे पाएल जायेवाला चार प्रकारके मूलभूत बल या अन्तःक्रियामे से एक हे । अन्य तीन मूलभूत बल हे - प्रबल अन्योन्यक्रिया, दुर्बल अन्योन्यक्रिया एवं गुरुत्वाकर्षण । विद्युच्चुम्बकीय बलके विद्युच्चुम्बकीय क्षेत्रके सहायतासे अभिव्यक्त कैल जा हे ।

भौतिकशास्त्रमे विद्युच्चुम्बकत्व एक ऐसन अन्तःक्रिया हे जे विद्युत आवेश वाला कणके बीच विद्युत चुम्बकीय क्षेत्रके माध्यमसे होवहे । विद्युच्चुम्बकीय बल प्रकृतिके चार मूलभूत शक्तिमे से एक हे । ई परमाणु आउ अणुके परस्पर क्रियामे प्रमुख शक्ति हे । विद्युच्चुम्बकत्वके इलेक्ट्रोस्टैटिक्स आउ चुम्बकत्वके संयोजनके रूपमे सोचल जा सकहे, जे दु अलगे-अलगे किन्तु बारीकीसे परस्पर जुड़ल घटना हे । विद्युच्चुम्बकीय बल केहु दु आवेशित कणके बीच उत्पन्न होवहे, जेकरासे विपरीत आवेश वाला कणके बीच आकर्षण पैदा होवहे आउ समान आवेश वाला कणके बीच प्रतिकर्षण होवहे, जखनकि चुम्बकत्व एक ऐसन अन्तःक्रिया हे जे विशेष रूपसे सापेक्ष गतिमे आवेशित कणके बीच होवहे । ई दुनो प्रभाव मिलके आवेशित कणके आसपास विद्युच्चुम्बकीय क्षेत्र बनहे, जे लोरेञ्त्ज बलके माध्यमसे अन्य आवेशित कणके गति दे सकहे । उच्च ऊर्जा पर दुर्बल बल आउ विद्युच्चुम्बकीय बल एक एकल विद्युत दुर्बल बलके रूपमे एकीकृत होवहे ।

विद्युच्चुम्बकीय बल ढेर रूपमे देखेला भेटहे, जैसे विद्युत आवेशित कणके बीच बल, चुम्बकीय क्षेत्रमे रखल विद्युत्वाही चालक पर लगेवाला बल आदि । विद्युच्चुम्बकीय बलके प्रायः दु प्रकारके बतावल जा हे -

  • विद्युतस्थैतिक बल (electrostatic force) - जे स्थिर आवेश पर लगहे, एवं
  • चुम्बकीय बल (magnetic force) - जे खाली गतिमान आवेश पर लगहे ।

मूलभूत कणके बीच लगेवाला बल विद्युच्चुम्बकीय बले होवहे । क्वाण्टम विद्युत्गतिशास्त्र ईसब कणके बीच लगेवाला बलके व्याख्या करहे ।

विद्युच्चुम्बकीय स्पेक्ट्रमके विभिन्न भाग आउ उनकर गुणधर्म

इहो देखी

[edit | edit source]