Jump to content

Wp/mag/भारतके राजचिह्न

From Wikimedia Incubator
< Wp | mag
Wp > mag > भारतके राजचिह्न
भारतके राज्यचिह्न
विवरण
सामन्तभारत भारत गणराज्य
अपनावल गेल२६ जनवरी १९५०
ढालअशोकके सिंहचतुर्मुख स्तम्भशीर्ष
ध्येयवाक्यसत्यमेव जयते
("खाली सत्येके जीत")
("मुण्डकोपनिषद्", उपनिषद् के एक भाग)

भारतके राज्यचिह्न भारतके राष्ट्रिय प्रतीक हे आउ एकर प्रयोग केन्द्रसरकार, ढेर राज्य सरकार आउ सरकारी संस्था द्वारा कैल जा हे । प्रतीक अशोकके सिंहचतुर्मुख स्तम्भशीर्षके एक रूपान्तर हे, जे २८० ईसा पूर्वके एक मूर्ति हे । प्रतिमा चार सिंहके दर्शावेवाला एक आयामी प्रतीक हे । ई दिसम्बर १९४७ मे भारतके अधिराज्यके प्रतीक बन गेल, आउ बादमे भारत गणराज्यके प्रतीक बन गेल ।

परिचय

[edit | edit source]

भारतमे वाराणसी सरनाथ सङ्ग्रहालये संरक्षित अशोक लाटके भारतके राष्ट्रिय प्रतीकके रूपमे अपनावल गेलहे । ई २६ जनवरी १९५० के अपनावल गेल, जौन दिन भारत एक गणतन्त्र बन गेल । [1] ई प्रतीक भारत सरकारके आधिकारिक लेटरहेडके एक भाग हे आउ सब भारतीय मुद्रो पर प्रकट होवहे । ई ढेर स्थान पर भारतके राष्ट्रिय प्रतीकके रूपोमे कार्य करहे आउ भारतीय पासपोर्ट पर प्रमुख रूपसे प्रकट होवहे । अशोक चक्र (चक्का) अपन आधार पर भारतके राष्ट्रिय ध्वजके केन्द्रमे स्थित हे । प्रतीकके प्रयोग भारतके राज्य प्रतीक (अनुचित प्रयोगके निषेध) अधिनियम, २००५ के अन्तर्गत विनियमित आउ प्रतिबन्धित हे । आधिकारिक पत्राचारला कौनो व्यक्ति वा निजी सङ्गठनके प्रतीकके प्रयोग करेके अनुमति नै हे ।

इतिहास

[edit | edit source]
साँची स्तूप स्थित अशोक स्तम्भमे प्रदर्शित अशोकके लाट

वास्तविक सारनाथ राजचिह्नमे चार एसियाई शेरके पीछे-पीछे खड़ा हे, जे शक्ति, साहस, आत्मविश्वास आउ गौरवके प्रतीक हे । नीचे एगो घोड़ा आउ एगो बैल हे, आउ एकर केन्द्रमे एक सुन्दर चक्का (धर्मचक्र) हे । एक हाथी (पूरुबके), एक बैल (पश्चिम), घोड़ा (दक्षिण), आउ शेर (उत्तरके) हे जे बीचमे चक्कासे अलगे होवहे । पूरा फूलमे एक कमल पर, जीवनके स्फटिक आउ रचनात्मक प्रेरणाके उदाहरण देइत । बलुआ पत्थरके एके खण्ड से खुदल, पॉलिश पूञ्जीके विधिके चक्का (धर्म चक्र) द्वारा ताज पहनावल गेलहे । १९५० मे माधव साहनी द्वारा अपनावल गेल प्रतीकमे केवल तीन शेर दृश्यमान हे, चौथा दृश्यसे लुकाएल हे । दहिना दन्ने बैल आउ बामा दन्ने घूमेवाला घोड़ा हे, आउ चरम दहिना आउ बामा दन्ने धर्मचक्रके रूपरेखा हे । Abacus के नीचे घण्टीके आकारके कमल उकेरल गेलहे । [2] प्रतीकके एक अभिन्न अङ्ग बनावेसे देवनागरी लिपिमे अभिलेखके नीचे लिखल गेल आदर्श वाक्य है: सत्यमेव जयते [3]मुण्डका उपनिषद् से एक उद्धरण हे,[4] पवित्र हिन्दु वेदके समापन भागके श्लोक हे ।

सन्दर्भ

[edit | edit source]
  1. "State Emblem". नो इण्डिया. भारत सरकार. मूल से 3 मार्च 2016 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि १ मई २०१६.
  2. "The State Emblem Of India (Prohibition Of Improper Use) Act, 2005" (PDF). 2005-12-20. प॰ 4. मूल (PDF) से 19 मार्च 2013 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2012-04-15.
  3. Kamal Dey v. Union of India and State of West Bengal, (Calcutta High Court 2011-07-14). Text
  4. "Rajya Sabha Parliamentary Standing Committee On Home Affairs: 116th Report on The State Emblem Of India (Prohibition Of Improper Use) Bill, 2004" (PDF). मूल (PDF) से 8 मार्च 2013 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 27 मार्च 2017.