Jump to content

Wp/mag/फैराडेके विद्युच्चुम्बकीय प्रेरणके नियम

From Wikimedia Incubator
< Wp | mag
Wp > mag > फैराडेके विद्युच्चुम्बकीय प्रेरणके नियम
फैराडेके प्रयोग - तारके दु कुण्डली देखी ।

फैराडेके विद्युच्चुम्बकीय प्रेरणके नियम वा अधिक प्रचलित नाम फैराडेके प्रेरणके नियम विद्युच्चुम्बकत्वके एक मौलिक नियम हे । ट्रान्सफार्मर, विद्युत जनित्र आदिके कार्यप्रणाली एही सिद्धान्त पर आधारित हे । ई नियमके अनुसार

कौनो बन्द परिपथमे उत्पन्न विद्युतवाहक बल (EMF) ऊ परिपथसे होके प्रवाहित चुम्बकीय फ्लक्सके परिवर्तनके दरके ऋणात्मक मानके

बराबर होवहे ।

विद्युच्चुम्बकीय प्रेरणके सिद्धान्तके खोज माइकल फैराडे बरिस १८३१ मे कैलन, आउ जोसेफ हेनरियो ओही बरिस स्वतन्त्र रूपसे ई सिद्धान्तके खोज कैलन ।

गणितीय रूप

[edit | edit source]

फैराडे ई नियमके गणितीय रूपमे निम्नवत् प्रस्तुत कैलन -

जन्ने

विद्युतवाहक बल हे (भोल्टमे)
ΦB परिपथसे होके पार करेवाला चुम्बकीय अभिवाह हे (वेबर / Weber / (Wb) मे)

उत्पन्न विद्युतवाहक बलके दिशाला लेञ्जके नियम लागू होवहे । सङ्क्षेपमे लेञ्जके नियम एही कहहे कि उत्पन्न विद्युतवाहक बलके दिशा ऐसन होवहे जे उत्पन्न करेवाला कारणके विरोध कर सके । उपरोक्त सूत्रमे ऋण चिन्ह एही बातके द्योतक हे ।

उन्नैसमा शताब्दीके दिनके प्रेरण कुण्डली (Induction coil) जे भौतिकशास्त्रके कक्षामे प्रेरणके बारेमे जानकारी देवेला प्रयोग कैल जा हल

फैराडे-न्यूमान-लेञ्ज नियम

[edit | edit source]
समीकरणमे प्रयुक्त भौतिक राशिके अर्थ

वास्तवमे 'फैराडेके नियम' ढेर चरणमे विकसित होवेके बाद अपन वर्तमान रूपमे आएल हे । १८३१ मे फैराडे द्वारा प्रस्तुत प्रेरणके नियमके अनुसार कौनो बन्द परिपथमे उत्पन्न विभव ऊ परिपथके पार करेवाला चुम्बकीय फ्लक्स रेखाके सङ्ख्याके समानुपाती होवहे । फैराडे ई नियम मौखिक रूपसे देलन हल आउ एकरामे 'चुम्बकीय फ्लक्स रेखाके सङ्ख्या' के बात हल जे परिकल्पनाके ओही विकसित कैलन हल । एही कारण अकादमिक जगतमे उनकर सङ्कल्पनाके प्रसार नै हो पाएल । १८४५ मे जाके न्यूमान ई नियमके गणितीय रूपमे लिखलन -

जन्ने , चुम्बकीय अभिवाह हे जेकरा निम्नलिखित ढङ्गसे परिभाषित कैल जा हे -

हियाँ तल कौनो तल हे जेकर किनारा पर उपरोक्त बन्द परिपथ स्थित हे । विभवान्तरके परिभाषाके प्रयोग करैत, निम्नलिखित समीकरण लिख सकही -[1]

जन्ने E परिपथके कौनो बिन्दु पर विद्युत क्षेत्र हे । स्टोक्स प्रमेयके प्रयोग करैत फैराडेके नियमके निम्नो प्रकारसे लिख सकही:

हियाँ प्रयुक्त ऋण चिह्न (-) हेनरिक लेञ्जके मौलिक योगदान हे । लेञ्ज बतौलन कि यदि परिपथके बन्द कैल जाये त परिपथमे उत्पन्न धाराके दिशा ऐसन होवहे जे ऊ कारणके विरोध करहे जेकरा कारण ऊ उत्पन्न भेल हे ।

इहो देखी

[edit | edit source]

बाहरी कड़ी

[edit | edit source]

  1. Nussenzveig, H.M., Curso de Física básica – vol 3 1ª Ed