Wp/mag/फैराडेके विद्युच्चुम्बकीय प्रेरणके नियम

फैराडेके विद्युच्चुम्बकीय प्रेरणके नियम वा अधिक प्रचलित नाम फैराडेके प्रेरणके नियम विद्युच्चुम्बकत्वके एक मौलिक नियम हे । ट्रान्सफार्मर, विद्युत जनित्र आदिके कार्यप्रणाली एही सिद्धान्त पर आधारित हे । ई नियमके अनुसार
- कौनो बन्द परिपथमे उत्पन्न विद्युतवाहक बल (EMF) ऊ परिपथसे होके प्रवाहित चुम्बकीय फ्लक्सके परिवर्तनके दरके ऋणात्मक मानके
बराबर होवहे ।
विद्युच्चुम्बकीय प्रेरणके सिद्धान्तके खोज माइकल फैराडे बरिस १८३१ मे कैलन, आउ जोसेफ हेनरियो ओही बरिस स्वतन्त्र रूपसे ई सिद्धान्तके खोज कैलन ।
गणितीय रूप
[edit | edit source]फैराडे ई नियमके गणितीय रूपमे निम्नवत् प्रस्तुत कैलन -
जन्ने
- विद्युतवाहक बल हे (भोल्टमे)
- ΦB परिपथसे होके पार करेवाला चुम्बकीय अभिवाह हे (वेबर / Weber / (Wb) मे)
उत्पन्न विद्युतवाहक बलके दिशाला लेञ्जके नियम लागू होवहे । सङ्क्षेपमे लेञ्जके नियम एही कहहे कि उत्पन्न विद्युतवाहक बलके दिशा ऐसन होवहे जे उत्पन्न करेवाला कारणके विरोध कर सके । उपरोक्त सूत्रमे ऋण चिन्ह एही बातके द्योतक हे ।

फैराडे-न्यूमान-लेञ्ज नियम
[edit | edit source]
वास्तवमे 'फैराडेके नियम' ढेर चरणमे विकसित होवेके बाद अपन वर्तमान रूपमे आएल हे । १८३१ मे फैराडे द्वारा प्रस्तुत प्रेरणके नियमके अनुसार कौनो बन्द परिपथमे उत्पन्न विभव ऊ परिपथके पार करेवाला चुम्बकीय फ्लक्स रेखाके सङ्ख्याके समानुपाती होवहे । फैराडे ई नियम मौखिक रूपसे देलन हल आउ एकरामे 'चुम्बकीय फ्लक्स रेखाके सङ्ख्या' के बात हल जे परिकल्पनाके ओही विकसित कैलन हल । एही कारण अकादमिक जगतमे उनकर सङ्कल्पनाके प्रसार नै हो पाएल । १८४५ मे जाके न्यूमान ई नियमके गणितीय रूपमे लिखलन -
जन्ने , चुम्बकीय अभिवाह हे जेकरा निम्नलिखित ढङ्गसे परिभाषित कैल जा हे -
हियाँ तल कौनो तल हे जेकर किनारा पर उपरोक्त बन्द परिपथ स्थित हे । विभवान्तरके परिभाषाके प्रयोग करैत, निम्नलिखित समीकरण लिख सकही -[1]
जन्ने E परिपथके कौनो बिन्दु पर विद्युत क्षेत्र हे । स्टोक्स प्रमेयके प्रयोग करैत फैराडेके नियमके निम्नो प्रकारसे लिख सकही:
हियाँ प्रयुक्त ऋण चिह्न (-) हेनरिक लेञ्जके मौलिक योगदान हे । लेञ्ज बतौलन कि यदि परिपथके बन्द कैल जाये त परिपथमे उत्पन्न धाराके दिशा ऐसन होवहे जे ऊ कारणके विरोध करहे जेकरा कारण ऊ उत्पन्न भेल हे ।
इहो देखी
[edit | edit source]- माइकल फैराडे
- प्रेरण
- चुम्बकीय क्षेत्र (Magnetic field)
- चुम्बकीय अभिवाह (Magnetic flux)
- एम्पियरके नियम (Ampère's law)
- लेञ्जके नियम (Lenz's law)
- लारेञ्ज बल (Lorentz force)
बाहरी कड़ी
[edit | edit source]- A simple interactive Java tutorial on electromagnetic induction National High Magnetic Field Laboratory
- R. Vega Induction: Faraday's law and Lenz's law - Highly animated lecture
- फैराडेके नियम
- Notes from Physics and Astronomy HyperPhysics at Georgia State University; see also home page
- ↑ Nussenzveig, H.M., Curso de Física básica – vol 3 1ª Ed