Wp/mag/रसायनशास्त्र
| एगो शृङ्खलाके भाग |
| रसायनशास्त्र |
|---|
पदार्थके विज्ञान |
|
अनुसन्धान |
रसायनशास्त्र पदार्थके गुण आउ व्यवहारके वैज्ञानिक अध्ययन हे । ई प्राकृतिक विज्ञानके अन्तर्गत एगो भौतिकविज्ञान हे जे परमाणु, अणु आउ आयनसे बनल यौगिकके बनावेवाला तत्वके शामिल करहे: ओकरासभके संरचना, गुण, व्यवहार आउ अन्य पदार्थके साथे प्रतिक्रिया खन्नि होवेवाला परिवर्तन ।[1] रसायनशास्त्र रासायनिक यौगिकमे रासायनिक बन्धके प्रकृतियोके सम्बोधित करहे ।
अपन विषयके दायरामे रासायनशास्त्र भौतिकशास्त्र आउ जैवशास्त्रके बीचे एगो मध्यवर्ती स्थान रखहे । एकरा कखनियो-कखनियो केन्द्रीय विज्ञान कहल जाहे काहेकि ई मौलिक स्तर पर मूलभूत आउ अनुप्रयुक्त वैज्ञानिक विषय दुनोके समझेला एगो आधार प्रदान करहे । उदाहरणार्थ, रासायनशास्त्र पादप वृद्धि (वानस्पतिशास्त्र), आग्नेय शैलके निर्माण (भूविज्ञान), वायुमण्डलीय ओजोनके निर्माण, पर्यावरण प्रदूषकके क्षरण (पारिस्थितिकी), चन्द्रमा पर मृदाके गुण (खगोल-रासायनशास्त्र), औषधके निर्माण (भेषज विज्ञान), आउ अपराध स्थल पर डीएनए साक्ष्यके एकत्रीकरण (न्यायिकशास्त्र) ।
रासायनशास्त्रके शाखा
[edit | edit source]रासायनशास्त्रके सामान्यतः ढेर प्रमुख उपविषयमे विभाजित कैल जाहे । रासायनशास्त्रके ढेर मुख्य पार-वैषयिक आउ अधिक विशिष्ट क्षेत्रो हे ।
- वैश्लेषिक रसायनशास्त्र उनखर रासायनिक संरचनाके बोध प्राप्त करेला सामग्रीके नमूनके विश्लेषण हे । वैश्लेषिक रासायनशास्त्र रसायन विज्ञानमे मानकीकृत प्रायोगिक विधिके शामिल करहे । विशुद्ध सैद्धान्तिक रासायनशास्त्रके छोड़के, ईसभ विधिके प्रयोग रासायनशास्त्रके सभ उपविषयमे कैल जा सकहे ।
- जैवरसायनशास्त्र जीवमे होवेवाला रसायन, रासायनिक प्रतिक्रिया आउ अन्तःक्रियाके अध्ययन हे । जैवरासायनशास्त्र आउ कार्बनिक रासायनशास्त्रके आपसमे घनिष्ठ सम्बन्ध हे, जैसन कि भेषज रसायनशास्त्र वा तन्त्रिका रसायनशास्त्रमे होवहे । जैवरसायनशास्त्र आण्विक जैवशास्त्र आउ आनुवंशिकशास्त्रोसे जुड़ल हे ।
- कार्बनिक रसायनशास्त्र कार्बनिक यौगिकके संरचना, गुण, संरचना, तन्त्र आउ प्रतिक्रियाके अध्ययन हे । एक कार्बनिक यौगिकके कार्बन कङ्काल पर आधारित कौनो यौगिकके रूपमे परिभाषित कैल गेलहे ।
- अकार्बनिक रसायनशास्त्र अकार्बनिक यौगिकके गुण आउ प्रतिक्रियाके अध्ययन हे । कार्बनिक आउ अकार्बनिक विषयके मध्यके अन्तर पूर्ण न हे आउ बड्डीमनी ओवरलैप हे, सबसे महत्त्वपूर्ण रूपसे कार्बन-धात्विक रसायनशास्त्रके उपविषयमे ।
- पदार्थ रसायनशास्त्र एक उपयोगी कार्यके साथे पदार्थके प्रस्तुति, लक्षण वर्णन आउ बोध हे । क्षेत्र स्नातक कार्यक्रममे अध्ययनके एक नूतन विस्तार हे, आउ ई रसायनशास्त्रके सभ शास्त्रीय क्षेत्रसे तत्वके एकीकृत करहे जे मौलिक मुद्दा पर ध्यान केन्द्रित करहे जे सामग्री हेतु अद्वितीय हे । अध्ययनके प्राथमिक प्रणालीमे सङ्घनित चरण (ठोस, तरल, बहुलक) के रसायनशास्त्र आउ विभिन्न चरणके मध्य अन्तराफलक शामिल हे ।
- तन्त्रिका रसायनशास्त्र तन्त्रिका रसायनके अध्ययन हे; ट्रान्समीटर, पेप्टाइड, प्रोटीन, लिपिड, शर्करा आउ केन्द्रकीयाम्ल सहित; उनखर अन्तःक्रिया, आउ ऊसभ भूमिका जे ऊ तन्त्रिका तन्त्रके बनावे, बनैले रखे आउ संशोधित करेमे निभावहे ।
- नाभिकीय रासायनिकी एकर अध्ययन हे कि कैसे उपपारमाण्विक कण एके साथे आवहे आउ नाभिक बनावहे । आधुनिक तत्त्वान्तरण नाभिकीय रसायनशास्त्रके एगो बड़ा घटक हे, आउ न्यूक्लाइडके तालिका ई क्षेत्रला एगो महत्त्वपूर्ण परिणाम आउ उपकरण हे ।
- भौतिक रसायनशास्त्र रसायनिक प्रणाली आउ प्रक्रियाके भौतिक आउ मौलिक आधारके अध्ययन हे । विशेषतः, ऐसन तन्त्र आउ प्रक्रियाके ऊर्जावान आउ गतिशीलता भौतिक रसायनज्ञ लागि रुचि रखहथ । अध्ययनके महत्त्वपूर्ण क्षेत्रमे रसायनिक ऊष्मागतिशास्त्र, रसायनिक गतिशास्त्र, विद्युद्रासायनिकी, साङ्ख्यिकीय यान्त्रिकी, वर्णालिवीक्षण, आउ वर्तमान, खगोल रसायनशास्त्र शामिल हे । भौतिक रसायनशास्त्रके आण्विक भौतिकशास्त्रके साथे व्यापक अधिव्यापन हे । एकरामे व्युत्पन्न समीकरणमे अनन्तक्षुद्र कलनके प्रयोग शामिल हे । ई सामान्यतः प्रमात्रा रासायनिकी आउ सैद्धान्तिक रसायनशास्त्रसे जुड़ल होवहे । ई रसायनिक भौतिकशास्त्रसे भिन्न विषय हे, किन्तु फिनसे, बड्ड मजबूत अधिव्यापन हे ।
- सैद्धान्तिक रसायनशास्त्र मौलिक सैद्धान्तिक तर्क (सामान्यतः गणित वा भौतिकशास्त्रके भीतरे) के माध्यमसे रसायनशास्त्रके अध्ययन हे । विशेष रूपसे प्रमात्रा यान्त्रिकीके रसायनशास्त्रके अनुप्रयोगके प्रमात्रा रसायनशास्त्र कहल जाहे । द्वितीय विश्वयुद्धके समाप्तिके बादसे सङ्गणकके विकास अभिकलनीय रसायनशास्त्रके व्यवस्थित विकासके अनुमति देलक हे, जे कि रासायनिक समस्याके हल करेला सङ्गणक प्रोग्रामके विकसित करे आउ लागू करेके कला हे । सैद्धान्तिक रसायनशास्त्रमे (सैद्धान्तिक आउ प्रायोगिक) सङ्घनित द्रव्य भौतिकशास्त्र आउ आण्विक भौतिकशास्त्रके साथ बड़ अधिव्यापन हे ।
अन्य उपविभागमे फेम्टोरासायनिकी, सुवास रसायनशास्त्र, प्रवाह रसायनशास्त्र, इम्यूनोहिस्टोकेमिस्ट्री, हाइड्रोजनेशन केमिस्ट्री, मैथमेटिकल केमिस्ट्री, मालिक्यूलर मैकेनिक्स, नेचुरल प्रोडक्ट केमिस्ट्री, आर्गोनोमेटिक केमिस्ट्री, पेट्रोकेमिस्ट्री, फोटोकैमिस्ट्री, फिजिकल आर्गेनिक केमिस्ट्री, पालीमर केमिस्ट्री, रेडियोकैमिस्ट्री, सोनोकेमिस्ट्री, सुपरमालेक्यूलर केमिस्ट्री, सिन्थेटिक शामिल हे ।
अन्तर्वैषयिक
[edit | edit source]अन्तर्वैषयिक क्षेत्रमे एग्रोकेमिस्ट्री, एस्ट्रोकेमिस्ट्री (आउ कास्मोकेमिस्ट्री), वायुमण्डलीय रसायनविज्ञान, केमिकल इञ्जीनियरिङ्ग, केमिकल बायोलाजी, कीमो-इन्फार्मेटिक्स, पर्यावरण रसायनविज्ञान, जियोकेमिस्ट्री, ग्रीन केमिस्ट्री, इम्यूनोकैमिस्ट्री, मरीन केमिस्ट्री, मैटेरियल्स साइन्स, मैकेनोकेमिस्ट्री, मेडिसिनल केमिस्ट्री, मालिक्यूलर बायोलाजी, नैनो टेक्नोलाजी शामिल हे । ओनोलाजी, फार्माकोलाजी, फाइटोकेमिस्ट्री, सालिड-स्टेट केमिस्ट्री, सरफेस साइन्स, थर्मोकैमिस्ट्री आउ ढेर अन्य।
इहो देखी
[edit | edit source]सन्दर्भ
[edit | edit source]- ↑ "What is Chemistry". web.archive.org. 2018-10-03. मूल से 3 अक्तूबर 2018 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2023-04-02.