Wp/luz/بأختیاری
بأختیاری | |
---|---|
بەختیاری , Bakhtiari | |
گأپ زنل بوٙمی | ۷.۶ میلیوٙن[1][2] (بدوٙن تاریخ) |
ڤأضعیأت رأسمی | |
زوٙوٙن رأسمی مئن |
![]() |
کۉدل زوٙوٙن | |
ئیزۉ ۶۳۹-۲ |
bqi |
ئیزۉ ۶۳۹-۳ |
bqi |
گوٙییش بأختیاری یا لئری بأختیاری گوٙییش مأردۉم بأختیاری ھی. بأختیاری یل جۉزئی ز مأردۉم لئر بە شوٙمار ئیرأن کە ڤیشوٙن لئر گأپ ئیڤأن ڤ مئن دوٙمین ھارگە ئی ئیروٙن ھیسن.[3] گوٙییش بأختیاری د زوٙوٙنل دوٙمین ھارگە ئی ئیروٙن ھی ڤ یأکی د زوٙوٙنل لئری ھی.[4][5][3] ئی زوٙوٙن ڤا تأفاڤۉت کأم ڤ فأرھ ئی ڤا زوٙوٙنل دیە ئل لئری ھأمچۉ مینجأیی ڤ دوٙمینی قیسە ئیڤا.
گوٙییشل بأختیاری[edit | edit source]
زوٙوٙن بأختیاری ھأمچۉ دیە زوٙوٙنل ئیروٙنی دوٙمین ھارگە ئی گوٙییشل فأرھ ئی دارھ کە ڤە طۉر جوٙغرافیایی ئیتأریم ھۉنە ڤە چار گوٙییش تأقسیم کیرد:[6]
- أڤأل
مأنطأقە ڤارگە ئی کە قیسمأتی د دۉنبالە گیلال کاروٙن، شأھرل شوٙمال ڤ شوٙمال ڤارگە ئی ئاستوٙن خوٙزیسوٙ نە د بأر ئیگیرھ ڤ ھأمسایە کۉەگیلوٙیە ڤ بیرأمأ ھی. سی میثال کۉل بأختیاریل ڤە «ئیشا» ئیگن «ئیسا» (isa) أما مئن ئی مأنطأقە «ئیشا» (ishA) ئیڤأن.[7]
- دۉڤۉم
مأنطأقە دوٙمینی کە ز میداوٙوٙد ڤ روٙد زأرد تا رامیەرمۉز ڤ ھأفتکیل ھی.[8]
- سیڤۉم
مأنطأقە چار لأنگ کە ز فیریدین تا دوٙروٙد رنە شامیل ئیڤا.[9] أگأرچە مئنە ئی مأنطأقە تأثیرپأذیری صوٙرأت نأگیریتە، أما د بأعضی ڤاجە یل فأرخی ھی. مأثألاً ڤە تاتە ئیڤأن تیتا ئی د حالیە کە مئنە مأنطأقە یل دیە ڤیش ئیڤأن تاتە. هأمچینین مئن زوٙوٙن أصلی بأختیاری ضأمیرل مۉتأصیل ڤە کألأمە سیڤۉم شأخص مۉفرأد بە جای "ش"، "س" تألأفۉظ ئیڤە ڤألی مئن طاییفە یل چار لأنگ ز "ش" ئیستیفادھ ئیڤا.
- چاروٙم
بأختیاری ھ میوٙنی کە شامیل کۉل طاییفە یل هأف لأنگ ئیڤا. ئی مأحدوٙدیە ز ألیگوٙدأرز شۉروٙ ڤ تا مأنطأقە یل دوٙمینی ئیرھ ڤ قیسمأتی د چار لأنگ کیان ئیرثی نە د بأر ئیگیرھ. ئی زوٙوٙن ، زوٙوٙن میعیار ھ بأختیاریل ھیسا.[10]
بأرخی ڤاجە یل مئن زوٙوٙن بأختیاری[edit | edit source]
مئنە ئی جأدڤأل، A صیدا ھ آ، ou صیدا ھ او ڤ ee صیدا ھ ایی ئیدھ.
بأختیاری | تلفظ | فارسی |
---|---|---|
باوا | BAvA | پدر بزرگ |
دده | Dadeh | خواهر |
دا | DA | مادر |
ننه | Naneh | مادربزرگ |
تاته | Ta-Te | عمو |
دالو | DAlou | پیرزن |
بوه/بَو | Baveh/Ba-ou | پدر |
گه گه/گِئو | Gaga/Gaou | برادر |
کُر | Kor | پسر |
دُر / دُحدَر | Dor/Doh-dar | دختر |
بُتی | Boti-Bote | خاله |
کیچی | Keechee | عمه |
تاته زا | Taate-zA | عموزاده |
خورزا | Khor-zA | خواهرزاده |
هُمریش | Hom-reesh | باجناغ |
جُوه | Joweh | پیراهن، جامه |
شُولار | Show-LAr | شلوار، تنبان |
چُغا | Cho-ghA | تپه |
نِفت/نُفت | Neft/Noft | دماغ |
به در | Be-dar | بیرون |
حَوش | Hawsh | حیاط |
بَرد | Bard | سنگ |
کِتو | سگ | |
گُلو | گربه | |
هَرس | Hars | اشک |
تیگ | Teeg | پیشونی |
چَکهَ/کَچه | Kacheh | چانه |
بَق | Bagh | قورباغه |
گژدین | GAjh-din | عقرب |
گَرگِراک | Gar-gerAk | مارمولک بزرگ |
حالو/حُلو | HAlou | دایی |
سوز/ساوز | Sawz/Sowz | سبز |
کَلوون | قهوهای | |
کِئو / بِنُوش | Be-nowsh/kea-woo | بنفش |
سُهر | Sohr | سرخ، قرمز |
اِسپید | Espeed/Esped | سفید |
شَه | Shah | سیاه |
ضأمیرل[edit | edit source]
- ضأمیرل شأخصی مۉنفأصیل
مو (mo)... من
تو (to)... تو
هو (Ho)... او/آن
ایما (imA)... ما
ایسا (isA)... شما
هونو/اونو (ono/hono)... آنها
- ضأمیرل جأم
سی جأم مئنە زوٙوٙن بأختیاری ز (ل) یا (یل) ئیستیڤادھ ئیڤا.
- تأڤأجۉ: حۉل جأم بأسن مئن زوٙوٙن بأختیاری: یأکی بأختیاریل ھارگە ئی (ألیگوٙدأرز ڤ دوٙروٙد تا نأزیکیل لالی ڤ سأردأش ڤ دیزفوٙل) سی جأم بأسن فأرھ د «ان»کە ڤە صوٙرأت شیکأسە «ون» یا «وُ» گۉفتە ئیڤا ئیستیفادھ ئیکنن. أما دیە بأختیاریل ز «یل» سی نۉمل نأر (مۉذأکأر) مانأند ھ کُریل، ڤ ز «گل» سی نۉمل مادینە (مۉأنأث) مانأند دُرگل ڤ زِنگل ئیتیفادھ ڤ گاهی نیز سی بأرخی د کألأمل ز «ان» ڤە شیکل شیکأسە ئیستیفادھ ئیکنن. مانأند گامیشو یا گامیشون، قاطرو یا قاطرون، بُزون. نۉکتە فأرھ مۉھیم یەنە کە گاھی نیز ز ھۉ «ان» ڤا حأذف ھ «ن» سی جأم بأسن ئیستیفادھ ئیکن. مانأند مدادا، قاطرا ڤ دیە... :
- ایرانیل... ایرانیها
- مدادل... مدادها
- ضأمیرل میلکی مۉتأصیل
اُم (om-) تَوَرُم (tavarom) تبرم (تبر من)
اِت (et-) تَوَر ِت (tavaret) تبرت
اِس (es-) تَوَر ِس (tavares) تبرش
اِمون (emun-) تَوَر ِمون (tavaremun) تبرمان
اِتون (etun-) تَوَر ِتون (tavaretun) تبرتان
اِسون (esun-) تَوَر ِ سون (tavaresun) تبرشان
نۉمل مأختوٙم ڤە مۉصأڤأت حینە گیریتأنە ضأمیر میلکی مۉتأصیل m یا t یا s یا mun یا tun ڤ یا sun ئیگیرن.
میثل:
- دام (dAm) مادرم
- داسون (dasun) مادرشان
- ضأمیرل ئیشارھ
یو (yo)هه (he) این
هو (ho) آن
یونو (yono) اینها
هه نو (heno) اینها
هونو (hono) آنها
زیموٙن فیعلل[edit | edit source]
- حال خیەڤأری
شیناسە + بۉن حال + -e
مأثألاً خَردَن (xardan) ڤە مأعنی خأردین کە بۉن حال ھۉ «خور» (xor) ھی:
میخورم: اِخورُم (exorom)
میخوری: اِخوری (exori)
میخورد: اِخوره (exore)
میخوریم: اِخوریم (exorim)
میخورید: اِخورین (exorin)
میخورند: اِخور ِن (exoren)
- حال ئیلتیزامی
دأستوٙر راس کیردأنش مثل فارسی ھی
- گۉذأشتە کامیل
دأستوٙر راس کیردأنش مثل فارسی ھی (شیناسە + بۉن گۉذأشتە)
- گۉذأشتە ئیستیمراری
شیناسە + بۉن گۉذأشتە + -e
میثل: اِخَردُم (exardom) میخوردم
- گۉذأشتە گۉتأنی
e- + گۉذأشتە کامیل
خوردهام: خَردُمِه (xardome)
خوردهای: خَردیه (xardiye)
خوردهاست: خَردِه (xarde)
خوردهایم: خَردیمِه (xardime)
خوردهاید: خَردینِه (xardine)
خوردهاند: خَردِنِه (xardene)
- گۉذأشتە بأعید
میثل فارسی ھی فأقأط ڤە جای «بود» ز «بید» ئیستیفادھ ئیڤا.
مأثألاً: خورده بودند = خَردِه بیدِن (xarde biden)
- ئایأندھ
سی نیشۉ دائن ئایأندھ ز ھۉ حال خیەڤأری ئیستیفادھ ئیڤا.
شیباهأتل زوٙوٙن بأختیاری[edit | edit source]
سیڤأندی زوٙوٙن مأردۉم سیڤأند ۷۵ کیلوٙمیتری شوٙمال شیراز ز نأظأر صأرف ڤ نأحڤ ڤ ڤاجە یل فأرھ ڤە زوٙوٙن بأختیاری شأبی ھی.[11]
بأختیاری | سیڤأندی |
---|---|
bard | سنگ |
bengesht | گنجشک |
dade/dadoo | خواهر |
di | دود |
khar/har | خر |
kor | پسر |
mayas | مگس |
bagh | غورباقه |
koloft | چاق |
hime | هیزم |
ghala | کلاغ |
ovei | آمد |
sohr | سرخ |
low | لب |
astare | ستاره |
ima | ما |
wano\oono | آنها |
pia | مرد |
سأرچیشمیل[edit | edit source]
- ↑ Bakhtiâri#A language of Iran». اتنولوگ، ۲۰۱۳. باز بینی شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ http://www.azadmardan.com/new/84-bakhtiari-poplation
- ↑ 3.0 3.1 بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. باز بینی شده در ۲۹ دی ۱۳۹۰.
- ↑ LORI DIALECTS». Iranica. باز بینی شده در ۲ فوریه ۲۰۱۳.
- ↑ LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori». Iranica. باز بینی شده در ۲ فوریه ۲۰۱۳.
- ↑ http://multitree.org/codes/bqi
- ↑ http://multitree.org/codes/bqi-kuh
- ↑ http://multitree.org/codes/bqi-che
- ↑ http://multitree.org/codes/bqi-cha
- ↑ http://multitree.org/codes/bqi-haf
- ↑ محسن فارسانی، دیوان ملا زلفعلی بختیاری، انتشارات مشعل، ۱۳۷۵
![]() |
پۉرۉجە Wp/luz/ڤیکیپیئدیوٙ بأختیاری ئازماییشی مئن ڤیکیمیئدیوٙ ئینکوٙباتۉر ھی. |
چیأل مأربوٙط[edit | edit source]
|